Gå til hovudinnhald
Tilgjenge
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Vanleg søk
Søkjehjelp
Eitt treff

Nynorskordboka 41 oppslagsord

omsynslaus

adjektiv

Tyding og bruk

som ikkje viser omsyn (2);
brutal
Døme
  • ein hard og omsynslaus tyrann
  • brukt som adverb
    • oppføre seg omsynslaust
Artikkelside

grense 1

substantiv hokjønn

Opphav

gjennom tysk og lågtysk, frå slavisk; jamfør russisk gran ‘grense’

Tyding og bruk

  1. linje mellom geografiske område, til dømes mellom statar, fylke, eigedomar
    Døme
    • grensa mellom Noreg og Sverige;
    • bu nær grensa;
    • gå opp grensene mellom eigedomane
  2. tenkt linje mellom ulike tilstandar
    Døme
    • grensa mellom rett og urett;
    • dette ligg på grensa til det absurde
  3. punkt ein ikkje kan eller bør overskride
    Døme
    • oppføre seg på grensa til det useriøse;
    • nå grensa for det ein kan tole;
    • på grensa til å vere ærekrenkjande;
    • halde seg innanfor visse grenser;
    • det får vere grenser for tull;
    • det vil bli utført modernisering innanfor rimelege grenser

Faste uttrykk

  • flytte grenser
    endre eller få nokon til å endre oppfatning
    • denne bilen representerer teknologisk nytenking og flyttar grenser
  • gå over alle grenser
    gå for vidt
    • grådigskapen går over alle grenser
  • setje grenser
    • bestemme kva som er akseptabelt
      • setje grenser for kva barna skal få gjere
    • bestemme kva som er mogleg
      • berre fantasien set grenser
  • sprengje grenser
    overgå det ein kunne før;
    utvide innsikta eller liknande
    • ungdomar er opptekne av å sprengje grenser;
    • ho sprengjer grenser med dei ekstreme polturane sine
Artikkelside

binde

binda

verb

Opphav

norrønt binda

Tyding og bruk

  1. knyte, feste med tau, reip eller liknande
    Døme
    • binde på seg eit hovudplagg;
    • binde eit tau kring noko;
    • binde om sår;
    • binde opp greinene på ein bærbusk
  2. lage eller gjere i stand med å flette, knyte eller feste på annan måte
    Døme
    • binde kornband;
    • binde korger;
    • binde inn ei bok
  3. Døme
    • binde hoser
  4. få til å feste seg;
    knyte fast til seg;
    halde på plass
    Døme
    • grasrota bind jorda;
    • steinane skal binde kvarandre i muren;
    • sementen bind
  5. i kjemi: vere knytt til
    Døme
    • reint jern finst ikkje i naturen, det er bunde til andre stoff
  6. vere, bli (fast) knytt til eller avhengig av noko(n)
    Døme
    • vere bunden til familien;
    • ho var bunden til sjukesenga
  7. Døme
    • vere bunden av konvensjonar
  8. bringe, knyte til kvarandre
    Døme
    • vegen bind bygdene saman

Faste uttrykk

  • binde kapital
    plassere kapital (1, 1) slik at han ikkje kan brukast fritt
  • binde opp
    bestemme for ein viss bruk eller ei viss verksemd
    • bli bunden opp av mykje skrivearbeid;
    • dei er skeptiske til å binde opp så mykje pengar
  • binde på hender og føter
    ta ifrå nokon handlefridomen
    • bli bunden på hender og føter av regelverk og byråkrati
  • binde renta
    fastsetje rentefot for eit lån i ein viss periode
  • binde seg
    • forplikte seg
      • forsikringsselskapet bind seg til å gjere opp for skaden;
      • ho ville ikkje binde seg til nokon
    • oppføre seg ufritt;
      presse seg over evne
      • dansarane bind seg for mykje
Artikkelside

forhalde

forhalda

verb

Opphav

frå lågtysk og tysk ‘halde tilbake, halde fast ved’

