Avansert søk

Nynorskordboka 54 oppslagsord

dempe

dempa

verb

Opphav

frå lågtysk , opphavleg ‘få (eld) til å dampe, ryke (og dermed slokne)'; samanheng med damp

Tyding og bruk

gjere svakare, mildare eller mindre;
døyve (1), svekkje, roe (2
Døme
- dempe lyden;
- dempe veksten i arbeidsløysa
- brukt som adjektiv
  det var dempa musikk i bakgrunnen
gradvis få til å stoppe
Døme
- dempe ballen;
- pendelsvingingane blir dempa
- brukt som adjektiv
  dempa svingingar

Faste uttrykk

dempe seg
vere mindre høgmælt;
roe seg
demp deg!
læraren bad dei dempe seg

stilne

stilna

verb

Opphav

Tyding og bruk

bli roleg eller rolegare
Døme
- vinden stilna av;
- trafikken stilna utover kvelden
få til å bli still;
dempe (1)
Døme
- dei prøvde å stilne kritikarane
bli lydlaus;
kverve (2, 3)
Døme
- songen stilna brått

stille 4

stilla

verb

Opphav

norrønt stilla; av still (

Tyding og bruk

stanse (2, 2), stogge (2);
tilfredsstille
Døme
- stille svolten
dempe (1), lindre
Døme
- tablettane stilte dei verste smertene
stemme (3, 1)
Døme
- det vart sagt at ho kunne stille blod
setje på eit visst punkt;
justere, regulere
Døme
- stille klokka;
- stille forgassaren
stemme eit instrument
Døme
- stille fela

Faste uttrykk

stille klokka etter noko/nokon
vite kva klokkeslett det er ut frå noko som skjer regelbunde eller på eit fast tidspunkt
eg kan stille klokka etter toget;
han levde så regelbunde at naboane kunne stille klokka etter han
stille seg
gå varsamt;
liste seg;
stiltre seg
dei stiller seg fram;
ho stilte seg over golvet;
han prøvde å stille seg innpå dei

tone ned

Tyding og bruk

gjere mindre tydeleg eller framståande;

dempe;

Sjå: tone

Døme

tone ned dei negative sidene ved saka;
dei måtte tone ned ambisjonsnivået

tone 3

tona

verb

Tyding og bruk

om musikkinstrument, røyst eller liknande: gje frå seg tonar eller musikk;
lyde (2 med tonar, musikk eller song;
klinge (2, 2), ljome
Døme
- fiolinen tonar utover;
- den djupe bassen hans tona ut i rommet
gje ein viss fargenyanse;
gje ein viss tone (2, 7)
Døme
- tone håret mørkare

Faste uttrykk

tone ned
gjere mindre tydeleg eller framståande;
dempe
tone ned dei negative sidene ved saka;
dei måtte tone ned ambisjonsnivået
tone ut
- døy hen;
  opphøyre
  salmesongen tona ut da presten steig opp på preikestolen
- la klinge ut over
  musikken tona ut over oss

umetteleg

adjektiv

Tyding og bruk

som nesten ikkje blir mett (1) på mat
Døme
- ha ein umetteleg appetitt
i overført tyding: som ikkje lèt seg oppfylle eller dempe;
utømmeleg, endelaus (1)
Døme
- vere umetteleg når det gjeld sport;
- behovet er umetteleg;
- ha ein umetteleg hunger etter kunnskap

tallerkdempar, tallerkendempar

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

lita brikke som ein kan leggje mellom tallerkane for å dempe klirring

sordinere

sordinera

verb

Tyding og bruk

bruke sordin;

dempe spelet

helle/slå kaldt vatn i blodet på nokon

Tyding og bruk

dempe sterke kjensler hos nokon;

Sjå: blod, kald, vatn

kald

adjektiv

Opphav

norrønt kaldr

Tyding og bruk

med låg temperatur;
kjølig (1), sval (2;
avkjølt
Døme
- friskt og kaldt vatn;
- kjøle seg ned med kald drikke;
- eg er kald på føtene;
- maten blir kald;
- i dag er det tre grader kaldt ute;
- det var kaldare i går enn det er i dag;
- det var den kaldaste sommaren på 50 år
- brukt som adverb:
  blåse kaldt
uhyggjeleg (2);
hard (4), kjenslelaus (2)
Døme
- eit kaldt smil;
- kalde auge
- brukt som adverb:
  han lo kaldt;
  ho såg kaldt på meg
roleg (4), uredd (2)
Døme
- spelaren er kald framfor mål

Faste uttrykk

få ei kald skulder
møte lite forståing
få kalde føter
vilje dra seg unna
ho fekk kalde føter og ville bryte samarbeidet
gå kaldt nedetter ryggen på
kulse, grøsse
filmen fekk det til å gå kaldt nedetter ryggen på meg
halde hovudet kaldt
tenkje klart eller bevare dømekrafta, særleg i ein vanskeleg situasjon
helle/slå kaldt vatn i blodet på nokon
dempe sterke kjensler hos nokon
kald fisk
hard og omsynslaus person
kald krig
spent og fiendtleg tilhøve mellom to eller fleire statar, men utan våpenbruk
kalde fargar
fargar som inneheld mest blått (som verkar kalde)
med kaldt blod
utan skruplar;
roleg og med overlegg

Resultater per side: