Gå til hovudinnhald
Tilgjenge
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Vanleg søk
Søkjehjelp
58 treff

Bokmålsordboka 5 oppslagsord

då

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt (akr)dái, jamfør norrønt dá nøytrum ‘dvale, ubevissthet’; beslektet med dø

Betydning og bruk

slekt av ettårige planter i leppeblomstfamilien med blomster i tette kranser, regnes ofte som ugress;
Galeopsis
Artikkelside

vrangdå

substantiv hankjønn

Betydning og bruk

plante i slekta då, med stivhåret stengel og blekrøde blomster, regnes som ugress;
Galeopsis bifida
Artikkelside

do 1

substantiv hankjønn

Uttale

då

Opphav

fra italiensk på 1600-tallet brukt i stedet for ut (første tonen i en skala på seks toner med navn etter førstestavingene i en latinsk hymne brukt i sangøvelser) av velklangshensyn

Betydning og bruk

første tone i durskalaen
Eksempel
  • do re mi …
Artikkelside

domra

substantiv hankjønn

Uttale

dåˊmra

Opphav

gjennom russisk; fra turkotatarisk

Betydning og bruk

russisk strengeinstrument som ligner på lutt
Artikkelside

tournedos

substantiv hankjønn

Uttale

turn(e)dåˊ

Opphav

fransk av tourner ‘vende’ og dos ‘rygg’

Betydning og bruk

liten skive oksekjøtt som er stekt raskt på begge sider
Artikkelside

Nynorskordboka 53 oppslagsord

då 1

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt (akr)dái, jamfør norrønt dá n ‘dvale, uvit’; samanheng med døy

Tyding og bruk

slekt av eittårige planter i leppeblomfamilien med blomstrar i tette kransar, blir ofte rekna som ugras;
Galeopsis
Artikkelside

da 2, då 2

subjunksjon

Opphav

norrønt þá

Tyding og bruk

  1. innleier ei leddsetning som uttrykkjer at noko skjedde på eit tidlegare tidspunkt;
    på den tida (i fortida) som
    Døme
    • da morgonen kom, regna det;
    • den dagen da han kom, var vi ikkje heime;
    • da han ikkje kom tilbake frå fjelltur, vart vi redde
  2. innleier ei leddsetning som uttrykkjer årsak;
    sidan, ettersom
    Døme
    • da eg er sjuk, kan eg ikkje kome;
    • da det ikkje regnar, kan vi gå tur
Artikkelside

da 3, då 3

adverb

Opphav

norrønt þá

Tyding og bruk

  1. på den tida (særleg om fortid)
    Døme
    • da var Noreg enno ufritt;
    • frå da av vart alt betre
  2. deretter, så
    Døme
    • da kom dei til eit hus
  3. om tidspunkt i framtida
    Døme
    • da skal det bli moro
  4. i så fall, i den samanhengen
    Døme
    • da blir det verre;
    • korleis da?
    • Noreg, og da særleg Sørlandet
  5. Døme
    • det gjekk da bra;
    • eg trur da det;
    • det er da lett
  6. i utrop og som svar på tiltale
    Døme
    • enn du da?
    • kom da!
    • jau da;
    • fy da!
  7. brukt forsterkande
    Døme
    • no har eg da endeleg fått vite det;
    • høyr, da!

Faste uttrykk

  • der og da
    på den staden og det tidspunktet som kjem fram av samanhengen
    • det hende der og da;
    • der og da bestemte vi oss for å bli med
  • no og da
    stundom, av og til
  • så da, så
    brukt for å markere at ein har grunn for å uttrykkje seg slik ein gjer
Artikkelside

overgitt

adjektiv

Opphav

av overgje

Tyding og bruk

  1. som har gjeve seg over;
    overgjeven (1), makteslaus
    • bruk samsvarsbøying framfor eit substantiv:
      • ein overgitt mann;
      • overgitte kvinner
    • bruk ubøygd form etter eit usjølvstendig verb:
      • han kjende seg overgitt;
      • dei kjende seg overgitt
  2. overgjeven (2), forundra, undren
    • bruk samsvarsbøying framfor eit substantiv:
      • ein overgitt lektor;
      • overgitte lektorar
    • bruk ubøygd form etter eit usjølvstendig verb:
      • eg vart heilt overgitt då han sa det;
      • dei vart heilt overgitt då ho sa det
Artikkelside

