Avansert søk

Vanleg søk

Nynorskordboka 21 oppslagsord

nøytral

adjektiv

Opphav

frå latin, av neuter ‘ingen av to’; jamfør nøytrum

Tyding og bruk

som ikkje tek parti;
upartisk
Døme
- halde seg nøytral;
- Sverige var nøytralt under siste verdskrigen
som blir halden utanfor ein strid
Døme
- nøytralt område
som det ikkje er strid eller usemje om
Døme
- snakke om nøytrale emne
som ligg midt mellom ytterpunkt
Døme
- ein nøytral farge
i kjemi: som korkje reagerer surt eller basisk
Døme
- nøytrale løysningar
i grammatikk: som er eller høyrer til nøytrum (1)

Artikkelside

mild

adjektiv

Opphav

norrønt mildr

Tyding og bruk

som ikkje er skarp eller sterk i smak, lukt eller oppleving;
behageleg;
nøytral (4), dus (3, linn (1), skånsam
Døme
- suppa er mild og rund i smaken;
- ei såpe med mild lukt;
- eit mildt vaskemiddel;
- eit mildt lys
med moderat kraft eller intensitet;
forsiktig (1)
Døme
- symptoma var milde;
- tablettane gjev berre milde biverknader
- brukt som adverb
  dette var overraskande, for å seie det mildt;
  du ser mildt sagt trøytt ut
godlynt, venleg, varsam
Døme
- vere mild i blikket;
- han snakka med mild stemme
skånsam, overberande, ikkje streng
Døme
- ein mild dom;
- ho styrte med mild, men bestemt hand
om vêr, klima: som ikkje er kaldt, men heller ikkje særleg varmt
Døme
- mildt vêr;
- ein mild vind
brukt i utrop
Døme
- du milde himmel!
- milde moses!
- milde måne!
gjevmild, rundhanda, raus (2, 1)
Døme
- donasjon frå ei mild stifting

Faste uttrykk

milde gåver
rause gåver (til velgjerdsføremål)
vere avhengig av milde gåver frå private

Artikkelside

makt

substantiv hokjønn

Opphav

norrønt makt, frå lågtysk; samanheng med måtte

Tyding og bruk

det å kunne bestemme over andre eller kunne styre ei utvikling;
sterk innverknad;
herredøme (2), mynde (2, 1), autoritet (1)
Døme
- kunnskap er makt;
- ha makt over nokon;
- ta makta i landet;
- kome til makta;
- det står ikkje i mi makt å hindre det
stat eller institusjon som har makt (1)
Døme
- ei nøytral makt;
- gå i teneste hos ei framand makt
- - statsmakt
  - stormakt
  - styresmakt
  - verdsmakt
kraft, styrke
Døme
- eg har inga makt i armane;
- bruke makt for å opne døra;
- ta i av all makt
vald, tvang
Døme
- bruke makt for å oppnå noko;
- eg tok frå henne lommeboka med makt
stridskrefter
- - krigsmakt
  - våpenmakt
overnaturleg vesen
Døme
- gode og vonde makter

Faste uttrykk

få/ha nokon i si makt
få eller ha råderett over noko eller nokon
musikaren fekk publikum i si makt;
ordføraren hadde tala i si makt
ha ordet i si makt
vere god til å uttrykkje seg
setje makt bak noko
tvinge fram noko
ha vilje til å setje makt bok krava
stå ved makt
vere gyldig

Artikkelside

denotativ

adjektiv

Tyding og bruk

som gjeld denotasjon;

primær;

til skilnad frå konnotativ

Faste uttrykk

denotativ tyding
konstant og nøytral tyding;
grunntyding

Artikkelside

upersonleg

adjektiv

Tyding og bruk

som ikkje er eller gjeld ein person
Døme
- ein upersonleg guddom;
- aksjeselskap er upersonlege skatteytarar
som er utan særpreg og personlegdom (3);
nøytral, tam
Døme
- skrive i ein upersonleg stil;
- alt er så upersonleg i kontorbygget
om (del av) språkleg uttrykk: som ikkje er knytt til eit eigenleg subjekt, men kan vere eller ha eit formelt subjekt
Døme
- 'det snør' er eit upersonleg uttrykk

Artikkelside

upartisk

adjektiv

Tyding og bruk

som ikkje tek parti for ein av to eller fleire partar;

nøytral, objektiv

Døme

ein upartisk domar;
ei upartisk avgjerd;
upartiske undersøkingar

Artikkelside

propaganda

substantiv hankjønn

Opphav

av nylatin propagare ‘tøye ut, auke, spreie’

Tyding og bruk

arbeid eller aktivitet for å spreie ei lære eller ein idé;
agitasjon
Døme
- politisk propaganda
usann informasjon eller påstand lagt fram som nøytral informasjon for å fremje ei sak
- - lygnpropaganda
  - skremselspropaganda