Faste uttrykk

  • forhalde seg til
    • ta stilling til;
      ta omsyn til;
      handtere
      • forhalde seg til realitetane;
      • dei måtte forhalde seg til mykje informasjon samstundes;
      • noko som er vanskeleg å forhalde seg til
    • ha eit visst forhold til;
      relatere til
      • variablane forheld seg til kvarandre som det går fram av formelen
  • forhalde seg
    • oppføre seg;
      fare fram;
      vere
      • ein lyt forhalde seg roleg;
      • saka forheld seg slik dei seier
    • vere ein samanheng;
      ha seg;
      vere (4
      • dersom det faktisk forheld seg slik du påstår, vil det få store konsekvensar
Artikkelside

forholdsordre

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

ordre om korleis ein skal oppføre seg i ein viss situasjon;
Artikkelside

dummenikk

substantiv hankjønn eller inkjekjønn

Tyding og bruk

dum person;
Døme
  • oppføre seg som ein dummenikk
Artikkelside

rølpe

rølpa

verb

Tyding og bruk

oppføre seg rølpete
Artikkelside

åt 2

preposisjon

Opphav

norrønt at, át

Tyding og bruk

  1. (bort) til, (inn) til, mot
    Døme
    • kome seg åt land i uvêret;
    • gå (bort) åt veggen;
    • setje seg åt bordet;
    • reise åt byen;
    • åt kvelden;
    • dra åt seg mykje pengar
  2. i uttrykk:
    Døme
    • kome åt nokon – kome innpå nokon, få has på nokon
      • vere åt nokon – vende seg til nokon, vere på nokon
  3. på grunn av;
    Døme
    • le, flire åt noko(n);
    • vere sint åt noko(n) – på noko(n)
  4. til, for, til bruk for
    Døme
    • gje plass åt ein;
    • det høver åt henne;
    • det er godt nok åt dei;
    • han laga det åt meg;
    • arbeide åt seg sjølve – for seg sjølve, til eige bruk
  5. Døme
    • gjere åt seg – forrøyne seg;
    • gjere åt noko – kurere noko
  6. som merke på eigehøve: til (3
    Døme
    • åkeren åt grannen
  7. som adverb: til, nær til, imot, innpå
    Døme
    • halde åt;
    • dra åt;
    • bite åt
  8. som adverb: i koll
    Døme
    • dette, drive åt
  9. som adverb;
    i uttrykk:
    Døme
    • bere seg el.fare åt – fare fram, oppføre seg
  10. som adverb
    Døme
    • tale, seie åt – seie til, vende seg til
  11. som adverb
    Døme
    • gjere åt – lækje (særleg med trolldomsråder);
    • gjere åt for ei sykje – òg: trolle
  12. som adverb
    Døme
    • gå åt – stryke med, omkome
  13. som adverb: i veg
    Døme
    • bere åt;
    • vere åt;
    • det var berre eg som var åt, dei andre var heime
  14. som adverb;
    om åtgåing, etterrøknad og liknande: etter (2
    Døme
    • høyr åt om han kan kome;
    • sjå åt så du får sitje!
  15. som adverb: med (eller frå) kvarandre
    Døme
    • leiast åt – leie kvarandre;
    • følgjast, hjelpast, skiftast, skiljast åt
  16. som adverb:
    • i ferd med
      • han er åt og slår

Faste uttrykk

  • finne åt
    laste, spotte
  • leggje åt
    klemme hardt til
Artikkelside

verdsmann

substantiv hankjønn

Opphav

etter tysk; fransk

Tyding og bruk

verdsvan mann
Døme
  • oppføre seg som ein verdsmann
Artikkelside

vaksen

adjektiv

Opphav

norrønt vaxinn; perfektum partisipp av vaxa ‘vekse’

Tyding og bruk

  1. som har nådd si fulle lekamlege (og åndelege) mogning
    Døme
    • tidleg vaksen;
    • i vaksen alder;
    • berre for vaksne;
    • aldri bli skikkeleg vaksen;
    • oppføre seg som ein vaksen
  2. som er (slik eller slik) på vokster
    Døme
    • grannvaksen;
    • krokvaksen;
    • fint vaksen
  3. som det veks (det eller det) på
    Døme
    • grasvaksen
  4. fullt ut dugande, stor
    Døme
    • ikkje vere vaksen nok til ei stilling;
    • ein vaksen kniv
  5. som forsterkande adverb: særs, svært
    Døme
    • det var vakse morosamt
Artikkelside
Side 3 av 5