Gå til hovudinnhald
Tilgjenge
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Vanleg søk
Søkjehjelp
104 treff

Bokmålsordboka 49 oppslagsord

gjerdesitter

substantiv hankjønn

Betydning og bruk

person som ikke tar standpunkt eller parti
Eksempel
  • mange av partiets velgere er blitt gjerdesittere
Artikkelside

ytterlighet

substantiv hankjønn eller hunkjønn

Betydning og bruk

overdrivelse, ytterliggående standpunkt eller holdning
Eksempel
  • gå til ytterligheter;
  • gå til den motsatte ytterlighet;
  • gå fra den ene ytterligheten til den andre
Artikkelside

ytterpunkt

substantiv intetkjønn

Betydning og bruk

punkt som ligger lengst mulig fra middelveien;
ytterliggående holdning eller standpunkt
Artikkelside

værhane

substantiv hankjønn

Betydning og bruk

  1. vindfløy (med haneform)
  2. ustadig, vinglet person;
    Eksempel
    • en politisk værhane – politiker som skifter standpunkt etter omstendighetene
Artikkelside

vingle

verb

Opphav

trolig beslektet med svinge (2

Betydning og bruk

  1. gå, bevege seg ustøtt hit og dit
    Eksempel
    • vingle fram og tilbake;
    • vingle i fylla
  2. i overført betydning: ha vansker med å ta standpunkt
    Eksempel
    • vingle mellom to alternativer;
    • vingle i en sak
    • som adjektiv i presens partisipp:
      • et vinglende parti
Artikkelside

verdinøytral

adjektiv

Betydning og bruk

uten standpunkt i moralske, religiøse, sosiale eller politiske spørsmål;
til forskjell fra verdiladet
Artikkelside

vassen

adjektiv

Betydning og bruk

  1. som smaker mest vann;
    som inneholder mye vann;
    Eksempel
    • vasne bær;
    • vassen smak
  2. utvannet, slapp, uten kraft
    Eksempel
    • et vassent standpunkt
Artikkelside

tre 1

substantiv intetkjønn

Opphav

norrønt tré

Betydning og bruk

  1. flerårig plante som er høyere enn busk, med stamme, kvister, blad, blomster og frukter
    Eksempel
    • bartre, løvtre, frukttre, juletre;
    • ikke se skogen for bare trær – se skog;
    • plante, felle, hogge et tre
    • i overført betydning i sammensetninger som
      • slektstre, stamtre
  2. stammer og grener av tre (1, 1) som materiale, trevirke
    Eksempel
    • skjære ut i tre;
    • en gjenstand av tre
  3. stykke av tre (1, 2);
    redskap av tre (1, 2), mest i sammensetninger som
    Eksempel
    • balltre, mangletre, vedtre
  4. i overført betydning: vrien og umedgjørlig person (særlig kvinne), i sammensetningen
    Eksempel
    • hespetre

Faste uttrykk

  • ikke vokse på trær
    være sjelden
  • midt på treet
    standpunkt midt mellom ytterlighetene; noe middels
Artikkelside

tilkjennegi

verb

Opphav

av gi til kjenne

Betydning og bruk

gi uttrykk for
Eksempel
  • tilkjennegi sitt standpunkt
Artikkelside

tentamen

substantiv hankjønn

Opphav

latin temptamen ‘prøve, forsøk’

Betydning og bruk

skriftlig (standpunkt)prøve før eksamen
Eksempel
  • juletentamen, påsketentamen
Artikkelside

Nynorskordboka 55 oppslagsord

byggje bru

Tyding og bruk

få i stand tilnærming mellom to partar med heilt ulike standpunkt;
Sjå: bru, byggje
Døme
  • byggje bru mellom generasjonane
Artikkelside

ta stilling til

Tyding og bruk

oppnå eit grunngjeve standpunkt til (noko);
Sjå: stilling
Artikkelside

endeleg

adjektiv

Opphav

norrønt endaligr; jamfør lågtysk endelik

Tyding og bruk

  1. som har ein ende;
    avgrensa
    Døme
    • endelege storleikar
  2. gjeldande til slutt;
    Døme
    • avgjerda er endeleg;
    • eit endeleg standpunkt;
    • det endelege utfallet av saka
    • brukt som adverb:
      • saka er endeleg avgjort
  3. brukt som adverb: til sist, omsider
    Døme
    • endeleg kom dei da;
    • endeleg vart eg ferdig med arbeidet
  4. brukt som adverb: svært gjerne, plent (3);
    Døme
    • når du endeleg vil, så;
    • gløym endeleg ikkje dette!
Artikkelside

halv 1

adjektiv

Opphav

norrønt halfr

Tyding og bruk

  1. som utgjer den eine av to (meir eller mindre like store) delar
    Døme
    • dei delte og fekk eit halvt eple kvar;
    • halve kongeriket;
    • ein halv liter;
    • to og ein halv
    • brukt som substantiv
      • ikkje det halve;
      • det halve hadde vore meir enn nok;
      • ein halv må vere lov
    • brukt som adverb
      • snu seg halvt på stolen
  2. om mengde, fart eller anna måleining, som er fylt eller blir brukt ca. halvparten av maksimal kapasitet;
    halvfull, halvfylt
    Døme
    • ei halv flaske;
    • ta ein halv øl;
    • båten gjekk med halv fart
  3. om klokkeslett: 30 minutt før heil time
    Døme
    • klokka er halv ni, altså 08.30 eller 20.30
  4. som utgjer opp til halvdelen av noko;
    delvis (2), nesten
    Døme
    • vere oppe halve natta;
    • oppleve det som ein halv fridag;
    • ein halv siger
  5. brukt som adverb: delvis, nesten, i ein viss mon
    Døme
    • han sa det halvt i spøk;
    • dei sat halvt smilande;
    • ho stirra halvt forbi han
  6. om gjerning, karakter, lovnad, sanning, svar og liknande: ikkje heil, ufullkomen, ufullstendig
    Døme
    • ein halv lovnad;
    • eit halvt svar;
    • ta halve standpunkt

Faste uttrykk

  • ei halv ei
    ei halvflaske brennevin
    • ha ei halv ei på innerlomma
  • ein halv gong
    femti prosent (meir);
    ofte brukt i samanlikningar om mengde, storleik eller liknande
    • utgiftene vart en halv gong større;
    • dreie mutteren ein halv gong til;
    • den norske kystlinja går to og ein halv gong rundt jorda
  • flagge på halv stong
    la flagg henge eit stykke ned på flaggstong for å vise sorg ved dødsfall og gravferd
  • halvt om halvt
    (etter tysk halb und halb) bortimot, så å seie
    • vere halvt om halvt trulova
  • med eit halvt auge
    med ein gong, med å sjå berre lausleg
    • at den er øydelagd, kan eg sjå med eit halvt auge
  • med eit halvt øyre
    utan å høyre godt etter
    • læraren lytta med eit halvt øyre
  • på halv tolv
    ikkje heilt rett, skeivt, tilfeldig, utan styring;
    på skeive
    • med hatten på halv tolv;
    • det har gått litt på halv tolv i det siste
Artikkelside

vêrhane, verhane

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

  1. vindfløy (med haneform)
  2. vinglelynt person
    Døme
    • ein politisk vêrhane – politikar som skiftar standpunkt etter omstenda
Artikkelside

flagge

flagga

verb

Tyding og bruk

  1. ha flagg heist eller hengt ut
    Døme
    • alle flaggar i dag;
    • flagge for nokon
  2. gje teikn med flagg
    Døme
    • flagge for offside
  3. gjere kjend, syne fram;
    briske seg
    Døme
    • ho vil ikkje flagge standpunkt;
    • dei flagga forhandlingsvilje;
    • han har ingen ting å flagge med

Faste uttrykk

  • flagge heim
    registrere skip i heimlandet igjen;
    flytte verksemd tilbake til heimlandet
  • flagge på halv stong
    la flagg henge eit stykke ned på flaggstong for å vise sorg ved dødsfall og gravferd
  • flagge ut
    registrere skip utanlands, under framandflagg;
    flytte verksemd utanlands
Artikkelside

byggje 1, bygge 1

byggja, bygga

verb

Opphav

norrønt byggja; samanheng med bu (3

Tyding og bruk

  1. (la) føre opp;
    (la) tømre eller mure;
    lage til
    Døme
    • byggje hus;
    • byggje vegar;
    • byggje skip og båtar;
    • fuglane byggjer reir;
    • han drøymer om å byggje sin eigen el-gitar
  2. setje hus på (ei tuft);
    busetje (eit land)
    Døme
    • byggje eit land
  3. utvikle muskelmasse
    Døme
    • trene og byggje musklar
  4. skape, utvikle
    Døme
    • byggje sin eigen identitet;
    • byggje vidare på dei interessene ein har;
    • ha som mål å byggje tillit

Faste uttrykk

  • byggje bru
    få i stand tilnærming mellom to partar med heilt ulike standpunkt
    • byggje bru mellom generasjonane
  • byggje inn
    føye inn (i noko anna)
    • kraftverket er bygd inn i fjellet
  • byggje luftslott
    leggje store planar som ikkje let seg gjennomføre
  • byggje ned
    trappe ned;
    redusere
    • byggje ned fordomar og motsetningar
  • byggje og bu
    busetje seg;
    ha tilhald
    • folk vil byggje og bu i distrikta
  • byggje om
    endre (ei bygning)
    • byggje om huset
  • byggje opp
    setje saman;
    utvikle
    • byggje opp tenestetilbodet;
    • boka er bygd opp som ei kriminalgåte;
    • dei planlegg å byggje opp eit historisk arkiv
  • byggje på
    • gjere ei bygning større;
      lage til eit tilbygg
      • huset vart bygd på i høgda
    • vere tufta på;
      ha til grunnlag for
      • vurdere omstenda som vedtaket er bygd på
  • byggje seg opp
    vekse i styrke
    • høgtrykk byggjer seg opp;
    • spenninga har bygd seg opp
  • byggje til
    reise som tilbygg
    • den nye stova vart bygd til
  • byggje ut
    • gjere meir effektiv;
      utvikle
      • mange fossar er bygde ut
    • utvide, styrkje
      • byggje ut tenestene i kommunen
  • Roma vart ikkje bygd på éin dag
    eit stort arbeid krev si tid
Artikkelside

gjerdesitjar, gjerdesittar

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

person som ikkje tek standpunkt eller parti
Døme
  • partiet har mange gjerdesitjarar
Artikkelside

ytterpunkt

substantiv inkjekjønn

Tyding og bruk

  1. punkt som ligg lengst frå midten eller sentrum
    Døme
    • tida pendelen treng til å svinge frå eine ytterpunket til det andre
  2. i overført tyding: ytterleggåande haldning eller standpunkt
    Døme
    • ho representerer det motsette ytterpunktet
Artikkelside

ytterlegheit

substantiv hokjønn

Opphav

frå bokmål

Tyding og bruk

ytterleggåande standpunkt, overdriving
Artikkelside
Side 4 av 6