Gå til hovudinnhald
Tilgjenge
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Vanleg søk
Søkjehjelp
Eitt treff

Nynorskordboka 14 oppslagsord

nyste 1, nøste

substantiv inkjekjønn

Opphav

truleg samanheng med norrønt hnoða ‘nyste’; jamfør node (1

Tyding og bruk

  1. ball eller kule som er vunden saman av garn, tråd eller liknande
    Døme
    • vinde eit nyste;
    • ho kjøpte tre nyste grønt ullgarn;
    • katta leikte med eit nyste
  2. lite og rundt dyr eller menneske
    Døme
    • kjetta hadde dei små nysta kring seg
Artikkelside

idiom

substantiv inkjekjønn

Opphav

gjennom fransk og latin; frå gresk idioma ‘noko særmerkt, særhått’, av idios ‘eigen’

Tyding og bruk

  1. vending eller uttrykksmåte som er særmerkt for eit språk
  2. uttrykk (4) der det ikkje er nok å skjøne dei einskilde orda for å skjøne heile uttrykket
    Døme
    • ‘å kjøpe katta i sekken’ er eit idiom
  3. eldre nemning for dialekt eller språk
Artikkelside

død 1

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt dauði, dauðr; samanheng med døy

Tyding og bruk

  1. det å døy;
    Døme
    • vere døden nær;
    • li ein smertefri død;
    • dømme til døden;
    • den visse død;
    • tru på eit liv etter døden;
    • død over fienden!
  2. personifisering av død (1, 1)
    Døme
    • stå andlet til andlet med døden;
    • døden treffer oss alle;
    • innhenta av døden
  3. noko som valdar død (1, 1);
    Døme
    • dette blir min død;
    • det er døden å kave slik;
    • bli straffa med døden
  4. i overført tyding: noko som blir borte eller tek slutt;

Faste uttrykk

  • død og forderving
    ulukkeleg lagnad;
    misere, elende, liding
    • det lukta død og forderving;
    • bringe død og forderving;
    • spå død og forderving
  • døy ein naturleg død
    døy av sjukdom (i høg alder) utan uvanlege omstende
    • ho døydde truleg ein naturleg død;
    • dei fleste vil døy ein naturleg død
  • gå i døden for
    friviljug ofre livet for
    • gå i døden for menneskeverdet
  • liggje for døden
    vere døyande;
    liggje på dødsleiet
    • liggje for døden i ei veke;
    • det året han låg for døden
  • med døden til følgje
    som valdar død (1, 1)
    • ei ulykke med døden til følgje;
    • lekamsskading med døden til følgje
  • på død og liv
    same kva det kostar;
    med naudsyn;
    absolutt (2, 2), plent (3)
    • dei skal på død og liv på fjellet i ferien;
    • katta skal på død og liv vaske seg
  • på liv og død
    som gjeld livet;
    som står om overleving
    • ein kamp på liv og død
  • sjå døden i auga
    vere nære å døy
    • fiskarane har sett døden i auga mange gongar før;
    • dei såg døden i auga, men overlevde
  • til døde
    (gjere noko) med døden som resultat
    • svelte seg til døde;
    • trene seg til døde
  • til sin død
    heilt til ein døyr
    • bu åleine til sin død;
    • halde fast ved noko til sin død;
    • leve lykkeleg til sin død
Artikkelside

på død og liv

Tyding og bruk

same kva det kostar;
med naudsyn;
Sjå: død
Døme
  • dei skal på død og liv på fjellet i ferien;
  • katta skal på død og liv vaske seg
Artikkelside

indolent

adjektiv

Opphav

av seinlatin indolens ‘kjenslelaus’

Tyding og bruk

Døme
  • katta låg indolent i sola;
  • under den indolente overflata var ho svært ambisiøs
Artikkelside

kjøpe katta i sekken

Tyding og bruk

ikkje vite kva ein kjøper eller får;
bli lurt;
Sjå: katte
Døme
  • ho kjøpte verkeleg katta i sekken da ho kjøpte denne bilen
Artikkelside

katte 1

substantiv hokjønn

Tyding og bruk

Faste uttrykk

  • fy til katta
    brukt for å uttrykkje beundring, avsky eller annan reaksjon
    • fy til katta, så mykje arbeid det er!
  • kjøpe katta i sekken
    ikkje vite kva ein kjøper eller får;
    bli lurt
    • ho kjøpte verkeleg katta i sekken da ho kjøpte denne bilen
Artikkelside

fy til katta

Tyding og bruk

brukt for å uttrykkje beundring, avsky eller annan reaksjon;
Sjå: fy, katt, katte
Døme
  • fy til katta, så mykje arbeid det er!
Artikkelside

yven 2

adjektiv

Opphav

norrønt ýfinn; sjå yve (1

Tyding og bruk

  1. som står og sprikjer
    Døme
    • yve hår
  2. tjukk, omfangsrik
    Døme
    • skodda låg yven over vatnet
  3. om dyr: som reiser på fjørene eller håra;
    Døme
    • høna er yven;
    • når katta er sint, blir rumpa yven;
    • han ser så yven og uflidd ut
    • brei eller stor å sjå til;
      vid (2, ruvsam
      • du ser så yven ut i dei kleda;
      • ei yven bjørk
    • òg: som gjer seg til, som vil vere stor, som briskar seg;
      hovmodig, overlegen
      • dette er da ikkje noko å gjere seg yven over
  4. som reiser bust;
    Døme
    • ho såg yven ut
  5. som vêret har teke hardt på
Artikkelside

yngle

yngla

verb

Opphav

dansk av ung

Tyding og bruk

  1. Døme
    • katta skal yngle
  2. i overført tyding: aule, kry (3
    Døme
    • mus yngla i store mengder bortover
  3. få fram, produsere (i stor mengd)
    Døme
    • politikarane ynglar idear og planar
  4. auke, vekse sterkt (i mengd eller tal)
    Døme
    • det er som pengane ynglar i lomma hans;
    • tankane yngla i han
Artikkelside
Side 1 av 2