Avansert søk

Vanleg søk

Nynorskordboka 61 oppslagsord

kontrakt

substantiv hankjønn

Opphav

frå latin; jamfør kontrahere

Tyding og bruk

rettsleg bindande avtale

Døme

setje opp ein kontrakt;
bryte kontrakten

- kjøpekontrakt
- leigekontrakt

Artikkelside

fornye

fornya

verb

Opphav

av for- ( og ny (

Tyding og bruk

gjere ny att;
nye opp att;
skifte ut med nytt
Døme
- fornye kjøkenet;
- fornye datamaskina
- brukt som adjektiv:
  etter fornya vurdering;
  med fornya styrke gjekk dei på;
  sjå på nokon med fornya interesse
få i stand på nytt;
gjere gyldig vidare;
forlengje
Døme
- fornye ein kjennskap;
- fornye ein kontrakt;
- passet må fornyast kvart tiande år

Faste uttrykk

fornye seg
gje seg sjølv ein ny utsjånad, eit nytt innhald eller preg
fornye seg hjå frisøren;
miste evna til å fornye seg;
bli tvinga til å fornye seg
få fornya tillit
få fortsetje i same posisjon, stilling eller gruppe som før;
bli vald igjen
få fornya tillit i regjering;
trenaren fekk fornya tillit etter førre sesong

Artikkelside

seie opp

Tyding og bruk

Sjå: seie

avsetje ein arbeidstakar frå ei stilling
Døme
- verksemda måtte seie opp halvparten av arbeidstakarane
gje beskjed om at ein avsluttar eit arbeidsforhold
Døme
- eg har sagt opp jobben min
avslutte eller avbestille eit abonnement, ein kontrakt eller liknande
Døme
- ho sa opp avisa

Artikkelside

seie

seia

verb

kløyvd infinitiv: -a

Opphav

norrønt segja

Tyding og bruk

uttrykkje med ord eller tale;
ytre (3, uttale (1, 1)
Døme
- ho seier at det regnar;
- vil du seie noko?
- han sa god natt;
- ho har ikkje sagt eit ord i heile dag
fortelje;
melde (3, 2), varsle (1)
Døme
- folk seier han drikk;
- ikkje sei det til nokon;
- dei seier at det spøkjer her;
- kan du seie at eg kjem for seint i dag?
uttrykkje (2);
bety
Døme
- kva vil kunstnaren seie med dette verket?
- dette sa meg ingenting
gje ei personleg fråsegn;
hevde, meine
Døme
- kva seier du til dette?
- eg kan ikkje seie eg liker det;
- kva vil folk seie?
avtale (2, 1), fastsetje
Døme
- så seier vi 1500 kr for arbeidet;
- lat oss seie det slik
gje lyd;
sende ut lyd
Døme
- bang, sa geværet;
- grisen seier nøff
spå;
varsle
Døme
- det gjekk som han sa;
- var det ikkje det eg sa!
- det er ikkje godt å seie kva ho meiner

Faste uttrykk

det vil seie
med andre ord;
det inneber;
forkorta dvs.
eg kan ikkje, det vil seie at du må dra;
vil det seie at du er usamd?
du kan så seie
det har du rett i
for å seie det med
for å sitere
for å seie det med Ibsen: «Evig eies kun det tapte!»
ha noko å seie
ha innverknad, vere viktig
alder har ikkje noko å seie i denne samanhengen;
det er ho som har noko å seie i denne bygda
lettare sagt enn gjort
vanskelegare å gjere enn det ser ut til
å skrive ei bok er lettare sagt enn gjort
seie av
fortelje, melde;
varsle noko
du får seie av når du vil gå
seie fram
presentere eit dikt, ein bøn eller liknande utanåt;
deklamere (1)
seie fram eit dikt
seie frå
gje beskjed om;
fortelje til nokon
har du sagt frå om møtet i morgon?
eg seier frå når eg går
seie frå seg
gje (munnleg) avkall på
eg seier frå meg stillinga mi som ordførar
seie føre
rettleie, lære;
instruere
ho sa føre korleis dei skulle gjere oppgåva
seie ja
vere samd, godkjenne
seie opp
- avsetje ein arbeidstakar frå ei stilling
  verksemda måtte seie opp halvparten av arbeidstakarane
- gje beskjed om at ein avsluttar eit arbeidsforhold
  eg har sagt opp jobben min
- avslutte eller avbestille eit abonnement, ein kontrakt eller liknande
  ho sa opp avisa
seie på
innvende mot;
kritisere, utsetje på
kvaliteten var det ingenting å seie på;
ho hadde lite å seie på innsatsen;
denne oppgåva var det mykje å seie på!
seie til
gje beskjed om;
fortelje, melde;
seie frå
du må seie til kor du går
som sagt
brukt for å referere til eller oppsummere noko som har blitt sagt tidlegare
som sagt kan vi tene mykje pengar på denne måten;
eg har, som sagt, nett flytta
som sagt, så gjort
slik det vart planlagt eller avtalt, vart det også utført, ofte raskt og effektivt
stutt/kort sagt
i samandrag;
med få ord
stutt sagt er det ein dårleg idé;
vi må kort sagt bry oss meir om kvarandre
så å seie
nesten;
bortimot
snøen er så å seie heilt borte

Artikkelside

slutte

slutta

verb

Opphav

av lågtysk sluten

Tyding og bruk

ikkje lenger fortsetje med;
halde opp med;
ta slutt
Døme
- slutte arbeidet for dagen;
- dei har slutta av for dagen;
- ho slutta i songkoret;
- du bør slutte å drikke;
- skulen sluttar 20. juni
gjere ferdig, ende
Døme
- møtet slutta med ein appell
vere tett inntil;
leggje seg stramt omkring;
høve, passe;
sitje (9)
Døme
- langrennsdressen slutta tett kring kroppen;
- pakninga slutta kring skøyten og tetta godt
danne, samle
Døme
- ta kvarandre i hendene og slutte ein ring
- brukt som adjektiv:
  gå i slutta tropp;
  eit festlokale for slutta lag
binde saman
Døme
- straumen blir slutta på nytt når vi slår på brytaren
- brukt som adjektiv:
  ein slutta straumkrins
semjast om;
avtale;
inngå (2)
Døme
- slutte ein kontrakt;
- slutte venskap med nokon;
- dei slutta fred
skrive kontrakt om
Døme
- slutte ein tankbåt;
- slutte ei frakt
leie ut;
konkludere
Døme
- slutte frå det kjende til det ukjende

Faste uttrykk

slutte opp om
samle seg om;
stø opp om
slutte opp om avtala
slutte seg saman
samle seg;
slå seg saman
elevane slutta seg saman i grupper
slutte seg til
- slå følgje med
  ho slutta seg til dei andre i turgruppa
- seie seg samd med nokon eller samd i noko
  dei slutta seg til framlegget
- tenkje seg til;
  resonnere seg til
  det er enkelt å slutte seg til konsekvensane av budsjettkutta

Artikkelside

standardkontrakt

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

kontrakt som er utforma etter eit fast mønster, utan avtale om særskilde vilkår

Artikkelside

på

preposisjon

Opphav

av norrønt upp á ‘opp på’

Tyding og bruk

brukt om plassering mot eit underlag eller inntil noko
Døme
- maten står på bordet;
- sitje på benken;
- liggje på stranda;
- lese på senga;
- biletet heng på veggen;
- stå på ei liste
brukt om plassering i noko
Døme
- det er vatn på flaska;
- ha pengar på lomma
brukt ved nemning for lokalitet, område eller liknande
Døme
- bu på ein gard;
- vere ute på sjøen
brukt ved namn på øyar og dei fleste byane i innlandet
Døme
- vere heimehøyrande på Stord;
- bu på Lillehammer
brukt ved nemning av lokale, institusjon eller liknande
Døme
- gå på konsert;
- vere på skulen;
- dei er ute på byen
brukt ved ord for kroppsdel
Døme
- kome seg på beina;
- stå på hendene;
- ha hår på brystet;
- træ ein ring på fingeren
brukt ved ord for transportmiddel
Døme
- setje seg på sykkelen;
- gå på ski;
- om bord på båten
brukt for å vise tilknyting mellom del og heilskap
Døme
- taket på huset;
- ulla på sauen;
- enden på visa
brukt ved nemningar for eigenskapar i forhold til noko anna
Døme
- breidda på vegen;
- fargen på veggen;
- storleiken på beløpet
brukt i uttrykk som nemner relasjon, situasjon eller liknande
Døme
- gleda er på mi side;
- ta noko på seg;
- helse på nokon;
- vente på noko;
- få tid på seg;
- kjenne noko på seg;
- sove på saka;
- vere ekspert på fleire område;
- resultatet er på nivå med det i fjor
brukt i tidsuttrykk
Døme
- midt på dagen;
- på sine gamle dagar;
- gjere noko på ein time;
- hytta har ikkje vore i bruk på år og dag;
- eg har ikkje vore der på mange år
brukt for å indikere ei rekkje;
etter (2, 8)
Døme
- tusen på tusen;
- gong på gong
brukt ved ord som nemner årsak, middel eller måte
Døme
- på eigen kostnad;
- vere på jakt;
- klare seg på eit vis;
- ta fisk på garn;
- skyte på langt hald;
- truge nokon på livet;
- køyre på høggir;
- krevje husleige på forskot;
- lese bøker på engelsk;
- spele eit stykke på oppmoding frå publikum
med omsyn til
Døme
- stor på vokster;
- på godt og vondt
med hjelp av
Døme
- motoren går på bensin;
- konkurrere på kvalitet
brukt ved talstorleikar
Døme
- ein fisk på to kilo;
- ein sum på 1 000 kr;
- ein periode på minimum ti år
brukt ved fordeling
Døme
- det blir 200 kr på kvar
brukt ved rørsle eller flytting av noko
Døme
- lyfte på hatten;
- gløtte på døra
om det å sanse eller vende seg til: i retning av noko eller nokon;
mot
Døme
- rope på nokon;
- sjå på tv;
- han tittar på henne
brukt som verbalpartikkel
Døme
- drive på med noko;
- det fryser på;
- det stod ikkje lenge på;
- det tok hardt på;
- vinden står på;
- kan eg sitje på med deg?
- slå på radioen
brukt saman med verb i uttrykk med ‘seg’
Døme
- kle på seg;
- la vente på seg;
- han har lagt på seg
brukt som adverb: i aktiv tilstand
Døme
- tv-en er på;
- lyset står på

Faste uttrykk

ha noko på nokon
skulde nokon for noko ugunstig eller ulovleg
politiet har noko på han
likne på
sjå ut som
han liknar på mor si
på fote
i orden, i tilfredsstillande tilstand
få noko på fote;
hjelpe nokon på fote;
kome seg på fote att
på førehand
i førevegen;
føreåt, tidlegare
skrive kontrakt på førehand;
eg fekk ingen informasjon på førehand
på grunn av
som følgje av;
forkorta pga.
brua er stengd på grunn av uvêret
på kryss og tvers
i alle retningar
dei søkte gjennom området på kryss og tvers
på langs
i lengderetninga
skjere loffen på langs;
på langs og på tvers
på skeive
- på skakke;
  på skrå
  kassene står på skeive
- på ein uheldig og uynskt måte
  alt går på skeive
på tverke
på feil eller dårleg måte;
skeis, ulagleg
dette kjem på tverke for meg;
alt går på tverke i dag
stå på
- gå føre seg;
  hende
  kva er det som står på her?
  krangelen stod ikkje lenge på
- henge i;
  jobbe hardt
  elevane har verkeleg stått på i dag
vere på
med trykksterkt ‘på’: vere vaken og engasjert
for å lukkast må ein alltid vere på
vere på han
vere i aktivitet
etter pausen er det på han igjen;
han var tidleg på han om morgonen

Artikkelside

papir

substantiv inkjekjønn

Opphav

seint norrønt pappir, gjennom lågtysk og latin; frå gresk papyros

Tyding og bruk

stoff av samanfiltra, valsa, tynne fibrar
- - dopapir
  - kraftpapir
  - silkepapir
blad eller ark til å skrive, teikne eller trykkje noko på, eller til å pakke noko inn i
Døme
- ho skreiv handlelista ned på eit papir;
- han pakka bøkene inn i papir
- - matpapir
  - skrivepapir
verdipapir
Døme
- aksjane vart rekna som sikre papir
noko som er trykt eller skrive;
manuskript
Døme
- dei trykte opp papira til årsmøtet;
- dei etterlatne papira til forfattaren;
- leite i papira på pulten
offisielt dokument;
attest, legitimasjonspapir
Døme
- falske papir;
- politiet tok alle papira deira

Faste uttrykk

avskil på grått papir
plutseleg oppseiing
ho fekk avskil på grått papir
eit dårleg papir
ein person som har dårleg rykte eller omdøme
den nye partnaren hennar viste seg å vere eit dårleg papir
feste til/på papiret
skrive ned
han festa tankane sine til papiret;
avtalen er festa på papiret
få ned på papiret
skrive ned
eg må få ned denne tanken på papiret før eg gløymer han
gullkanta papir
(etter engelsk gilt-edged paper) sikkert og gjerne statsgarantert verdipapir som gjev stor forteneste
ha/få papir på
ha eller få gyldig dokument på noko
ho hadde gyldige papir på opphald;
dei fekk papir på kompetansen
på papiret
i teorien
på papiret er dette ein god plan, men han lèt seg ikkje gjennomføre
stein, saks, papir
leik eller spel mellom to personar der begge samstundes med handa viser teikn for stein, saks eller papir, og kvart teikn vinn over eit av dei to andre moglege teikna
dei avgjorde saka med ein runde stein, saks, papir

Artikkelside

heve, hevje

heva, hevja

verb

Opphav

norrønt hefja, truleg av tysk heben; jamfør dansk hæve

Tyding og bruk

setje høgare;
lyfte
Døme
- heve glaset;
- heve taktstokken;
- heve taket;
- heve blikket
gjere betre;
styrke, auke
Døme
- heve nivået
- brukt som adjektiv:
  få ein hevd levestandard
få utbetalt
Døme
- heve løn;
- heve ein sum i banken
gjere slutt på;
oppheve, annullere, bryte
Døme
- heve ein kontrakt;
- heve trulovinga;
- heve møtet

Faste uttrykk

heve augebryna
syne skeptisk undring
heve seg
stige
deigen hever seg;
brystet hevde seg;
landet har hevt seg etter istida;
dei høge toppane hever seg over slettelandet
heve seg over
ikkje bry seg om
han hevde seg over folkesnakket
heve stemma
snakke høgare
heve taffelet
ende måltidet
kjenne seg hevd over
- kjenne seg betre enn
  han kjende seg hevd over mengda
- meine at reglar, normer og liknande ikkje gjeld ein sjølv
  dei kjende seg hevde over lov og styresmakter
med hevd hovud
stolt, sjølvmedviten
på tå hev
- på tærne
  stå på tå hev
- i skjerpa, vaken tilstand
  spelarane var på tå hev frå kampstart
vere hevd over
- vere upåverka av
  ho er hevd over kritikk;
  dei er hevde over slike løyer
- ikkje vere til å ta feil av
  dette er hevt over all tvil

Artikkelside

førehand

substantiv hokjønn

Opphav

av for- (

Tyding og bruk

forhand
posisjon langt framme
Døme
- vere i førehanda

Faste uttrykk

på førehand
i førevegen;
føreåt, tidlegare
skrive kontrakt på førehand;
eg fekk ingen informasjon på førehand

Artikkelside

Resultat per side: