Avansert søk

Nynorskordboka 115 oppslagsord

normalitet

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

det å vere normal, normal tilstand

Døme

det går inga skarp grense mellom normalitet og sinnsliding

lys 2, ljos 2

adjektiv

Opphav

av dansk lys, norrønt ljóss; jamfør lys (

Tyding og bruk

som sender ut lys;
lysande (1)
som er fylt av lys;
opplyst, klar;
motsett mørk
Døme
- lyse sommarnetter;
- den lyse årstida;
- midt på lyse dagen;
- det er lyst ute;
- rommet er lyst og triveleg
om farge: som nærmar seg kvit;
blond
Døme
- lyse klede;
- lys saus;
- vere lys i huda;
- ha lyst hår
- brukt som adverb:
  ein vin med lys gul farge
om lyd: som ligg høgt på toneskalaen
Døme
- snakke med lys røyst;
- ho har ein lys sopran
glad, lykkeleg;
lovande
Døme
- ha eit lyst sinn;
- han hadde eit lyst humør;
- ha gode og lyse minne;
- dei hadde lyse framtidsutsikter
- brukt som adverb:
  sjå lyst på framtida;
  no ser det ikkje lyst ut
skarp (2, 7), klartenkt
Døme
- ha eit lyst hovud;
- få ein lys idé;
- ha sine lyse stunder

Faste uttrykk

i lys loge
i flammer;
i full fyr
huset stod i lys loge

lydhøyr

adjektiv

Opphav

av lyd ( og høyre

Tyding og bruk

som høyrer oppmerksamt på nokon;
vaken (2), interessert
Døme
- eit lydhøyrt publikum
som har skarp høyrsel

hogge

hogga

verb

Opphav

norrønt hǫggva

Tyding og bruk

svinge eller slå ein skarp reiskap mot eller inn i noko eller nokon
Døme
- hogge eit tre;
- hogge øksa i stabben;
- hogge ved;
- hogge med sverd;
- hogge av ein finger;
- hogge seg i foten;
- hogge hol på isen;
- hogge i stein med ein meisel;
- hogge til eit emne;
- hogge ned for fote
slå (2, 1), bite (1), gripe (1)
Døme
- høna hogg etter meg;
- hogge tennene i kjøtet;
- hogge kloa i noko;
- ho hogg tak i han
om fartøy: stampe (2, 4), stange
Døme
- skipet hogg mot grunnen;
- båten hogg i den grove sjøen

Faste uttrykk

hogge i
tale hardt og brått
han hogg i så vi hoppa i stolane
hogge opp
ta sund (skip, bilar) for å bruke materialet på nytt
hogge ut
tynne ut (skog)
hogge ut eit skogsfelt

kakk 2

substantiv hankjønn eller inkjekjønn

Opphav

Tyding og bruk

lett slag (med skarp lyd);

bank (, 1), dunk (, 1)

Døme

ein kakk med hamaren;
gje nokon ein kakk

hårnålssving

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

skarp sving på 180°;

hakke 2

hakka

verb

Opphav

av lågtysk hacken

Tyding og bruk

hogge eller pikke gong på gong (i eller på noko med skarp reiskap)
Døme
- hønene hakkar på kvarandre;
- hakke med kniven i ein planke;
- hakke hol på isen
dele i småbitar;
karve (3, 1)
Døme
- hakke persille;
- hakke sund noko;
- hakke opp noko
lyde ujamt eller støytvis
Døme
- motoren harka og hakka;
- dei stotra og hakka
i handarbeid: hekle (3 på ein spesiell måte

Faste uttrykk

hakke på nokon
stadig kritisere eller småskjenne på nokon
hakke tenner
skjelve (særleg av kulde) så tennene skranglar mot kvarandre