bør 1

substantiv hokjønn

Opphav

norrønt byrðr, samanheng med bere (3; jamfør byrd (1

Tyding og bruk

  1. noko som ein ber;
    så mykje som ein greier å bere på éin gong;
    Døme
    • bere ei tung bør;
    • ei bør med ved
  2. i overført tyding: noko som tyngjer;
    Døme
    • ei tung bør fall av henne då prøveresultata kom

Faste uttrykk

  • leggje bører på
    gjere det tyngre for nokon;
    leggje harde skattar og avgifter på folk
  • lette børa for
    gjere det lettare for nokon
  • vere til bør for
    skaffe nokon annan bry eller utgifter
Artikkelside

usnakka

adjektiv

Faste uttrykk

  • ikkje ha noko usnakka med
    • ikkje ha lyst eller interesse av samtale
      • slike keisame folk har han ikkje noko usnakka med
    • ikkje ha noko uoppgjort eller uteståande med;
      vere overeins eller forsona med
      • ho hadde ikkje noko usnakka med mora då ho døydde
Artikkelside

time 1

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt tími ‘tid, gong’

Tyding og bruk

  1. tidseining lik ¹⁄₂₄ av eit døgn
    Døme
    • det er 60 minutt i ein time;
    • åtte timars arbeidsdag;
    • fartsgrensa er 50 km i timen;
    • tene, ha, få 95 kr (i) timen
  2. undervisningsperiode, oftast på 40 eller 45 minutt
    Døme
    • få fri siste timen
  3. Døme
    • i ellevte timen – (etter Matt 20,6–16) el. nyare:
  4. avtale om tidfest stund til å utføre teneste
    Døme
    • få, tinge time hos frisøren;
    • eg har time hos legen kl. to

Faste uttrykk

  • ein times tid
    om lag ein klokketime
    • eg blir borte ein times tid
  • i tolvte timen
    i siste liten, svært seint
  • på timen
    straks
  • timen er komen
    tida (då noko avgjerande hender) er inne
Artikkelside

støvelskaft

substantiv inkjekjønn

Tyding og bruk

skaft (2) på ein støvel

Faste uttrykk

  • over støvelskafta
    over alle grenser;
    for vidt
    • politiet greip inn då krangelen gjekk over støvelskafta;
    • planane har gått over alle støvelskraft
Artikkelside

skjøne, skjønne

skjøna, skjønna

verb
kløyvd infinitiv: -a

Opphav

norrønt skynja; av skjøn

Tyding og bruk

ha greie på;
forstå, innsjå
Døme
  • skjøne samanhengen;
  • ikkje skjøne eit ord;
  • skjøne at noko er gale;
  • dette går ikkje, skjønar du

Faste uttrykk

  • ikkje skjøne bæret
    ikkje forstå noko som helst
    • elevane skjøna ikkje bæret då læraren forklarte likningar med to ukjende;
    • dette skjønar eg ikkje bæret av
  • skjøne på
    • gjere seg opp ei meining om (noko)
    • gje ei påskjøning
      • skjøne på nokon for innsatsen
  • skjøne seg på
    ha innsikt i;
    forstå seg på
    • han skjønar seg ikkje på politikk
Artikkelside

pil 1

substantiv hokjønn eller hankjønn

Opphav

norrønt píla; frå latin ‘kastespyd’

Tyding og bruk

  1. tynn pinne med skarp spiss til å skyte ut med boge (3) eller armbrøst
    Døme
    • skyte med pil og boge
  2. ting eller figur som liknar på ei pil (1, 1)
    Døme
    • pila syner køyreretninga

Faste uttrykk

  • bli treft av amors piler
    bli forelska
    • dei blei begge trefte av amors piler då dei såg kvarandre
  • fare som ei pil
    renne fort av stad;
    fyke
    • han fer som ei pil på sykkelen
Artikkelside
Side 1 av 6