Gå til hovudinnhald
Tilgjenge
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Vanleg søk
Søkjehjelp
Eitt treff

Nynorskordboka 71 oppslagsord

utan 1

subjunksjon

Tyding og bruk

  1. innleier ei leddsetning som uttrykkjer vilkår;
    med mindre, viss ikkje
    Døme
    • eg reiser ikkje utan du blir med;
    • det var ikkje dans i bygda utan ho møtte opp som den fyrste
  2. innleier ei leddsetning som uttrykkjer vedgåing;
    sjølv om ikkje, enda ikkje
    Døme
    • mange har blitt sjuke utan vi har oppdaga det;
    • ho høyrde kva han sa utan ho forstod kva han meinte

Faste uttrykk

  • utan at
    innleier ei leddsetning som uttrykkjer vilkår;
    dersom ikkje, med mindre
    • eg reiser ikkje utan at du blir med;
    • arbeidet er solid utan at det er særleg spennande
Artikkelside

utan at

Tyding og bruk

innleier ei leddsetning som uttrykkjer vilkår;
dersom ikkje, med mindre;
Sjå: utan
Døme
  • eg reiser ikkje utan at du blir med;
  • arbeidet er solid utan at det er særleg spennande
Artikkelside

kollete

adjektiv

Opphav

av koll (1

Tyding og bruk

  1. om terreng: som reiser seg i kollar
    Døme
    • kollete åsar
  2. om dyr: utan horn
    Døme
    • ei kollete ku
Artikkelside

koffert

substantiv hankjønn

Opphav

gjennom lågtysk, frå fransk; av gresk kophinos ‘korg’

Tyding og bruk

stor, kasseforma behaldar med handtak, brukt til personleg bagasje på reiser
Døme
  • pakke kofferten;
  • ein koffert med hjul

Faste uttrykk

  • bu i koffert
    stadig vere på reisefot
  • tenkje koffert
    tolke noko i seksuell retning
Artikkelside

føniks

substantiv hankjønn

Uttale

føˊniks

Opphav

frå gresk ‘purpurraud’

Tyding og bruk

  1. i gresk mytologi: fugl som lever 500 år, brenn seg sjølv og står opp att
  2. i overført tyding: noko positivt som veks fram frå ein vanskeleg eller vonlaus situasjon;
    noko eller nokon som greier å snu noko øydelagd eller negativt
    Døme
    • ho er som ein føniks som reiser seg frå oska

Faste uttrykk

  • fugl føniks
    • i gresk mytologi: fugl som lever 500 år, brenn seg sjølv og står opp att
    • i overført tyding: noko positivt som veks fram frå ein vanskeleg eller vonlaus situasjon;
      noko eller nokon som greier å snu noko øydelagd eller negativt
      • verksemda vart ein fugl føniks etter krigen
Artikkelside

innom

preposisjon

Tyding og bruk

  1. (som snarast) inn eller inne hos, inn ved, inn på;
    Døme
    • han var innom meg;
    • båten går innom Haugesund;
    • han var òg ein tur innom teologien
  2. brukt som adverb: kort inn;
    inn i forbifarten
    Døme
    • fer du forbi, må du sjå innom;
    • han var innom på ein gard
  3. Døme
    • stå like innom døra;
    • reglane gjeld for reiser innom arbeidsområdet;
    • innom kvart ættledd
  4. til andre sida av, til innsida av;
    Døme
    • han gjekk innom ein stor haug og vart borte;
    • det galdt å kome seg innom reinsdyra skulle dei ikkje få auge på oss
Artikkelside

interrailar

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

person som reiser på interrail
Artikkelside

tillate

tillata

verb
kløyvd infinitiv: -a

Opphav

kanskje etter lågtysk tolaten, jamfør norrønt láta til; som I late

Tyding og bruk

  1. gje løyve til, la få lov;
    la skje
    Døme
    • tillate folk å seie det dei meiner;
    • røyking er ikkje tillate;
    • tillat meg å bryte inn ein augeblink;
    • dei kunne ikkje tillate at garden kom til nedfalls
    • gje høve til
      • eg reiser, om vêret tillèt det
  2. refleksivt: gjere seg så fri, driste seg til
    Døme
    • ho tillèt seg kva som helst
Artikkelside

når helvete frys til is

Tyding og bruk

aldri eller med svært lite sannsyn;
Sjå: fryse, helvete
Døme
  • dei reiser nok ikkje heim før helvete frys til is
Artikkelside

først 3, fyrst 4

adverb

Opphav

norrønt fyrstr, opphavleg superlativ av før (3; jamfør førre

Tyding og bruk

  1. tidlegast;
    før noko anna;
    i byrjinga
    Døme
    • først går vi på kafé, og så på kino;
    • aller først må vi pakke;
    • først på dagen
  2. ikkje før
    Døme
    • eg reiser først i morgon;
    • først no skjønar eg det
  3. berre
    Døme
    • du får bli ei stund når du først har reist så langt;
    • er ein først i form, går alt lett
  4. som den eller det første i rekkjefølgje
    Døme
    • lande med beina først;
    • stå først i rekkja;
    • kome først i mål

Faste uttrykk

  • den som kjem først til mølla, får først male
    den som er først ute, får noko først;
    det har fordelar å vere først ute
  • då først
    ikkje før
    • då først kunne eg tenkje klart
  • frå først til sist
    tvers gjennom, frå byrjing til slutt
    • det var ei fantastisk bok, frå først til sist
  • først av alt
    aller først; framfor alt
    • først av alt vil eg få takke alle som kom
  • først og fremst
    framfor alt, særleg
    • først og fremst må vi vere rolege
  • først som sist
    utan utsetjing
    • dei kan like godt seie sanninga først som sist
  • først til mølla
    brukt for å seie at den som er først ute, får noko først;
    jamfør den som kjem først til mølla, får først male
    • det er berre 200 billettar, så her gjeld det å vere først til mølla
  • no først
    ikkje før no
    • no først merka han at han var utsliten
Artikkelside
Side 3 av 8