Gå til hovudinnhald
Tilgjenge
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Vanleg søk
Søkjehjelp
Eitt treff

Nynorskordboka 39 oppslagsord

predikativ 1

substantiv inkjekjønn

Uttale

utt òg predi(k)ˊkativ

Opphav

latin praedicativus

Tyding og bruk

i grammatikk: setningsledd som gjev ein karakteristikk av eit subjekt eller objekt med hjelp av eit verb som er usjølvstendig eller har (meir eller mindre) avbleikt tyding
Døme
  • subjektspredikativ;
  • objektspredikativ;
  • i «huset er stort» er «stort» eit fast predikativ – eit predikativ med så fast tilknyting at utsegna lett blir ugrammatisk og meininga mykje endra dersom ein fjernar det;
  • i «han vart med på dugnaden uspurd» er «uspurd» eit fritt predikativ – eit predikativ som er lausare knytt til utsegna, og som kan stå på fleire stader i setninga enn eit fast predikativ; før oftast kalla: adverbial apposisjon
Artikkelside

predikat

substantiv inkjekjønn

Opphav

latin praedicatum

Tyding og bruk

  1. i filosofi: det som blir sagt om subjektet i ei utsegn
  2. i grammatikk: setningsledd som seier noko om subjektet, og som er samansett av verbalet og moglege utfyllingar (objekt, predikativ, adverbial) til dette
    Døme
    • i «eg gav eplet til bror min» er «gav eplet til bror min» predikat
  3. tillagd eigenskap, nærare karakteristikk
    Døme
    • eit guddomleg predikat
Artikkelside

forsøksobjekt

substantiv inkjekjønn

Tyding og bruk

person, dyr eller ting som er objekt for forsøk;
Artikkelside

forkorting

substantiv hokjønn

Tyding og bruk

  1. det å forkorte;
    Døme
    • forkorting av arbeidstida
  2. noko som er forkorta;
    forkorta ord eller uttrykk;
    Døme
    • ‘jf.’ er ei forkorting for ‘jamfør’
  3. avbilding der eit objekt blir framstilt med forkorta proporsjonar for å skapa perspektiv
Artikkelside

estetisere

estetisera

verb

Tyding og bruk

leggje (for) stor vekt på det estetiske aspektet av ei hending, ei handling, eit objekt eller liknande;
framstille noko finare eller meir positivt enn det er;
Artikkelside

direkte

adjektiv

Uttale

direkˊte; dirˊekte

Opphav

av latin dirigere

Tyding og bruk

  1. utan omvegar eller avbrot
    Døme
    • direkte vegsamband
    • brukt som adverb
      • gå direkte heim
  2. utan mellomledd;
    beinveges;
    til skilnad frå indirekte
    Døme
    • ha direkte kjennskap til noko;
    • den direkte årsaka til ulykka var glatt vegbane
    • brukt som adverb
      • kjøpe direkte frå produsent
  3. som går rett på sak;
    beintfram
    Døme
    • eit direkte spørsmål;
    • dei tykte han var for direkte
  4. brukt som adverb: rett og slett;
    heilt
    Døme
    • direkte pinleg;
    • dette er direkte feil;
    • det er direkte farleg å køyre på denne vegen;
    • ei ordning som er direkte i strid med lova

Faste uttrykk

  • direkte aksjon
    utanomparlamentarisk kampmåte som streik, demonstrasjon, sabotasje eller liknande
    • gå til direkte aksjon mot tvangsauksjonar
  • direkte objekt
    objekt (3)
  • direkte skatt
    skatt av inntekt og formue
  • direkte tale
    • ordrett attgjeving av noko ein annan har sagt (i ei tekst)
    • klart og skjøneleg språk
      • ein politikk prega av klare markeringar og direkte tale
  • direkte val
    val der veljarane røystar på dei personane som dei ynskjer å ha som representantar i eit parlament eller liknande;
    til skilnad frå indirekte val
  • på direkten
    • utan førebuing;
      på sparket
      • ta utfordringa på direkten
    • i direktesending
      • bli intervjua på direkten
    • i ballspel: utan å dempe ballen før ein sender han vidare
      • skåre på direkten
Artikkelside

det 3

determinativ demonstrativ

Opphav

av det (2

Tyding og bruk

  1. formelt subjekt eller objekt:
    Døme
    • det regnar, angar, brenn, er mørkt, gjer vondt, går bra, monar, tek tid;
    • ha det bra;
    • ta det med ro;
    • korleis står det til?
    • ha det med å klage
  2. førebels subjekt:
    Døme
    • det kom ein bil;
    • det var mange som prøvde seg
    • ettersett:
      • kva er det?
Artikkelside

dativ

substantiv hankjønn

Opphav

av latin (casus) dativus, av dare ‘gje’

Tyding og bruk

kasus (1 som syner at eit substantiv eller pronomen er indirekte objekt i ei setning eller er styrt av visse preposisjonar
Døme
  • ha dativ i målføret sitt;
  • preposisjonen styrer dativ;
  • i kasusspråk står det indirekte objektet i dativ
Artikkelside

antipode

substantiv hankjønn

Uttale

antipoˋde

Opphav

av gresk antipodes (fleirtal), av anti ‘mot’ og pous ‘fot’

Tyding og bruk

  1. punkt, person eller objekt som ligg diametralt motsett til noko anna på jordkloten
    Døme
    • middag på éin stad svarer til midnatt på antipoden
  2. i overført tyding: rak motsetnad;
    Døme
    • vere ektemaken sin antipode i matvegen
Artikkelside
Side 4 av 4