Avansert søk

Nynorskordboka 291 oppslagsord

lei 1

substantiv hokjønn

Opphav

norrønt leið; av lide (

Tyding og bruk

farvatn langsmed kysten eller inn til ei hamn
- - kystlei
  - skipslei
veg (6), avstand (1)
Døme
- det høyrdest lang lei;
- sjå dårleg på lang lei
retning (1), side (8), kant (1, 4)
Døme
- ta ei anna lei;
- gå i same lei;
- gå i motsett lei;
- kva lei ein ser saka frå;
- endre samfunnet i sosialistisk lei;
- prisen er 250 kr eller noko i den lei
måte (1, 1), vis (1

Faste uttrykk

bere av leia med
gå gale, for vidt for nokon
indre leia
innanskjers
langt av lei
langt borte frå ein stad;
avsides
dei budde langt av lei
på lang lei
langt unna;
på eller frå stor avstand
ytre leia
utanskjers
fare ytre leia

lei 2

substantiv hankjønn

Opphav

av rumensk leu ‘løve’

Tyding og bruk

mynteining i Romania

Døme

1 lei = 100 bani

lei 3

adjektiv

Opphav

norrønt leiðr

Tyding og bruk

som gjev ubehag;
kvidesam (2), pinleg (1)
Døme
- ei lei sak;
- det er leitt å umake henne;
- det er leitt å snakke om slike ting
som det er bry (1 eller plage (1 med;
brysam;
fæl (1), slem (3
Døme
- ei lei sjuke;
- vere lei mot nokon;
- han er lei til å lyge
som kjenner keisemd eller uhug;
kei (2, 1), trøytt (3)
Døme
- lut lei;
- lutande lei;
- vere lei av noko
- - matlei
  - skulelei
som er trist (1) til sinns;
nedstemd, sorgfull
Døme
- vere lei seg
om tilhøve: synd, sørgjeleg
Døme
- det var leitt han ikkje kom
misnøgd, vond (3)
Døme
- vere lei på ein for noko

Faste uttrykk

seie seg lei for
seie at ein er lei seg for eller angrar på noko
sjå seg lei på
få nok av
vere lei for
gjere ein vondt
eg er lei for det

leie 3

leia

verb

Opphav

norrønt leiða, kausativ til lide

Tyding og bruk

føre med seg eller etter seg i handa eller i eit band
Døme
- leie eit barn;
- dei leier kvarandre
føre i ei viss lei
Døme
- leie kloakken ut i sjøen;
- ho leidde samtala inn på eit nytt emne
- brukt som adjektiv:
  eit leiande spørsmål
stå i spissen for;
vere leiar for
Døme
- leie eit firma
- brukt som adjektiv:
  ha ei leiande stilling
føre vidare elektrisitet eller varme
Døme
- vatn leier elektrisitet
vere først i ei tevling
Døme
- nordmannen leidde med fem sekund

Faste uttrykk

leie an
gå først
leie an i utviklinga
leie ut
dra slutningar for eit einskildtilfelle ut frå ein allmenn regel;
utleie

lide 1, li 2

lida

verb

Opphav

norrønt líða

Tyding og bruk

om tid: gå (1, skri;
vere komen til eit visst tidspunkt
Døme
- det lid til middag;
- eg kjem heim når det lid på
vere komen langt fram;
nærme seg slutten
Døme
- natta lid;
- hausten er liden;
- det leid mot slutten med henne

Faste uttrykk

lakke og li
gå jamt framover (mot eit visst tidspunkt)
det lakkar og lid mot jul

lide 2, li 3

lida

verb

Opphav

same opphav som lide ( , tyding frå lågtysk

Tyding og bruk

halde ut naud eller pine;
gjennomgå (1), plagast
Døme
- dei har lide mykje;
- dei fekk lide for det dei hadde gjort;
- eg lid inga naud;
- laget leid nederlag i den viktige kampen;
- han lid av astma;
- ho har lide under einsemda
tole (2, fordra;
like (5
Døme
- eg kan ikkje lide det mennesket

utokke 2

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

lei, uhyggjeleg kjensle;
utriveleg stemning;
kaldtokke
Døme
- kjenne, skape (slik) utokke;
- utokken mellom dei
upopularitet
Døme
- utokken hans

utløp, utlaup

substantiv inkjekjønn

Tyding og bruk

det å renne ut;
høve til å renne ut
Døme
- la vatnet få utløp
stad der noko renn ut;
munning, os
Døme
- utløpet har tetna til;
- utløpet av elva
lei ut i ope farvatn
Døme
- båten sokk midt i utløpet
endepunkt i tid
Døme
- ved utløpet av fristen
(høve til) fritt spelerom eller utfalding
Døme
- la sinnet få utløp;
- få utløp for energien sin

sprikje, sprike

sprikja, sprika

verb

Opphav

samanheng med spreie

Tyding og bruk

strekkje ut;
spile (2, 1);
jamfør sprikjande (1)
Døme
- sprikje med fingrane;
- nakne greiner sprikjer ut av trekroner;
- vesten sprikjer over magen
gjere seg til
Døme
- gå der og sprikje med ny dress
gå i kvar si lei;
vere utan samanheng;
jamfør sprikjande (2)
Døme
- argumenta sprikte i alle retningar

kvit

adjektiv

Opphav

norrønt hvítr

Tyding og bruk

med same farge som nyfallen snø (eit fargeinntrykk som kjem fram når mest alt lyset blir kasta attende)
Døme
- kvit skjorte;
- teikne på kvitt papir;
- det kvite huset;
- smile med kvite tenner;
- ete fiskebollar i kvit saus til middag;
- bli heilt kvit i håret
- - drivkvit
  - snøkvit
om person eller folkegruppe: som har medfødd lys hudfarge;
jamfør brun (2, 2) og svart (2, 2)
Døme
- kvite menn frå Europa;
- det kvite mindretalet i Sør-Afrika
- brukt som substantiv:
  det økonomiske gapet mellom kvite og svarte i USA
om person: med unormalt lys hudfarge, til dømes på grunn av sinnsrørsle eller hardt strev
Døme
- vere kvit av sinne;
- vere kvit og bleik av inneliv
om pengar: tent på lovleg måte;
til skilnad frå svart (2, 9)
Døme
- kvitt arbeid;
- svarte og kvite pengar
- brukt som adverb:
  betale kvitt;
  forbrukarane kjøper stadig fleire tenester kvitt
brukt som substantiv: sjakkspelar med kvite brikker
Døme
- kvit vinn med eit overraskande trekk;
- springaren til kvit vart sett ut av spel
om eldre forhold, brukt som substantiv: antirevolusjonær, antikommunistisk (etter den kongelege franske lilja)
Døme
- kampen mellom dei raude og dei kvite

Faste uttrykk

det kvite i auga
den kvite senehinna i auga
ho var så sint at vi berre såg det kvite i auga
gå kvit
om sjø eller bølgjer: ha skumtoppar
sjøen går kvit
heise det kvite flagget
overgje seg
kvit brur
brur kledd i kvitt
ho skal stå kvit brur
kvit elefant
noko dyrt og unyttig
kvit fisk
fisk som er kvit i kjøtet, til dømes torsk og sei
kvit jul
jul med snø
kvit lygn
lygn for å spare nokon for ei lei sanning;
naudlygn
kvit magi
hekseri og trolldom som ikkje skader andre
kvit månad
månad utan alkoholbruk
kvit slavehandel
handel med personar med lys hudfarge, særleg kvinner, som blir selde som billig arbeidskraft eller til prostitusjon
kvit som eit laken
svært bleik
han vart kvit som eit laken i andletet
kvitt brød
finbrød
kvitt flagg
parlamentærflagg
kvitt gull
legering av gull, kopar, sink og nikkel som er mykje brukt i smykke
kvitt kjøt
kjøt frå fjørfe, særleg kylling og kalkun
forbruket av kvitt kjøt har auka
på det kvite lerretet
på filmduken, ved filmen
skyte ein kvit pinn etter
gje opp som tapt;
gje opp vona om

Resultater per side: