Avansert søk

Vanleg søk

Nynorskordboka 43 oppslagsord

hær

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt herr

Tyding og bruk

ordna, større gruppe av væpna folk;
samla krigsmakt til lands
Døme
- setje i land ein hær;
- fleire store hærar rykte mot byen;
- fylkje ein hær;
- Hæren, Luftforsvaret og Sjøforsvaret;
- gjere førstegongstenesta i Hæren
stor mengd eller hop (1)
Døme
- ein hær av grashopper

Faste uttrykk

ståande hær
hær av permanent oppsette avdelingar;
til skilnad frå mobiliseringshær

Artikkelside

hære 2

hæra

verb

Opphav

av hår

Tyding og bruk

reinske for hår, håre
Døme
- hære smør
reinske (korn) for stilker og strå i eit såld;
sælde

Artikkelside

hertug

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt hertogi, av lågtysk hertoch; av hær opphavleg ‘hærførar’

Tyding og bruk

(tittel for) adelsmann med høgaste rang
Døme
- hertugen av Edinburgh
om eldre forhold: hærførar;
høg vasall (1)

Artikkelside

ut

adverb

Opphav

norrønt út

Tyding og bruk

jamfør ytre, ytst

med retning eller rørsle frå inne i noko
Døme
- gå ut av huset, rommet, senga;
- ut! – vekk frå rommet (huset, hagen e l)!
- gå ut på tunet, golvet;
- gå ut – òg: gå på byen, på restaurantar, i selskap e l;
- gå ut og inn hos nokon – vere stadig gjest;
- gå beint, direkte ut (av døra);
- dette er beint ut uforsvarleg – rett og slett, beintfram;
- kome seg ut;
- kome ut for uvêr, vanskar;
- bryte seg ut av fengslet;
- sjukdomen, krigen har brote ut;
- pirke ut ei flis;
- renne ut vatnet;
- sjå ut (av vindauget);
- husværet vender ut mot gata;
- snu vranga ut;
- døra slår ut
frå eins rådvelde
Døme
- låne ut pengar;
- måtte ut med pengane, opplysningane;
- ut med språket! – sei det du veit el. meiner!
frå ei mengd, eit forråd, eit materiale, ei samling, ein krins
Døme
- ta ut, velje ut, plukke ut varer, kandidatar;
- ta ut (varer) – òg: borge;
- ta ut reservar, krefter;
- skjere ut (figurar) i tre;
- ein ring ut av gull /;
- det kom ingenting ut av møtet;
- få mykje ut av lite;
- skilje, merkje seg ut (frå andre);
- bryte ut (av miljøet);
- trekkje, melde seg ut (av laget)
frå eit sentrum, ein opphavsstad
Døme
- det veks ut greiner frå stamma;
- neset stikk ut i sjøen;
- rette ut handa;
- sende ut varsel;
- gje ut bøker;
- gå ut frå (eit startpunkt, ein føresetnad);
- fare, flytte ut (frå heimen, landet);
- kome seg ut (i verda);
- føre ut varer
frå det indre av landet, mot sjøen eller havet
Døme
- ut mot fjorden;
- segle ut sundet;
- reise ut på øyane;
- fare lenger ut i dalen
til større vidd eller mengd
Døme
- breie, tøye, strekkje, vide ut sokken, området sitt;
- sy ut buksa
fram, framover, vidare (særleg i tid)
Døme
- setje ut, skyte ut fristen;
- forlengje avtala ut over 1. mai;
- gå ut over mandatet sitt;
- det dreg ut med avtala – tek tid;
- kom (lenger) ut i veka;
- det lid ut på dagen, hausten
over det heile, utover, ikring på;
til (3
Døme
- skitne ut kleda;
- molde, snøe seg ut;
- rote ut (i) papira;
- skjemme ut noko(n);
- det går ut over meg
til fullføring, til endes, heilt, ferdig
Døme
- lese ut boka;
- kvile, sove ut;
- gråte ut;
- drikke ut – tømme glaset e l;
- la meg få snakke ut – ferdig;
- snakke ut med kvarandre – seie frå om alt;
- fylle ut eit skjema;
- slite ut kleda;
- det er fullt ut forståeleg – heilt;
- møtet varte dagen ut;
- halde ut;
- kome uheldig ut;
- kome ut på eitt – vere hipp som happ;
- kjenne nokon ut og inn – svært godt
til inkjes, bort
Døme
- slokne ut;
- døy ut;
- sløkkje, blåse, stryke, tørke ut noko;
- kutte ut (sambandet, røyken)
i stand, ferdig
Døme
- bu ut, ruste ut eit skip, ein hær;
- niste ut ein ferdamann;
- ferde ut eit dokument
i det ytre
Døme
- dette ser, høyrest, kjennest rart ut;
- det ser ut til å bli regn;
- han ser godt ut – har god og sunn utsjånad

Faste uttrykk

dag ut og dag inn
svært lenge;
støtt
leggje seg ut
leggje på seg
liggje rett ut
vere utstrekt; utmødd; hjelpelaus (på grunn av sjukdom)
rase ut
gje uttrykk for sinnet sitt til det er over
vite korkje ut eller inn
ikkje sjå nokon utveg

Artikkelside

stå 3

verb

Opphav

norrønt standa; infinitiv stå og presens står kanskje innverknad frå austnordisk og lågtysk

Tyding og bruk

vere i oppreist stode;
kvile på føtene;
vere sett med eine enden eller kanten ned mot eit underlag
Døme
- stå på føtene;
- folk måtte stå på bussen;
- stå på kne;
- stå og grunde på noko;
- boka stod i bokhylla;
- det stod skap langs veggene;
- trea stod tett i tett;
- stå botn(en) – nå botnen med føtene;
- hopparen var ustø i nedslaget, men stod – heldt seg på føtene
- i presens partisipp:
  eit ståande hopp – utan fall
- vere, gjere teneste i eigenskap av
  stå brud, fadder;
  stå vakt;
  hunden følgde han kvar han gjekk og stod – overalt;
  stå på sitt, på retten sin;
  ho stod på mi side – ho stødde meg
- vere stram, utspent
  magen stod som eit trommeskinn
- peike, stikke (2
  stå opp, ut i vêret;
  håret stod til alle kantar
ha plass;
vere på ein viss stad;
opphalde seg
Døme
- maten står på bordet;
- hytta stod ute på ein odde;
- hesjestaurane stod i sikksakk;
- bøkene stod om kvarandre;
- fisken stod i stimar;
- fienden stod oppmarsjert ved grensa
- vere i ei viss stode
  sola stod lågt på himmelen;
  visaren stod på åtte;
  barometeret stod på regn;
  stå ved inngangen til ei ny tid
- vere plassert
  stå langt nede på lista;
  stå på programmet;
  adressa står utanpå
- ha pengar ståande i banken;
  spørsmålet står ope – er ikkje avklart, avgjort
- vere skrive
  det stod noko om det i avisa;
  kva står det i brevet?
- vere i tankane
  det er ikkje noko anna som står i hovudet på han
- vere (3
  stå i teneste hos nokon;
  han stod om bord i fire år;
  stå læretida si ut;
  stå som medlem i eit lag;
  stå i brodden, spissen for el. føre (noko)
- vere i ein viss posisjon, tilstand
  stå i gjeld til ein;
  stå bi;
  det står ikkje i mi makt – det er ikkje mogleg for meg;
  stå til rådvelde, teneste for;
  stå godt budd, rusta;
  årsveksten står bra i år;
  huset står tomt;
  stå ferdig;
  stå i blom, i lys loge, i stampe;
  det stod 1–1 ved pause
- i språkvitskap:
  subjektet står i nominativ;
  det står bra til;
  stå for fall;
  stå for tur;
  stå i fare for å miste noko;
  livet stod ikkje til å redde;
  no står det til deg – no er det du sjølv som avgjer
- vere i eit visst tilhøve til
  stå i samband med;
  stå attende, tilbake for;
  opplysningane står i strid med kvarandre;
  partane stod heller likt;
  påstand stod mot påstand;
  vatnet stod 5 cm over botnen;
  pundet står i vel 10 kr
ikkje flytte, røre seg;
stoppe (3
Døme
- bussane stod;
- hjula stod;
- stå still;
- når vi ikkje ferja, står vi der – kjem vi ingen veg;
- døra stod ikkje eit sekund;
- munnen står ikkje på han – han snakkar heile tida
- vere på same staden eller i same tilstanden
  la dei gamle møblane stå;
  la deigen stå natta over
- bli ståande;
  bli ståande ved den siste modellen – velje
ikkje la seg flytte eller kome ut av stilling
Døme
- slå ned ein påle så han står;
- stå støtt
- eksistere
  så lenge verda har stått;
  huset har stått i mange hundre år
- i kortspel:
  knekten står – knekten kan ikkje stikkast;
  resultatet står og fell med – resultatet er avhengig av;
  det skal ikkje stå på oss;
  det er pengane det står på
- i presens partisipp: fast, vanleg
  eit ståande samtaleemne, uttrykk
- halde stand mot
  vellæte kan han ikkje stå for;
  ha noko å stå imot med;
  ho står ikkje heile distansen enno – ho greier ikkje heile distansen i same høge tempoet enno;
  mjølka står seg ikkje til i morgon – held seg ikkje søt;
  stå til eksamen – greie eksamen;
  ha mykje å stå i – ha mykje å gjere
gå føre seg;
hende (3, skje
Døme
- bryllaupet skal stå til våren;
- slaget på Stiklestad stod i 1030;
- stå strid om noko;
- kva er det som står på her?
- det stod ikkje lenge på – varte ikkje lenge
drive (3, sprute, strøyme (1
Døme
- spruten stod høgt i vêret;
- sjøen stod inn som ein foss;
- støvskya stod;
- der ute står havet rett på
- ha ei viss lei
  ein frisk nordvest stod inn sundet;
  det stod ein god varme frå omnen;
  det stod respekt av formannen
- stemne (3, 1)
  båtane stod ut fjorden
- vere retta, vend
  hugen hans stod til boka
- streve, trakte
  stå ein etter livet;
  la det stå til – la det gå som best det kan, køyre på
reise seg, rise
Døme
- stå opp;
- stå opp av, or senga;
- sola står opp i aust;
- stå fram og seie nokre ord – stige fram

Faste uttrykk

som ein står og går
i kvardagsklede;
i det ein har
stå att
vere igjen;
vere levna
det stod litt att på ei flaske;
barnet sto att medan foreldra hasta ut i bilen
stå det over
klare seg;
overleve
dei hadde uflaks med vêret, men står det vel over
stå fast
avtala står fast – gjeld utan endring
stå for
- ha ansvaret for
  festkomiteen står for mat og underhaldning
- vedkjenne seg;
  stå ved
  du må våge å stå for det du sa
stå heilt aleine
vere utan støtte
stå høgt i kurs
bli sett stor pris på
stå i butikk
arbeide som ekspeditør
stå i med
ha eit forhold (3) til
dei har stått i med kvarandre lenge;
skulde kjærasten for å stå i med naboen
stå i noko
- halde på med noko;
  ha mykje å gjere
  stå midt i førebuingane
- handsame ei utfordrande sak;
  halde noko ut
  dette er mykje å stå i for éin person åleine;
  det er tøft, men ein må berre stå i det
stå imot
ta avstand frå eller vere ueinig med;
halde stand mot
det var vanskeleg å stå imot freistnaden
stå nær
vere nær knytt til;
ha ein nær relasjon til
stå på
- gå føre seg;
  hende
  kva er det som står på her?
  krangelen stod ikkje lenge på
- henge i;
  jobbe hardt
  elevane har verkeleg stått på i dag
stå på hovudet
balansere med hovudet (og hendene) mot underlaget og føtene i vêret
stå seg godt
greie seg godt
teaterstykket står seg godt den dag i dag
stå seg godt med
vere på god fot med;
ha ein god relasjon til
jobbe for å stå seg godt med sjefen
stå seg på
ha fordel av
filmen ville nok stått seg på å bli korta litt ned
stå til
- utvikle seg i ei viss retning
  korleis står det til med deg?
  alt står bra til heime;
  det har stått dårleg til med helsa
- høve attåt;
  passe (5, 1)
  fargane står ikkje til kvarandre;
  resultatet står til innsatsen
stå ved
vedkjenne seg
har du lova det, må du stå ved det;
eg står ved valet mitt
ståande hær
tropp (2) som er vernebudd og klar til kamp

Artikkelside

ruste 2

rusta

verb

Opphav

frå lågtysk

Tyding og bruk

førebu seg;
utstyre
Døme
- vere godt rusta for ei oppgåve
forsyne med krigsmateriell;
væpne
Døme
- ruste ein hær

Faste uttrykk

ruste ned
redusere mengda av krigsmateriell og væpna styrkar
landet har forplikta seg til å ruste ned
ruste opp
- byggje ut eller betre (vegnett, skular eller liknande)
  ruste opp jernbanen
- auke mengda av krigsmateriell og væpna styrkar
  stormaktene rustar opp
ruste seg
- utstyre seg med det som trengst;
  førebu seg
  ruste seg til langferd
- gjere seg klar til kamp;
  væpne seg
  dei rusta seg til krig
ruste ut
skaffe utstyr til;
utstyre
dei er rusta ut til utferd

Artikkelside

reise 2

reisa

verb

Opphav

norrønt reisa; kausativ til III rise

Tyding og bruk

setje i oppreist stilling;
rette opp;
setje opp
Døme
- reise opp ein stige;
- dei reiser eit nytt kulturhus i sentrum;
- han reiste seg opp frå sofaen
skaffe til vegar
Døme
- reise ein hær;
- dei selde lodd for å reise pengar til kreftsaka
setje i gang;
vekkje (3
Døme
- ho reiser ein viktig debatt;
- boka reiste ei rekkje innvendingar mot påstanden
om fuglehund: få fugl til å lette
Døme
- hunden står i stand til jegeren kommanderer han til å reise fuglen

Faste uttrykk

reise bust
bli sinna;
protestere
reise eit spørsmål
stille eit spørsmål;
ta opp eit problem
reise kjerringa
kome sterkt tilbake etter eit nederlag
reise sak mot
leggje rettssak mot;
saksøkje
han vil reise sak mot arbeidsgjevaren
reise seg
- rette seg opp;
  stå opp
  han reiste seg frå senga;
  du må reise deg på bussen viss nokon treng setet
- gjere motstand;
  gjere opprør
  dei reiste seg mot uretten
- kome attende etter eit nederlag
  laget reiste seg i andre omgang
- stige opp;
  kneise
  fjella reiste seg i horisonten
reise seg frå oska
bli bygd opp på nytt;
reise seg opp att
laget har reist seg frå oska og vunne mange kampar denne sesongen

Artikkelside

føre 4

føra

verb

Opphav

norrønt fǿra, opphavleg ‘få til å fare’

Tyding og bruk

flytte frå eitt punkt til eit anna;
bringe (3, 1), frakte (1), transportere (1)
Døme
- båten fører folk og gods;
- gassen blir ført i land på Nord-Jæren
vise veg frå eitt punkt til eit anna;
gje tilgjenge (til)
Døme
- stigen fører opp på loftet;
- den smale trappa som fører ned i kjellaren;
- vegen fører opp til huset
få til å nå ein viss tilstand eller situasjon;
føre med seg, få til følgje;
resultere i
Døme
- prisauken har ført til lågare forbruk;
- eksponering for stoffet kan føre til alvorleg sjukdom;
- krangling fører ingen stad;
- ho har ført laget sitt til seier;
- føre skam over familien
påverke til å flytte seg i ei viss retning;
leie (3, 2), drive (3, 5), styre (2, 1)
Døme
- føre buskapen på beite;
- eg kan både føre og følgje i vals;
- bli ført bort frå området;
- musklane som fører tommelen og peikefingeren mot kvarandre;
- føre vitne for retten
stå i brodden for;
leie (3, 3), styre (2, 3), kommandere (2)
Døme
- føre ein hær;
- kapteinen fører skipet
drive med (over lengre tid);
utføre, gjere
Døme
- partiet fører ein egoistisk politikk;
- føre falske rykte;
- føre gode grunnar for både det eine og det andre alternativet;
- eg har ført samtaler med fleire ulike bankar;
- føre krig;
- føre eit sorglaust liv
skrive ned systematisk eller etter kvart som noko skjer
Døme
- føre tilsyn med noko;
- vi fører statistikk over import og eksport;
- fører du dei nye namna på lista?
- verksemda fører både budsjett og rekneskap
ha til sals;
vere utstyrt med
Døme
- forretninga fører ikkje denne vara;
- vi har lenge ført mjølk frå to meieri;
- skipet fører lanterne, segl og norsk flagg

Faste uttrykk

føre an
gå i brodden (for);
gå først
det var ungdomane som førte an i kampen mot krigen;
sjefen førte an ut døra
føre bak lyset
narre, lure, villeie
føre fram
- gje (positivt) resultat;
  lykkast
  omlegginga førte fram;
  vi må vurdere kva tiltak som faktisk fører fram
- spele eller syne fram eit skodespel eller liknande;
  framføre (2
føre med seg
få som følgje, resultat eller konsekvens
tiltaket fører ingenting godt med seg;
parasitten som fører med seg sjukdomen
føre opp
- byggje (ei bygning)
  planen er å føre opp fleire store leilegheitskompleks i området
- skrive ned på liste eller liknande
  alternativa skal førast opp i prioritert rekkjefølgje;
  prosjektet blir ført opp som ein eigen post i budsjettet
føre over
overføre
føre over mannskap til ei anna avdeling;
kan eg føre over dei siste feriedagane til neste år?
han førte over fleire tusen kroner til sparekontoen
føre seg
te seg, oppføre seg;
fare fram
ho fører seg med ære;
eg har alltid blitt lært opp til å føre meg fint

Artikkelside

fylkje, fylke 2

fylkja, fylka

verb

Opphav

norrønt fylkja; av folk

Tyding og bruk

om norrøne forhold: stille opp (hær)

Døme

fylkje hæren

Faste uttrykk

fylkje seg
samle seg;
stille seg opp
fylkje seg om fanene

Artikkelside

frontlinje, frontline

substantiv hokjønn

Tyding og bruk

fremste linje av hær;
fremste linje i aksjon eller liknande
skilje mellom to fiendslege hærar;
skiljelinje mellom to grupperingar
Døme
- frontlinjene i politikken

Faste uttrykk

stå i frontlinja
vere eller arbeide i ein utsett posisjon

Artikkelside

Side 1 av 5

Resultat per side:

Avansert søk

Nynorskordboka 43 oppslagsord

hær

Opphav

Tyding og bruk

Døme

Døme

Faste uttrykk

hære 2II

hæra

Opphav

Tyding og bruk

Døme

hertug

Opphav

Tyding og bruk

Døme

ut

Opphav

Tyding og bruk

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Faste uttrykk

stå 3III

Opphav

Tyding og bruk

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Faste uttrykk

ruste 2II

rusta

Opphav

Tyding og bruk

Døme

Døme

Faste uttrykk

reise 2II

reisa

Opphav

Tyding og bruk

Døme

Døme

Døme

Døme

Faste uttrykk

føre 4IV

føra

Opphav

Tyding og bruk

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Faste uttrykk

fylkje, fylke 2II

fylkja, fylka

Opphav

Tyding og bruk

Døme

Faste uttrykk

frontlinje, frontline

hære 2

stå 3

ruste 2

reise 2

føre 4

fylkje, fylke 2