mild

adjektiv

Opphav

norrønt mildr

Tyding og bruk

som ikkje er skarp eller sterk i smak, lukt eller oppleving;
behageleg;
nøytral (4), dus (3, linn (1), skånsam
Døme
- suppa er mild og rund i smaken;
- ei såpe med mild lukt;
- eit mildt vaskemiddel;
- eit mildt lys
med moderat kraft eller intensitet;
forsiktig (1)
Døme
- symptoma var milde;
- tablettane gjev berre milde biverknader
- brukt som adverb
  dette var overraskande, for å seie det mildt;
  du ser mildt sagt trøytt ut
godlynt, venleg, varsam
Døme
- vere mild i blikket;
- han snakka med mild stemme
skånsam, overberande, ikkje streng
Døme
- ein mild dom;
- ho styrte med mild, men bestemt hand
om vêr, klima: som ikkje er kaldt, men heller ikkje særleg varmt
Døme
- mildt vêr;
- ein mild vind
brukt i utrop
Døme
- du milde himmel!
- milde moses!
- milde måne!
gjevmild, rundhanda, raus (2, 1)
Døme
- donasjon frå ei mild stifting

Faste uttrykk

milde gåver
rause gåver (til velgjerdsføremål)
vere avhengig av milde gåver frå private

kniv

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt knífr

Tyding og bruk

reiskap (samansett av skaft og blad (2)) med egg til å skjere med
Døme
- ete med kniv og gaffel
- - barberkniv
  - kjøkenkniv
  - lommekniv
  - tapetkniv
  - tollekniv
skjerande arbeidsdel i maskin
Døme
- kniven i ein slåmaskin

Faste uttrykk

ikkje den skarpaste kniven i skuffa
ikkje blant dei klokaste;
mindre intelligent
kamp på kniven
hard kamp
det er ein kamp på kniven for å halde på lokalsjukehusa
kniven på strupen
trugsel eller krav om å utrette eller bestemme seg for noko
han har kniven på strupen;
ho får kniven på strupen;
dei set kniven på strupen til styret;
dette er eit lag med kniven på strupen;
for mange er det kniven på strupen
kome under kniven
bli operert
krig på kniven
skarp motsetnad;
kamp utan skånsel

nase 1

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt nǫs

Tyding og bruk

lukteorgan i andletet på menneske og hos visse dyr;
jamfør snut (1)
Døme
- ha krum nase;
- vere tett i nasen;
- det lukta så ille at eg måtte halde meg for nasen
- - haukenase
  - oppstopparnase
evne til å lukte (med nasen);
luktesans
Døme
- hunden har ein skarp nase
i overført tyding: evne til å oppdage eller oppfatte noko;
sans (2), teft (4)
Døme
- ha nase for det som rører seg i tida
framspringande, spiss del av noko som fortel kva retning ein rører seg i
Døme
- nasen på eit fly;
- skipet snudde nasen mot aust;
- det var på tide å vende nasen heimover

Faste uttrykk

bein i nasen
sterk vilje og evne til å tole motstand
bite seg i nasen på
vere sikker på
få lang nase
bli narra
grine på nasen
vise misnøye
ho grein på nasen av det dårlege resultatet;
kaffien var kald, og han grein på nasen
gå etter nasen
gå rett fram (utan å vite vegen)
gå med nasen i ein klut
ha sorg eller kjenne skam
gå på nasen
dette framover
ikkje sjå lenger enn nasen rekk
vere kortsynt
med nasen i
heilt oppslukt av, intenst oppteken med
sitje med nasen i ei avis;
han går konstant med nasen i mobilen
nasen i sky / nasen i vêret
brukt om å ha ei overlegen mine eller vere høg på pæra
utan eit ord sette ho nasen i sky og gjekk sin veg;
sprade forbi alle med med nasen i vêret;
stikke nasen høgt i sky
peike nase av
setje hendene framfor nasen med fingrane i vêret for å håne nokon
pusse nasen
snyte seg
rett for nasen på nokon
like framføre nokon, ofte forbunde med å vere rask og lur
ho snappa det siste kakestykket rett for nasen på meg
rive i nasen
lukte skarpt
lukta av mugg riv i nasen;
ei skarp lukt av sprit reiv han i nasen
rukke på nasen
vise misnøye
som snytt ut av nasen på
oppsiktsvekkjande lik
den guten er som snytt ut av nasen på far sin
stikke nasen fram
markere seg, bli lagd merke til;
stikke seg fram
takk til alle som våga å stikke nasen fram og skrive under
stikke nasen i
blande seg opp i (noko som ikkje vedkjem ein)
ta ved nasen
narre, snyte (nokon)

Side 3 av 12

Resultat per side: