Avansert søk

Vanleg søk

Nynorskordboka 9 oppslagsord

syndebukk

substantiv hankjønn

Opphav

eigenleg etter 3. Mos 16,9: bukk som vart ofra som sonoffer for syndene til Israel

Tyding og bruk

person, institusjon som må ta skulda for eit uheldig resultat, for vanstell eller ein mangel

Døme

gjere målmannen til syndebukk for tapet

Artikkelside

hovud

substantiv inkjekjønn

Opphav

norrønt hǫfuð

Tyding og bruk

kroppsdel over eller framfor halsen på menneske og dyr, med hjerne, sanseorgan, munn og opning for luftvegane
Døme
- få ein stein i hovudet;
- ha vondt i hovudet;
- han fall og slo seg i hovudet;
- eit troll med tre hovud
person, individ
Døme
- betale skatt per hovud;
- viss vi deler utlegga likt, blir det 200 kroner per hovud
- - hengjehovud
  - overhovud
  - rotehovud
åndsevne, forstand (1);
hug (1, 1);
tankar (1
Døme
- ha hovudet fullt av planar;
- dette er ikkje etter mitt hovud;
- fordreie hovudet på nokon;
- det er berre sport som står i hovudet på dei;
- kunne noko i hovudet
øvre del av noko eller noko med form som kan likne på eit hovud (1)
Døme
- ei pipe med utskore hovud
- - blomkålhovud
  - brevhovud
  - kålhovud
  - rivehovud
  - spikarhovud

Faste uttrykk

bli raud i hovudet
hisse seg opp
bruke hovudet
tenkje klokt
no må du bruke hovudet her
bry hovudet sitt med noko
spekulere eller gruble på noko vanskeleg
dette treng du ikkje bry hovudet ditt med
bøye hovudet
syne teikn på audmjukskap, skam eller sorg
følgje sitt eige hovud
ikkje bry seg om råd frå andre
få noko inn i hovudet på nokon
få nokon til å forstå eller lære noko
læraren prøvde å få pensumet inn i hovudet på elevane
gjere eit hovud kortare
avrette ved å hogge hovudet av
gå på hovudet
falle framover
gå til hovudet på
- bli ør eller rusa
  vinen gjekk rett til hovudet på meg
- bli overmodig
  suksessen gjekk til hovudet på henne
ha eit godt hovud
vere intelligent
ho har eit godt hovud
ha stort hovud og lite vit
vere dum
ha tak over hovudet
ha husrom
ha/halde hovudet over vatnet
greie seg så vidt
det er så vidt verksemda held hovudet over vatnet utan driftstilskot
halde hovudet høgt
vise teikn på sjølvkjensle eller stoltheit
halde hovudet kaldt
tenkje klart eller bevare dømekrafta, særleg i ein vanskeleg situasjon
henge med hovudet
vere motlaus eller nedtrykt
hol i hovudet
dumt, vanvettig;
bort i natta
klø seg i hovudet
syne teikn på rådville
klø seg i hovudet over situasjonen
krevje hovudet til nokon på eit fat
(etter Matt 14,8 f. og Mark 6,25 f.) krevje at nokon blir avretta;
krevje at nokon blir ofra som syndebukk
la hovuda rulle
- avrette i mengd
- nådelaust avsetje eller døme leiande personar
leggje hovudet i bløyt
tenkje hardt
lyst hovud
flink og intelligent person
han er det lyse hovudet i klassa
med hovudet i hendene
initiativlaus;
utan å gjere noko
med hovudet under armen
utan å tenkje;
ikkje bruke hovudet
med lyfta hovud
med stoltheit;
med sjølvtillit
miste hovudet
miste fatninga;
bli rådvill
han mistar hovudet når han blir stressa
over hovudet på nokon
- liggje på for høgt nivå for målgruppa
  brøkrekning gjekk over hovudet på elevane
- ta ei avgjerd utan å rådspørje eller varsle den det gjeld
  avgjerda blei teken over hovudet på dei tilsette
rekne i hovudet
rekne i tankane, utan nedskrivne tal
riste på hovudet
syne teikn på nekting, vonløyse eller at ein er oppgjeven
setje seg noko i hovudet
bestemme seg for å gjennomføre noko;
få ein fiks idé som ein ikkje vil endre på
setje/stille saka på hovudet
snu opp ned på eller framstille ei sak stikk imot dei faktiske tilhøva
stange/renne hovudet mot veggen
møte uovervinnelege hindringar
stikke hovuda saman
leggje hemmelege planar eller liknande
stikke hovudet fram
våge å vise seg eller hevde seg
ho har fleire gonger stukke hovudet fram i avisdebatten
stikke hovudet i sanden
ikkje vilje sjå ubehagelege sanningar i auga
stå på hovudet
- stå opp ned
- vere endevend eller i vill uorden
  vi må rydde, heile kjøkenet står på hovudet
ta seg vatn over hovudet
ta på seg noko ein ikkje greier
vekse ein over hovudet
vinne over ein;
ta makta frå ein
alle arbeidsoppgåvene veks meg over hovudet

Artikkelside

hoggestabbe

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

stabbe (1, 1) til å hogge ved på
i overført tyding: person som stendig blir kritisert og hakka på;
skyteskive, syndebukk
Døme
- statsråden har ofte måtta vere hoggestabbe for opposisjonen

Artikkelside

hakkekylling, hakkekjukling

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

person som stadig blir plaga og utsett for kritikk;

syndebukk

Artikkelside

krevje hovudet til nokon på eit fat

Tyding og bruk

(etter Matt 14,8 f. og Mark 6,25 f.) krevje at nokon blir avretta;

krevje at nokon blir ofra som syndebukk;

Sjå: fat, hovud

Artikkelside

fat

substantiv inkjekjønn

Opphav

norrønt fat; samanheng med fate , opphavleg ‘noko som fatar om noko’

Tyding og bruk

flatvoren skål (1, 1) til å ha mat på
Døme
- eit fat med kaker;
- dekkje på med koppar og fat
- - kakefat
tønneforma kar
Døme
- øl frå fat
- - eikefat
rommål for petroleum (1 fat = 158,99 liter)
- - oljefat

Faste uttrykk

halde fingrane av fatet
halde seg unna
krevje hovudet til nokon på eit fat
(etter Matt 14,8 f. og Mark 6,25 f.) krevje at nokon blir avretta;
krevje at nokon blir ofra som syndebukk

Artikkelside

uthengd

adjektiv

Opphav

perfektum partisipp av hengje ( og ut

Tyding og bruk

Døme

uthengde klede;
bli uthengd som syndebukk

Artikkelside

rek

substantiv inkjekjønn

Opphav

samanheng med norrønt rek ‘drivgods’

Tyding og bruk

det å reke (3, drive ikring;
rak (2
Døme
- fare på rek
spak vind, bør (3, 1);
bølgjedrag
Døme
- rek på fjorden
ting som driv ikring i vatnet;
vraka ting, skrap
syndebukk, skyteskive, hoggestabbe (2)

Faste uttrykk

kome på rek
om båt: kome laus og byrje å drive;
i overført tyding, om person: gå over til å føre eit omflakkande liv;
ta til å tvile på si eiga overtyding eller på vedtekne sanningar;
gå til grunne;
forkomast

Artikkelside

prygelknabe

substantiv hankjønn

Opphav

frå tysk eigenleg ‘gut som får pryl (i staden for den skuldige)'

Tyding og bruk

syndebukk

Artikkelside