Avansert søk

Nynorskordboka 11 oppslagsord

substantiv inkjekjønn

òg -manˊg

av latin temperamentum ‘blanding (av kroppsvæskene) i rett høve’

grunnpreg i kjenslelivet til eit individ;
karakteristisk måte å vere og reagere på;
lynne (1
Døme
- ha eit roleg temperament
det å vere livleg eller oppfarande;
livleg, intenst kjensleliv
Døme
- ho har jammen temperament!

adjektiv

ekˊsplosiv

gjennom fransk; frå latin

som lett eksploderer
Døme
- ein eksplosiv gass;
- transportere brannfarlege og eksplosive stoff
som lett får sterke reaksjonar eller kan føre til strid, problem eller liknande
Døme
- ha eit eksplosivt temperament;
- ein eksplosiv situasjon;
- eit eksplosivt politisk klima
som breier seg eller utviklar seg raskt;
brå (2, rask (2, 1);
veldig
Døme
- ein eksplosiv brann;
- eit eksplosivt virus;
- ei eksplosiv utvikling;
- ein eksplosiv vekst i økonomien
- brukt som adverb
  ein eksplosivt veksande industri

substantiv inkjekjønn

norrønt blóð

hos menneske og høgareståande dyr: raud kroppsvæske som hjartet pumpar gjennom blodårene, og som fører oksygen og andre næringsemne til kroppscellene og avfallsstoff bort frå dei
Døme
- gje blod;
- skjere seg til blods;
- blodet spruta da grisen vart stukken
i overført tyding: livskraft (1), huglag, temperament
Døme
- heitt blod;
- setje blodet i brann
avstamming, skyldskap
Døme
- av same blod

blod er tjukkare enn vatn
slektskap betyr meir enn venskap
blått blod
brukt i uttrykk for å ha adeleg opphav
ha blått blod i årene;
ei kvinne av blått blod
eige kjøt og blod
eigne etterkomarar
friskt blod
nye og yngre krefter
få blod på tann
bli sterkt oppteken av noko og ha hug til å halde fram med det
gå nokon i blodet
bli ein del av nokon
arbeidet har gått han i blodet
med kaldt blod
utan skruplar;
roleg og med overlegg
setje vondt blod mellom
skape uvilje eller harme mellom
slå kaldt vatn i blodet på nokon
dempe sterke kjensler hos nokon

substantiv hankjønn

av latin natura ‘fødsel’; jamfør norrønt náttúra

landskap som ikkje er skapt av menneske, som har eit plante- og dyreliv, og som kan skildrast ut frå topografi, klima og liknande;
til skilnad frå byar, parkar, gardar og liknande
Døme
- rein og urørt natur;
- kome seg ut i naturen;
- vern om naturen;
- oppleve den storslåtte naturen
den sanselege eller materielle verda som heilskap, den ytre røynda;
til skilnad frå den åndelege eller indre verda
Døme
- lovene i naturen
noko opphavleg, uutvikla, lite påverka av menneska; motsett kultur
Døme
- attende til naturen;
- kamp mellom natur og kultur
medfødd eller opphavleg knippe eigenskapar ved ei gruppe, ein person, ein ting eller eit fenomen;
vesen, eigenart, grunnhått, drift (3);
jamfør menneskenatur
Døme
- høna er frå naturen si side aktiv
karakteristisk måte å te seg på hos eit levande vesen, typisk med individuelle skilnader i ei gruppe;
legning, sinnelag, temperament, gemytt, lynne
Døme
- av natur er eg rastlaus

liggje i sakas natur
vere gjeve av naturlege tilhøve
det ligg i sakas natur at frivillig arbeid ikkje er noko vi kan påleggje folk
tre av på naturens vegner
trekkje seg vekk for å gå på do