Avansert søk

Nynorskordboka 317 oppslagsord

jorde 2

jorda

verb

Opphav

norrønt jarða

Tyding og bruk

gravleggje
setje elektrisk leidning i samband med jord
- brukt som adjektiv:
  jorda kontakt

jord

substantiv hokjønn

Opphav

norrønt jǫrð

Tyding og bruk

i bunden form eintal: kloten som menneska bur på, planeten Tellus
Døme
- her på jorda;
- jorda går rundt sola;
- satellitten går i ei bane 36 000 km frå jorda
i bunden form eintal: jordoverflata
Døme
- bøye seg til jorda
masse som utgjer jordskorpa, og som kan dyrkast;
mold
Døme
- bryte ny jord;
- dyrke jorda;
- god jord;
- få kornet i jorda;
- eige mykje jord;
- gje frå seg jorda
- - dyrkingsjord
  - matjord
lause avleiringar som vekstar kan leve i
Døme
- kjøpe jord til potteplantene
- - blomsterjord

Faste uttrykk

alt mellom himmel og jord
alt mogleg
falle i god jord
bli godt motteken, verke godt
falle til jorda
mislykkast
alle forslaga hadde falle til jorda
gå under jorda
gøyme seg;
gå i skjul
halde seg på jorda
vere jordnær
jamne med jorda
leggje (hus, byar) i ruinar
moder jord
jordkloten sett som opphavet til alt liv
ned på jorda
til ei realistisk forståing av situasjonen;
i ein nøktern tilstand
ho kom fort ned på jorda igjen etter valet
stikke fingeren i jorda og lukte kvar ein er
finne ut kva stode ein er i, og handle etter det

jorde 1

substantiv inkjekjønn

Opphav

same opphav som gjerde (

Tyding og bruk

(inngjerda) stykke dyrka mark

Døme

dei arbeider ute på jordet

Faste uttrykk

heilt på jordet
heilt desorientert eller uvitande

rotfeste 1

substantiv inkjekjønn

Opphav

Tyding og bruk

feste i jorda for rot på plante
Døme
- kveiten har djupt rotfeste
i overført tyding: fast grunn, trygt grunnlag
Døme
- ha rotfeste i nasjonal tradisjon

rotere

rotera

verb

Opphav

frå latin, av rota ‘hjul’

Tyding og bruk

svinge kring ein akse eller eit sentrum
Døme
- jorda roterer
- brukt som adjektiv:
  roterande snøplog
gå på omgang
Døme
- formannskapet roterer mellom medlemslanda

rote 2

rota

verb

Opphav

norrønt róta

Tyding og bruk

grave i eller blande saman masse, væske eller mengd;
grave (2, krafse (2, 2), gramse, bauke (2, 1)
Døme
- grisen rotar i jorda;
- rote i molda i blomsterbedet så jorda får luft
gjere noko på ein slik måte at det skapar rot og uorden
Døme
- ikkje rot i mine saker!
- dei rota seg støtt opp i vanskar
leite fram noko på ein uforsiktig eller lite planlagd måte
Døme
- rote i veska etter noko;
- rote opp nøkkelen frå lomma;
- dette er berre nokre dikt eg rota fram frå ei skuffe
gjere noko utan ein plan;
gjere noko på måfå
Døme
- kvifor skal ungdomen rote rundt i nabolaget om kvelden?

Faste uttrykk

rote i hop
røre eller blande saman
rote til
gjere noko mindre systematisk eller vanskelegare å rydde i

rot 1

substantiv hokjønn

Opphav

norrønt rót

Tyding og bruk

del av ei plante som går ned i jorda
Døme
- bjørka har lange røter;
- frå rot til topp
plante med særleg godt utvikla underjordisk del
- - gulrot
  - knipperot
  - kålrot
  - tepperot
nedste del av noko som utgjer eit feste til noko anna;
festepunkt
- - hårrot
  - tannrot
  - tungerot
i overført tyding: noko som har festa seg som noko stabilt og akseptert;
grunnlag, tilknyting, rotfeste (1, 2)
Døme
- planen har ikkje rot i røyndomen;
- ein kultur med djupe røter
utgangspunkt for noko;
opphav, årsak, utspring (1)
Døme
- rota til alt vondt;
- rota til problema ligg i fortida deira
i matematikk: tal i høve til eit anna tal som det blir likt når ein multipliserer det med seg sjølv (éin eller fleire gonger)
Døme
- rota av 16 er 4
- - kubikkrot
  - kvadratrot
i språkvitskap: del av ord som kan stå aleine eller vere del av ei stamme (1, 5), og som er utan avleiingar eller bøyingsending;
jamfør rotord

Faste uttrykk

ha si rot i
stamme frå
rykkje opp med rota
fjerne for godt;
utrydde
ròtne på rot
gå i oppløysing;
forfalle
skogen ròtna på rot
slå rot
- utvikle røter og byrje å vekse
  planta har slått rot og vil kanskje begynne å blomstre til sommaren
- utvikle tilhøyrsle til ein stad;
  kjenne seg heime;
  til skilnad frå å vere rotlaus
  dei slo raskt rot i den nye byen
- feste seg, få grobotn
  tankane slo rot

jordnær

adjektiv

Tyding og bruk

som er nær jorda
realistisk, nøktern (1)
Døme
- føre ein jordnær politikk

halv 1

adjektiv

Opphav

norrønt halfr

Tyding og bruk

som utgjer den eine av to (meir eller mindre like store) delar
Døme
- dei delte og fekk eit halvt eple kvar;
- ein halv liter;
- to og ein halv
- brukt som substantiv
  ikkje det halve;
  det halve hadde vore meir enn nok;
  ein halv må vere lov
om mengde, fart eller anna måleining, som er fylt eller blir brukt ca. halvparten av maksimal kapasitet;
halvfull, halvfylt
Døme
- ei halv flaske;
- ta ein halv øl;
- båten gjekk med halv fart
om klokkeslett: 30 minutt før heil time
Døme
- klokka er halv ni, altså 08.30 eller 20.30
som utgjer opp til halvdelen av noko;
delvis (2), nesten
Døme
- oppleve det som ein halv fridag;
- ein halv siger
brukt som adverb: delvis, nesten, i ein viss mon
Døme
- han sa det halvt i spøk;
- dei sat halvt smilande;
- ho stirra halvt forbi han
om gjerning, karakter, lovnad, sanning, svar og liknande: ikkje heil, ufullkomen, ufullstendig
Døme
- ein halv lovnad;
- eit halvt svar;
- ta halve standpunkt

Faste uttrykk

ei halv ei
ei halvflaske brennevin
ha ei halv ei på innerlomma
ein halv gong
femti prosent (meir);
ofte brukt i samanlikningar om mengde, storleik eller liknande
utgiftene vart ein halv gong større;
dreie mutteren ein halv gong til;
den norske kystlinja går to og ein halv gong rundt jorda
flagge på halv stong
la flagg henge om lag halvvegss ned på flaggstong for å vise sorg ved dødsfall og gravferd
halvt om halvt
(etter tysk halb und halb) bortimot, så å seie
vere halvt om halvt trulova
med eit halvt auge
med ein gong, med å sjå berre lausleg
at den er øydelagd, kan eg sjå med eit halvt auge
med eit halvt øyre
utan å høyre godt etter
læraren lytta med eit halvt øyre
på halv tolv
ikkje heilt rett, skeivt, tilfeldig, utan styring;
på skeive
med hatten på halv tolv;
det har gått litt på halv tolv i det siste

fossil 2

adjektiv

Opphav

av latin fossilis, av fossa ‘grav’, opphavleg med tyding ‘det som ein finn ved å grave i jorda’

Tyding og bruk

som har halde seg i jordlag frå eldre geologisk tid;
forsteina
Døme
- fossile restar av dinosaurar
forelda;
forstokka
Døme
- er du heilt fossil?

Faste uttrykk

fossilt brensel
brennbart, organisk materiale (som kol, olje og naturgass) som finst i jorda
fossilt drivstoff
ikkje fornybart drivstoff som diesel og bensin

Resultat per side: