Avansert søk

Vanleg søk

Nynorskordboka 44 oppslagsord

krise

substantiv hankjønn eller hokjønn

Opphav

gjennom tysk og fransk; frå gresk krisis ‘avgjerd’

Tyding og bruk

vanskeleg eller farleg situasjon med akutte problem
Døme
- ei krise i verdsøkonomien;
- krise i regjeringssamarbeidet;
- krisa i helsetenesta
akutt psykisk problem;
sterk svinging i sinnstilstanden
Døme
- gå gjennom ei religiøs krise
avgjerande vendepunkt i ein sjukdom
Døme
- pasienten har kome seg over krisa

Artikkelside

prøving

substantiv hokjønn

Tyding og bruk

det å prøve (2, 1);
grundig gransking;
kontroll (1)
Døme
- prøving i pensum;
- prøvinga viste at buksa sat fint på;
- det vart mykje prøving og feiling før dei fann svaret
påkjenning, motgang;
(religiøs) krise;
prøvelse (1)
Døme
- gjennomleve harde prøvingar;
- freistinga var ei prøving for han
plage (1, byrd (1, 2);
prøvelse (2)
Døme
- han var ei prøving for sine næraste

Artikkelside

prøvelse

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

påkjenning, motgang, (religiøs) krise;
prøving (2)
Døme
- bli utsett for store prøvelsar i livet
plage (1, byrd (1, 2);
prøving (3)
Døme
- eleven er ein prøvelse for lærarane

Artikkelside

midtlivskrise

substantiv hankjønn eller hokjønn

Tyding og bruk

kjensle av krise midtvegs i livet, til dømes ved å kjenne at ein ikkje har oppnådd det ein hadde venta seg

Døme

dei vitsa litt om midtlivskrise da faren brått kjøpte seg ny, dyr bil

Artikkelside

over

preposisjon

Opphav

truleg av lågtysk ōver; jamfør norrønt yfir og eldre nynorsk yver

Tyding og bruk

i samanlikning: på eit høgare steg eller nivå enn;
høgare enn, større enn;
motsett under (2, 1)
Døme
- biletet heng over sofaen;
- ti meter over bakken;
- ho er over 30 år;
- vere over nokon i rang;
- herske over nokon
- brukt som adverb:
  bu i etasjen over
framfor (1)
Døme
- diktaren over alle diktarar;
- dette går over alle andre omsyn
ovanfrå og ned på
Døme
- få ei bytte vatn over seg;
- eg ynskjer berre vondt over han
ovanpå
Døme
- ha dyna over seg;
- kaste seg over ein motstandar;
- dei kasta seg over arbeidet
på overflata av;
bortetter, langs (2)
Døme
- han strauk barnet over håret;
- breie høy ut over bakken;
- vere brun over heile kroppen
utanpå
Døme
- ha frakk over dressen
på eller til den andre sida av
Døme
- ro over fjorden;
- gå over fjellet;
- bu over gata
om (2, 2), via
Døme
- reise frå Trondheim over Røros til Oslo
gjennom (3)
Døme
- halde ein tale over radio
vidare enn (noko som avgrensar eller stengjer)
Døme
- vatnet rann over bassengkanten;
- setje seg ut over lova;
- det går over min forstand;
- over evne
- brukt som adverb:
  koke over
meir enn
Døme
- temperaturen er over 20 °;
- eg betaler ikkje over 1000 kr;
- by over nokon
til slutten av;
gjennom (ei viss tid)
Døme
- det leid langt over middag;
- bli buande vinteren over
- brukt som adverb: slutt, til ende
  uvêret dreiv over;
  framsyninga er over
brukt i uttrykk for kjensler eller annan reaksjon: på grunn av, når det gjeld
Døme
- glede seg over livet;
- vere fornærma over noko;
- sørgje over nokon;
- låte vel over noko
brukt føre nemning på emne, gjenstand for ei åndsverksemd eller eit åndsprodukt:
Døme
- tenkje over noko;
- bli klar over kva som hende;
- preike over eit skriftord;
- lage eit oversyn over arbeidsoppgåvene
i samband med visse verb: i to stykke
Døme
- sage over ein planke;
- file over ei jernstong

Faste uttrykk

gje seg over
overgje seg;
miste motet;
bli heilt maktstolen eller himmelfallen
gå over
ta slutt;
gje seg
sjukdomen gjekk over til slutt
kome over
- støyte på;
  finne tilfeldig
  dei kom over eit godt tilbod
- leggje motgang eller krise bak seg
  han kom aldri over at mora døydde så tidleg
over ende
ned frå oppreist stilling;
hovudstups, i koll
bjørka bles over ende;
ho stupte over ende;
bli slått over ende;
føretaket gjekk over ende
over laget
meir enn vanleg, overlag
over og ut
- uttrykk brukt for å avslutte kommunikasjon via radio
- slutt for godt
  no er det over og ut for verksemda
snakke over seg
tale i ørska
stå over
ikkje ta del (i aktivitet som det er venta at ein tek del i)
ho måtte stå over kampen
vake over
ha jamt tilsyn med
dei vakte over han gjennom natta

Artikkelside

omkvede

substantiv inkjekjønn

Opphav

jamfør kvede (

Tyding og bruk

verselinje(r) som skal takast opp att for kvar strofe;
refreng
Døme
- omkvedet i ei folkevise
i overført tyding: gjentaking
Døme
- det stadige omkvedet om krise i industrien

Artikkelside

identitetskrise

substantiv hankjønn eller hokjønn

Tyding og bruk

krise som oppstår når ein av ytre eller indre grunnar ikkje kan halde oppe tidlegare livsførsel eller sjølvoppfatning

Artikkelside

novelle

substantiv hokjønn

Opphav

frå italiensk ‘lite nyhende’

Tyding og bruk

stuttare forteljing, til vanleg om ei einskild hending, ein situasjon, ei krise eller liknande, ofte med ein uventa slutt

- tittelnovelle
- vekebladnovelle

Artikkelside

nasjonsbygging

substantiv hokjønn

Tyding og bruk

arbeid for å styrkje nasjonalkjensle og samkjensle i ein nasjon, særleg når han er nyetablert eller etter ei nasjonal krise

Artikkelside

naud, nød

substantiv hokjønn

Opphav

norrønt nauð(r)

Tyding og bruk

vanskeleg situasjon;
fare, krise
Døme
- vere i naud
- - havsnaud
stor mangel;
fattigdom, armod;
skort
Døme
- lide naud;
- yte bistand der nauda er størst
- - fôrnaud
  - husnaud
tvingande grunn
Døme
- eg har ikkje naud til å gjere det

Faste uttrykk

ha inga naud
ikkje vere nokon fare
det har inga naud
i nauda skal ein venene røyne
sanne vener hjelper ein om ein får det vanskeleg
med naud og neppe
knapt nok;
berre så vidt
med nauda
knapt nok;
så vidt
naud lærer naken kvinne å spinne
ein finn ei løysing når ein er i ein vanskeleg situasjon
når nauda er størst, er hjelpa nærmast
når alt ser vanskeleg ut, kan det vere at ein får hjelp
til naud
i naudsfall, i verste fall
vere i naud for
mangle
vere i naud for arbeidsplassar

Artikkelside

Side 1 av 5

Resultat per side: