Avansert søk

Vanleg søk

Nynorskordboka 1204 oppslagsord

saman

adverb

Opphav

norrønt saman

Tyding og bruk

i hop, i lag, hos, med kvarandre

Døme

arbeide saman;
bu saman;
drikke eit glas saman;
eige noko saman;
gå saman om noko;
ha barn saman;
kalle saman til eit møte;
alltid bli nemnde saman – dvs i samband med kvarandre;
sitje tett saman – nær kvarandre;
slutte seg saman;
tromme saman mykje folk;
binde saman;
bite tennene saman – òg: kjempe mot vanskane;
blande saman;
brette, falde saman;
flyte saman – gå i eitt;
lime saman;
ruske saman papira;
sanke, spare saman;
slå saman ei bok;
spikre saman ei kasse;
bilane støytte saman – dvs kolliderte;
bryte, falle, klappe saman – òg overf: få samanbrot;
dikte, lyge saman noko;
leggje, rekne saman – summere;
– alle saman

Faste uttrykk

pakke saman
òg: gje opp
skrumpe saman
minke
stå saman
òg: vere solidarisk
ta seg saman
stramme seg opp

Artikkelside

hell i uhell

Tyding og bruk

heldig hending eller omstende som dempar verknaden av ei ugunstig hending;

Sjå: hell, uhell

Døme

det var eit hell i uhellet at alle var ute da huset rasa saman

Artikkelside

hell

substantiv inkjekjønn

Opphav

frå dansk, jamfør norrønt heill ‘varsel, lykke’; samanheng med heil (

Tyding og bruk

medgang, lykke (2), flaks (1, tur (2
Døme
- må hell og lykke følgje deg!
- ha hellet med seg;
- han prøvde seg med hell i forretningslivet;
- prøve seg på noko utan hell
lykketreff
Døme
- det var eit hell at ho ikkje vart med i ulykkesbilen

Faste uttrykk

hell i uhell
heldig hending eller omstende som dempar verknaden av ei ugunstig hending
det var eit hell i uhellet at alle var ute da huset rasa saman
til alt hell
heldigvis
til alt hell kom dei uskadde frå ulykka

Artikkelside

ortodoks

adjektiv

Opphav

av gresk doksa ‘meining’; jamfør orto-

Tyding og bruk

som er i samsvar med den hevdvunne eller offisielle læra;
gammaltruande, rettruande
Døme
- ortodoks marxisme;
- ortodoks forkynning;
- ein ortodoks jøde
allment godteken;
vanleg;
velprøvd, gjengs
Døme
- ortodoks finanspolitikk

Faste uttrykk

den ortodokse kyrkja
austleg grein av kristendomen med utspring i den bysantinske kyrkja
den ortodokse kyrkja er sett saman av fleire sjølvstyrte kyrkjer, som den gresk-ortodokse og den russisk-ortodokse

Artikkelside

film

substantiv hankjønn

Opphav

frå engelsk ‘hinne’

Tyding og bruk

forteljande eller skildrande verk sett saman av ei rekkje bilete som gjev illusjon av rørsle, vanlegvis med lyd
Døme
- spele inn film;
- hendinga finst på film;
- det skjer berre på film
- - dokumentarfilm
  - kortfilm
  - reklamefilm
  - spelefilm
  - stumfilm
  - teiknefilm
filmkunst
Døme
- interessa for norsk film er aukande
remse av lysvart materiale for opptak av bilete
Døme
- setje inn film i kameraet;
- framkalle filmen
hinne (3)
- - plastfilm

Faste uttrykk

gå til filmen
bli filmarbeidar, særleg filmskodespelar
sakte film
- film som er spela inn i sakte tempo;
  jamfør slow motion (1)
- det at noko går føre seg i sakte tempo;
  jamfør slow motion (2)
  alt rundt henne skjedde i sakte film

Artikkelside

punktsveise

punktsveisa

verb

Tyding og bruk

sveise (, 1) saman plater punktvis

Artikkelside

puge

puga

verb

Opphav

av lågtysk puken

Tyding og bruk

samle eller skrape saman pengar;

vere gjerrig

Døme

puge og spare

Artikkelside

psykoanalytisk

adjektiv

Tyding og bruk

som heng saman med eller byggjer på psykoanalyse

Døme

psykoanalytisk behandling;
psykoanalytisk teori

Artikkelside

på

preposisjon

Opphav

av norrønt upp á ‘opp på’

Tyding og bruk

brukt om plassering mot eit underlag eller inntil noko
Døme
- maten står på bordet;
- sitje på benken;
- liggje på stranda;
- lese på senga;
- biletet heng på veggen;
- stå på ei liste
brukt om plassering i noko
Døme
- det er vatn på flaska;
- ha pengar på lomma
brukt ved nemning for lokalitet, område eller liknande
Døme
- bu på ein gard;
- vere ute på sjøen
brukt ved namn på øyar og dei fleste byane i innlandet
Døme
- vere heimehøyrande på Stord;
- bu på Lillehammer
brukt ved nemning av lokale, institusjon eller liknande
Døme
- gå på konsert;
- vere på skulen;
- dei er ute på byen
brukt ved ord for kroppsdel
Døme
- kome seg på beina;
- stå på hendene;
- ha hår på brystet;
- træ ein ring på fingeren
brukt ved ord for transportmiddel
Døme
- setje seg på sykkelen;
- gå på ski;
- om bord på båten
brukt for å vise tilknyting mellom del og heilskap
Døme
- taket på huset;
- ulla på sauen;
- enden på visa
brukt ved nemningar for eigenskapar i forhold til noko anna
Døme
- breidda på vegen;
- fargen på veggen;
- storleiken på beløpet
brukt i uttrykk som nemner relasjon, situasjon eller liknande
Døme
- gleda er på mi side;
- ta noko på seg;
- helse på nokon;
- vente på noko;
- få tid på seg;
- kjenne noko på seg;
- sove på saka;
- vere ekspert på fleire område;
- resultatet er på nivå med det i fjor
brukt i tidsuttrykk
Døme
- midt på dagen;
- på sine gamle dagar;
- gjere noko på ein time;
- hytta har ikkje vore i bruk på år og dag;
- eg har ikkje vore der på mange år
brukt for å indikere ei rekkje;
etter (2, 8)
Døme
- tusen på tusen;
- gong på gong
brukt ved ord som nemner årsak, middel eller måte
Døme
- på eigen kostnad;
- vere på jakt;
- klare seg på eit vis;
- ta fisk på garn;
- skyte på langt hald;
- truge nokon på livet;
- køyre på høggir;
- krevje husleige på forskot;
- lese bøker på engelsk;
- spele eit stykke på oppmoding frå publikum
med omsyn til
Døme
- stor på vokster;
- på godt og vondt
med hjelp av
Døme
- motoren går på bensin;
- konkurrere på kvalitet
brukt ved talstorleikar
Døme
- ein fisk på to kilo;
- ein sum på 1 000 kr;
- ein periode på minimum ti år
brukt ved fordeling
Døme
- det blir 200 kr på kvar
brukt ved rørsle eller flytting av noko
Døme
- lyfte på hatten;
- gløtte på døra
om det å sanse eller vende seg til: i retning av noko eller nokon;
mot
Døme
- rope på nokon;
- sjå på tv;
- han tittar på henne
brukt som verbalpartikkel
Døme
- drive på med noko;
- det fryser på;
- det stod ikkje lenge på;
- det tok hardt på;
- vinden står på;
- kan eg sitje på med deg?
- slå på radioen
brukt saman med verb i uttrykk med ‘seg’
Døme
- kle på seg;
- la vente på seg;
- han har lagt på seg
brukt som adverb: i aktiv tilstand
Døme
- tv-en er på;
- lyset står på

Faste uttrykk

ha noko på nokon
skulde nokon for noko ugunstig eller ulovleg
politiet har noko på han
likne på
sjå ut som
han liknar på mor si
på fote
i orden, i tilfredsstillande tilstand
få noko på fote;
hjelpe nokon på fote;
kome seg på fote att
på førehand
i førevegen;
føreåt, tidlegare
skrive kontrakt på førehand;
eg fekk ingen informasjon på førehand
på grunn av
som følgje av;
forkorta pga.
brua er stengd på grunn av uvêret
på kryss og tvers
i alle retningar
dei søkte gjennom området på kryss og tvers
på langs
i lengderetninga
skjere loffen på langs;
på langs og på tvers
på skeive
på skakke, på skrå
kassene står på skeive
på tverke
ulagleg, bakvendt
dette kjem på tverke for meg;
alt går på tverke i dag
stå på
- gå føre seg;
  hende
  kva er det som står på her?
  krangelen stod ikkje lenge på
- henge i;
  jobbe hardt
  elevane har verkeleg stått på i dag
vere på han
vere i aktivitet
han er tidleg på han
vere på
med trykksterkt ‘på’: vere vaken og engasjert
for å lukkast må ein alltid vere på

Artikkelside

pyramide

substantiv hankjønn

Opphav

frå gresk

Tyding og bruk

i geometri: lekam med fleirkanta grunnflate og trekanta sider som øvst går saman i ein spiss
byggverk med form som ein pyramide (1), mellom anna i Egypt og Mellom-Amerika
brukt som etterledd i samansetningar: struktur som minner om ein pyramide (2)
- - næringspyramide

Artikkelside

Side 1 av 121

Resultat per side: