Avansert søk

Vanleg søk

Nynorskordboka 24 oppslagsord

mjølkespreng

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

smertefull spreng (3) i jur eller bryst som er fullt av mjølk

Døme

ho fekk feber på grunn av mjølkespreng

Artikkelside

hovud

substantiv inkjekjønn

Opphav

norrønt hǫfuð

Tyding og bruk

kroppsdel over eller framfor halsen på menneske og dyr, med hjerne, sanseorgan, munn og opning for luftvegane
Døme
- få ein stein i hovudet;
- ha vondt i hovudet;
- han fall og slo seg i hovudet;
- eit troll med tre hovud
person, individ
Døme
- betale skatt per hovud;
- viss vi deler utlegga likt, blir det 200 kroner per hovud
- - hengjehovud
  - overhovud
  - rotehovud
åndsevne, forstand (1);
hug (1, 1);
tankar (1
Døme
- ha hovudet fullt av planar;
- dette er ikkje etter mitt hovud;
- fordreie hovudet på nokon;
- det er berre sport som står i hovudet på dei;
- kunne noko i hovudet
øvre del av noko eller noko med form som kan likne på eit hovud (1)
Døme
- ei pipe med utskore hovud
- - blomkålhovud
  - brevhovud
  - kålhovud
  - rivehovud
  - spikarhovud

Faste uttrykk

bli raud i hovudet
hisse seg opp
bruke hovudet
tenkje klokt
no må du bruke hovudet her
bry hovudet sitt med noko
spekulere eller gruble på noko vanskeleg
dette treng du ikkje bry hovudet ditt med
bøye hovudet
syne teikn på audmjukskap, skam eller sorg
følgje sitt eige hovud
ikkje bry seg om råd frå andre
få noko inn i hovudet på nokon
få nokon til å forstå eller lære noko
læraren prøvde å få pensumet inn i hovudet på elevane
gjere eit hovud kortare
avrette ved å hogge hovudet av
gå på hovudet
falle framover
gå til hovudet på
- bli ør eller rusa
  vinen gjekk rett til hovudet på meg
- bli overmodig
  suksessen gjekk til hovudet på henne
ha eit godt hovud
vere intelligent
ho har eit godt hovud
ha stort hovud og lite vit
vere dum
ha tak over hovudet
ha husrom
ha/halde hovudet over vatnet
greie seg så vidt
det er så vidt verksemda held hovudet over vatnet utan driftstilskot
halde hovudet høgt
vise teikn på sjølvkjensle eller stoltheit
halde hovudet kaldt
tenkje klart eller bevare dømekrafta, særleg i ein vanskeleg situasjon
henge med hovudet
vere motlaus eller nedtrykt
hol i hovudet
dumt, vanvettig;
bort i natta
klø seg i hovudet
syne teikn på rådville
klø seg i hovudet over situasjonen
krevje hovudet til nokon på eit fat
(etter Matt 14,8 f. og Mark 6,25 f.) krevje at nokon blir avretta;
krevje at nokon blir ofra som syndebukk
la hovuda rulle
- avrette i mengd
- nådelaust avsetje eller døme leiande personar
leggje hovudet i bløyt
tenkje hardt
lyst hovud
flink og intelligent person
han er det lyse hovudet i klassa
med hovudet i hendene
initiativlaus;
utan å gjere noko
med hovudet under armen
utan å tenkje;
ikkje bruke hovudet
med lyfta hovud
med stoltheit;
med sjølvtillit
miste hovudet
miste fatninga;
bli rådvill
han mistar hovudet når han blir stressa
over hovudet på nokon
- liggje på for høgt nivå for målgruppa
  brøkrekning gjekk over hovudet på elevane
- ta ei avgjerd utan å rådspørje eller varsle den det gjeld
  avgjerda blei teken over hovudet på dei tilsette
rekne i hovudet
rekne i tankane, utan nedskrivne tal
riste på hovudet
syne teikn på nekting, vonløyse eller at ein er oppgjeven
setje seg noko i hovudet
bestemme seg for å gjennomføre noko;
få ein fiks idé som ein ikkje vil endre på
setje/stille saka på hovudet
snu opp ned på eller framstille ei sak stikk imot dei faktiske tilhøva
stange/renne hovudet mot veggen
møte uovervinnelege hindringar
stikke hovuda saman
leggje hemmelege planar eller liknande
stikke hovudet fram
våge å vise seg eller hevde seg
ho har fleire gonger stukke hovudet fram i avisdebatten
stikke hovudet i sanden
ikkje vilje sjå ubehagelege sanningar i auga
stå på hovudet
- stå opp ned
- vere endevend eller i vill uorden
  vi må rydde, heile kjøkenet står på hovudet
ta seg vatn over hovudet
ta på seg noko ein ikkje greier
vekse ein over hovudet
vinne over ein;
ta makta frå ein
alle arbeidsoppgåvene veks meg over hovudet

Artikkelside

hemmeleg

adjektiv

Opphav

gjennom bokmål, frå dansk, jamfør norrønt heimiligr ‘heimsleg, særskild, privat’; opphavleg av lågtysk he(i)m(e)lik ‘som høyrer til heimen, familien, fortruleg’

Tyding og bruk

som berre er kjend av éin eller ein liten, innvigd krins
Døme
- ha hemmelege planar;
- halde hemmelege val;
- dei hadde eit hemmeleg teikn;
- slottet er fullt av hemmelege gangar;
- ein hemmeleg agent;
- halde noko hemmeleg
som ikkje visest;
løynleg, løynd (2, duld (2
Døme
- nære eit hemmeleg hat mot nokon;
- eg er hemmeleg forelska i han

Artikkelside

vatn

substantiv inkjekjønn

Opphav

norrønt vatn; samanheng med våt

Tyding og bruk

klar, gjennomsynleg væske som er ei sambinding av hydrogen og oksygen
vatn (1) i meir eller mindre rein tilstand
Døme
- reint vatn;
- mjukt, hardt vatn – vatn som det er oppløyst lite, mykje mineralsk stoff i;
- eit glas vatn;
- sitje (i fengsel) på vatn og brød;
- vaske i fleire vatn;
- gå over bekken etter vatn – sjå bekk (1);
- skvette vatn på gåsa – sjå gås (1);
- få vatn på mylna, kverna – sjå mylne (1);
- gå for lut og kaldt vatn – sjå lut (1;
- mykje vatn har runne i havet sidan den tid – det er lenge sidan
- - mineralvatn
  - sukkervatn
samling av vatn (2) i naturen
Døme
- djupt, grunt vatn;
- falle i vatnet;
- trø vatnet;
- setje båt på vatnet;
- 20 °C i vatn;
- symje under vatnet – under vassyta
mindre innsjø
Døme
- landskapet er fullt av sjøar og vatn
kroppsvæske som liknar vatn (1)
- fostervatn
  vatnet er gått

Faste uttrykk

bere vatn i såld
drive med noko nyttelaust
gå i vatnet
mislykkast, dumme seg ut (i samband med)
halde hovudet over vatnet
(så vidt) greie seg
late vatnet
pisse, urinere
leggje inn vatn
føre leidning for rennande vatn inn i hus
på djupt vatn
i overført tyding: utan ordentleg greie på det ein driv med eller taler om;
på tynn is, ille ute
ta seg vatn over hovudet
ta på seg noko ein ikkje greier
vatn i kneet
tilstand med unormalt mykje leddvatn i kneleddet

Artikkelside

kluss

substantiv inkjekjønn

Tyding og bruk

det å klusse (1);
søling, klatting
Døme
- brevet var fullt av strekar og kluss
ulagleg omstende;
vanske (1, problem, komplikasjon (1)
Døme
- ha kluss med noko;
- alt gjekk som smurt utan noko kluss

Artikkelside

liggje, ligge

liggja, ligga

verb

Opphav

norrønt liggja

Tyding og bruk

om person eller dyr: vere i meir eller mindre vassrett stilling
Døme
- liggje både på magen og på sida;
- ho låg utstrekt;
- hunden låg på graset
- brukt som adjektiv
  liggjande stilling
vere på ein viss plass, ofte over tid;
vere i ei viss stilling
Døme
- boka ligg på bordet;
- pengane ligg i skuffa;
- byen ligg på nordsida;
- huset ligg fint til;
- prisen ligg på om lag 100 kr;
- liggje lågt i terrenget;
- reinhaldsverket ligg under kommunen;
- skipet ligg i land
i overført tyding: vere naturleg, forståeleg;
hengje saman med;
jamfør nærliggjande (2)
Døme
- det ligg nær å tru det;
- årsaka ligg i dei låge strømprisane
kvile i seng, halde senga
Døme
- liggje til sengs;
- liggje og fryse;
- liggje sjuk med feber
vere utbreidd over, dekkje
Døme
- snøen låg meterhøg;
- det låg rim på marka
vere i ein viss tilstand
Døme
- liggje på latsida;
- liggje i bløyt;
- liggje brakk;
- golvet låg fullt av klede;
- liggje vêrfast;
- liggje på lur;
- liggje i trening;
- liggje i tingingar

Faste uttrykk

liggje an
vere plassert (i høve til andre);
stille seg, teikne, ha utsikt (til)
liggje dårleg an;
det norske laget låg godt an etter første etappe
liggje att
vere att, vere gløymd
liggje etter
ikkje halde følgje
liggje for døden
vere døyande;
liggje på dødsleiet
liggje for døden i ei veke;
det året han låg for døden
liggje for
passe til evnene og interessene til nokon
grammatikk ligg ikkje for dei
liggje føre
vere til stades;
finnast (1), eksistere (1)
materialet ligg endeleg føre i bokform;
det ligg ikkje føre konkrete planar for gjennomføringa
liggje i
tyde, implisere
kva ligg det i den utsegna?
liggje med
ha samleie med
liggje nede
stå stille, ikkje vere i gang
straumnettet ligg nede
liggje noko under
vere skjult eller hemmeleg
her ligg det noko under
liggje over
- om person: overnatte
- om fartøy: halle på sida
liggje på likstrå
liggje på seng fram til gravferda
liggje på likstrå
liggje på seng fram til gravferda
liggje til grunn
vere årsak til eller grunnlag for
visjonane som ligg til grunn for satsinga
liggje til rette/rettes
høve, passe bra
forholda ligg godt til rette for effektivt arbeid no
liggje til
høyre til
det ligg til familien å vere snobbete
liggje under for
vere avhengig av
han låg under for alkoholen

Artikkelside

impulskjøp

substantiv inkjekjønn

Tyding og bruk

det å kjøpe på impuls (1) fordi ein blir freista
Døme
- butikkane freistar til impulskjøp
vare kjøpt på impuls (1)
Døme
- han har skapet fullt av impulskjøp