Avansert søk

Nynorskordboka 123 oppslagsord

roleg

adjektiv

Opphav

norrønt róligr; av ro (

Tyding og bruk

urørleg, still (2
Døme
- sitje roleg;
- sjøen var roleg
fredeleg
Døme
- ein roleg stad;
- ha ei roleg tid
sorglaus
Døme
- du kan vere heilt roleg
nøktern, tenksam, avslappa, måtehalden, sindig
Døme
- ta meldinga heilt roleg;
- tale roleg og høfleg;
- ein roleg og stø kar
jamn, regelbunden
Døme
- leve eit roleg liv;
- rolege linjer i landskapet;
- rolege fargar;
- elva rann roleg forbi

forhalde seg

Tyding og bruk

oppføre seg;
fare fram;
vere
Døme
- ein lyt forhalde seg roleg;
- saka forheld seg slik dei seier
vere ein samanheng;
ha seg;
vere (3, 7)
Døme
- dersom det faktisk forheld seg slik du påstår, vil det få store konsekvensar

forhalde

forhalda

verb

Opphav

frå lågtysk og tysk ‘halde tilbake, halde fast ved’

Faste uttrykk

forhalde seg
- oppføre seg;
  fare fram;
  vere
  ein lyt forhalde seg roleg;
  saka forheld seg slik dei seier
- vere ein samanheng;
  ha seg;
  vere (3, 7)
  dersom det faktisk forheld seg slik du påstår, vil det få store konsekvensar
forhalde seg til
- ta stilling til;
  ta omsyn til;
  handtere (3)
  forhalde seg til realitetane;
  dei måtte forhalde seg til mykje informasjon samstundes;
  noko som er vanskeleg å forhalde seg til
- ha eit visst forhold (4) til;
  relatere til
  variablane forheld seg til kvarandre som det går fram av formelen

spakferdig

adjektiv

Tyding og bruk

roleg, still;

Døme

ein spakferdig mann

spak 2

adjektiv

Opphav

norrønt spakr ‘klok, varsam’

Tyding og bruk

om folk: fredsam, roleg, stillvoren
Døme
- ho var spak og smålåten
om folk: som er lett å ha med å gjere;
medgjerleg
Døme
- bråkmakaren vart spak da politiet kom
om dyr: som er varig tamd;
tam (1), tyd (2)
om luft og sjø: utan sterke rørsler;
still, veik
Døme
- vinden var spak

kurr 2

adjektiv

Opphav

norrønt kyrr; jamfør kvar (

Tyding og bruk

still (, roleg;

brukt som adverb
- liggje kurr still

søt

adjektiv

Opphav

norrønt sǿtr; i tyding 7 etter italiensk la dolce vita

Tyding og bruk

som smaker som sukker, motsett sur (1)
Døme
- søte kaker, plommer;
- safta var litt for søt;
- søte saker – søtsaker
som ikkje er sur;
frisk (2
Døme
- søt mjølk
god, makeleg, roleg
Døme
- liggje i sin søtaste søvn;
- sove søtt
kjærleg, varm, øm
Døme
- søte ord;
- eit søtt kyss
nett (2, tiltalande, ven (2, yndefull
Døme
- ein søt unge;
- ein søt katt
elskverdig, hyggjeleg, venleg
Døme
- vere søt mot alle
- (tilgjort) blid
  eit søtt smil
- snill
  men søte deg, kva er det du gjer!
i uttrykk

Faste uttrykk

det søte livet
(etter italiensk la dolce vita) eit liv i fest og luksus
leve det søte livet;
draumen om det søte livet

kald

adjektiv

Opphav

norrønt kaldr

Tyding og bruk

med låg temperatur;
kjølig (1), sval (2;
avkjølt
Døme
- friskt og kaldt vatn;
- kjøle seg ned med kald drikke;
- eg er kald på føtene;
- maten blir kald;
- i dag er det tre grader kaldt ute;
- det var kaldare i går enn det er i dag;
- det var den kaldaste sommaren på 50 år
- brukt som adverb:
  blåse kaldt
uhyggjeleg (2);
hard (4), kjenslelaus (2)
Døme
- eit kaldt smil;
- kalde auge
- brukt som adverb:
  han lo kaldt;
  ho såg kaldt på meg
roleg (4), uredd (2)
Døme
- spelaren er kald framfor mål

Faste uttrykk

få ei kald skulder
møte lite forståing
få kalde føter
vilje dra seg unna
ho fekk kalde føter og ville bryte samarbeidet
gå kaldt nedetter ryggen på
kulse, grøsse
filmen fekk det til å gå kaldt nedetter ryggen på meg
halde hovudet kaldt
tenkje klart eller bevare dømekrafta, særleg i ein vanskeleg situasjon
helle/slå kaldt vatn i blodet på nokon
dempe sterke kjensler hos nokon
kald fisk
hard og omsynslaus person
kald krig
spent og fiendtleg tilhøve mellom to eller fleire statar, men utan våpenbruk
kalde fargar
fargar som inneheld mest blått (som verkar kalde)
med kaldt blod
utan skruplar;
roleg og med overlegg

blod

substantiv inkjekjønn

Opphav

norrønt blóð

Tyding og bruk

hos menneske og høgareståande dyr: raud kroppsvæske som hjartet pumpar gjennom blodårene, og som fører oksygen og andre næringsemne til kroppscellene og avfallsstoff bort frå dei
Døme
- gje blod;
- skjere seg til blods;
- blodet spruta da grisen vart stukken
i overført tyding: livskraft (1), huglag, temperament
Døme
- heitt blod;
- setje blodet i brann
avstamming, skyldskap
Døme
- av same blod

Faste uttrykk

blod er tjukkare enn vatn
slektskap betyr meir enn venskap
blått blod
brukt i uttrykk for å ha adeleg opphav
ha blått blod i årene;
ei kvinne av blått blod
eige kjøt og blod
eigne etterkomarar
friskt blod
nye og yngre krefter
få blod på tann
bli sterkt oppteken av noko og ha hug til å halde fram med det
gå nokon i blodet
bli ein del av nokon
arbeidet har gått han i blodet
helle/slå kaldt vatn i blodet på nokon
dempe sterke kjensler hos nokon
med kaldt blod
utan skruplar;
roleg og med overlegg
setje vondt blod mellom
skape uvilje eller harme mellom

vandre

vandra

verb

Opphav

frå lågtysk; samanheng med vinde (

Tyding og bruk

gå (roleg)
Døme
- vandre hand i hand
- i presens partisipp:
  sjå ut som eit vandrande juletre – vere fælt utspjåka
gå, fare frå stad til stad;
ferdast
Døme
- laksen vandrar;
- vandre frå stad til stad;
- vere ferdig til å vandre – budd til å døy
- ein vandrande fant
stadig flytte på seg
Døme
- birøktaren vandrar med kubane etter honningtrekket
- i fotball:
  vandrande spiss

Faste uttrykk

vandrande nyre
nyre som har forskyvd seg;
vandrenyre
vandrande ugras
fleirårig ugras som formeirar og spreier seg både med utløparar frå rota og med frø eller sporar;
rotugras
vandre ut
flytte til eit anna land;
utvandre;
emigrere

Side 1 av 13

Resultat per side: