Gå til hovudinnhald
Tilgjenge
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Vanleg søk
Søkjehjelp
54 treff

Bokmålsordboka 15 oppslagsord

elektron

substantiv intetkjønn

Opphav

fra gresk ‘rav’

Betydning og bruk

i kjemi: elementærpartikkel med negativ elektrisk ladning
Artikkelside

elektrisk

adjektiv

Opphav

av nylatin electricus, (vis) electrica ‘elektrisk (kraft)’, laget av den engelske fysikeren W. Gilbert, 1540–1603; opprinnelig gresk elektron ‘rav’

Betydning og bruk

  1. som frambringer, inneholder, leder eller drives av elektrisitet
    Eksempel
    • elektrisk oppvarming;
    • elektrisk lys;
    • elektrisk ladning;
    • elektrisk gjerde;
    • elektriske artikler
    • brukt som adverb:
      • boligene varmes opp elektrisk
  2. i overført betydning: intenst, spent
    Eksempel
    • stemningen var elektrisk;
    • samspillet mellom de to var elektrisk

Faste uttrykk

  • elektrisk felt
    område der elektriske krefter virker;
    elektrisk kraftfelt
  • elektrisk fisk
    fisk som kan gi elektrisk støt
  • elektrisk stol
    apparat for å henrette dødsdømte ved elektriske støt
  • elektrisk støt
    brå muskelsammentrekning og smertefølelse en får når det går elektrisk strøm gjennom kroppen
Artikkelside

lepton

substantiv intetkjønn

Opphav

fra gresk , av leptos ‘liten, tynn’

Betydning og bruk

elementærpartikkel som ligner på elektron, med spinn på heltall pluss ½
Artikkelside

meson

substantiv intetkjønn

Opphav

av gresk mesos ‘i midten’

Betydning og bruk

ustabil, kortlivet elementærpartikkel som er tyngre enn et elektron, men lettere enn et proton;
jamfør myon
Artikkelside

myon

substantiv intetkjønn

Opphav

kortform av my (1 og meson

Betydning og bruk

ustabil elementærpartikkel som tilhører leptonene og har en elektrisk ladning på en positiv eller en negativ elementærladning;
tungt elektron
Artikkelside

betapartikkel

substantiv hankjønn

Opphav

av beta (1 og partikkel (1)

Betydning og bruk

i fysikk: elektron eller positron som er sendt ut ved en radioaktiv prosess fra en atomkjerne
Artikkelside

elektronikk

substantiv hankjønn

Opphav

av elektron

Betydning og bruk

  1. lære om elektrisk strøm i vakuum, i gasser og i halvledere
  2. teknologi som bygger på elektronikk (1)
  3. elektronisk system eller utstyr
    Eksempel
    • hun har verktøykassen full av elektronikk
Artikkelside

positron

substantiv intetkjønn

Opphav

av positiv (4 og elektron

Betydning og bruk

elektron med positiv elektrisk ladning;
til forskjell fra negatron
Artikkelside

hydrogenatom

substantiv intetkjønn

Betydning og bruk

atom som består av ett proton og ett elektron
Artikkelside

negatron

substantiv intetkjønn

Opphav

av negativ (2 og elektron

Betydning og bruk

negativt elektron;
til forskjell fra positron
Artikkelside

Nynorskordboka 39 oppslagsord

elektron

substantiv inkjekjønn

Opphav

frå gresk ‘rav’

Tyding og bruk

i kjemi: negativ elektrisk ladd elementærpartikkel
Artikkelside

oksidere

oksidera

verb

Tyding og bruk

  1. (få eit stoff til å) gje frå seg elektron
  2. eldre nemning for å ta opp i seg oksygen;
    jamfør redusere (3)

Faste uttrykk

Artikkelside

fri 2

adjektiv

Opphav

av lågtysk vri

Tyding og bruk

  1. om person, stat eller styre: som har eller gjev fulle politiske rettar
    Døme
    • frie borgarar;
    • innbyggjarane er frie;
    • landet har ein fri riksskipnad;
    • den frie verda;
    • frie val
  2. politisk sjølvstyrt;
    uavhengig
    Døme
    • eit fritt land;
    • eitt fritt folk;
    • den frie pressa
  3. verna av lova;
    trygg for åtak
    Døme
    • ha fritt leide
  4. ikkje innesperra eller i fangenskap
    Døme
    • på fri fot
    • brukt som adverb
      • sleppe fri;
      • setje nokon fri
  5. utan stengsel eller hinder (for ferdsel, rørsle, sikt eller liknande)
    Døme
    • fritt armslag;
    • fritt farvatn;
    • fri bane;
    • fritt utsyn;
    • på fri mark;
    • i Guds frie natur
    • brukt som adverb
      • puste fritt;
      • vekse fritt;
      • falle fritt;
      • garden ligg fritt til
  6. ikkje kontrollert eller regulert (av det offentlege);
    tillaten for alle;
    Døme
    • fri konkurranse;
    • den frie marknaden;
    • fritt fiske;
    • fritt tilgjenge;
    • fritt ord
  7. ikkje strengt bunden til reglar, mønster, førebilete eller liknande;
    Døme
    • fri oppseding;
    • fri rytme;
    • fri assosiasjon;
    • fri fantasi;
    • fri kjærleik
    • brukt som adverb
      • fritt omsett etter tysk
  8. utan særleg påverknad eller omsyn av noko slag;
    Døme
    • ha fritt val;
    • av fri vilje;
    • den frie viljen;
    • på fritt grunnlag;
    • fri utvikling
    • brukt som adverb
      • kunne velje fritt;
      • stille nokon fritt;
      • stå heilt fritt
  9. utan særleg tvang, restriksjonar eller liknande
    Døme
    • leve eit fritt liv
    • brukt som adverb
      • ha det fritt på jobben
  10. lausriven frå band, plikter, ansvar og liknande
    Døme
    • kjenne seg fri som fuglen;
    • vere fri og frank
  11. trygg, open og direkte;
    Døme
    • ha eit fritt blikk;
    • føre eit fritt språk;
    • det rådde ein fri tone i laget;
    • vere fri av seg;
    • får eg vere så fri å …
    • brukt som adverb
      • dette meiner eg fritt;
      • snakke fritt ut
  12. som har (mellombels) fritak frå arbeid, skule eller andre plikter;
    friteken, unnateken
    Døme
    • ta seg fri frå skulen;
    • ha fri frå jobben;
    • eg vil be meg fri;
    • sleppe fri frå militæret
  13. som unngår;
    som er spart for;
    Døme
    • gå fri all sut;
    • fri for angst;
    • bli fri sjukdomen
  14. ikkje skyldig eller innblanda;
    jamfør frikjenne
    Døme
    • kjenne nokon fri;
    • dømme nokon fri
  15. som er utan;
    Døme
    • vere fri for mat;
    • det er fritt for mus no;
    • boka er fri for humor
  16. brukt som etterledd i samansetningar: utan fare for;
    trygg, sikker
  17. Døme
    • fri kost og losji;
    • fri skyss
    • brukt som adverb
      • få boka fritt tilsend
  18. i fysikk og kjemi: som ikkje er bunden til noko;
    ikkje i sambinding
    Døme
    • frie elektron;
    • fri energi

Faste uttrykk

  • det er ikkje fritt for
    ein kan ikkje nekte for
    • det er ikkje fritt for at det breier seg ein viss skepsis
  • frie hender
    full handlefridom
    • ho fekk frie hender til å lage ein ny radioserie
  • fritt fall
    • fall som ikkje blir hindra av mekanisk motstand
    • rask og kraftig nedgang i verdi, prestisje eller liknande
      • verdsøkonomien var i fritt fall
  • gå fri
    sleppe straff;
    sleppe unna
  • ha ryggen fri
    • vere sikra mot kritikk og åtak fordi ein handla etter reglane eller på andre måtar har gardert seg
    • vere sikra mot fysisk angrep bakfrå
  • i det fri
    utandørs
    • frukost i det fri
  • ikkje vere fri for
    måtte vedgå at nokon er eller gjer det som er nemnt
    • han er ikkje fri for å vere tjuvaktig
Artikkelside

elektrisk

adjektiv

Opphav

av nylatin electricus, av (vis) electrica ‘elektrisk (kraft)’, laga av den engelske fysikaren W. Gilbert, 1540–1603; opphavleg gresk elektron ‘rav’

Tyding og bruk

  1. som gjeld, inneheld, lagar, leier eller blir driven av elektrisitet
    Døme
    • elektrisk opplading;
    • elektrisk batteri;
    • elektrisk kraft;
    • elektrisk lys;
    • elektrisk gitar
    • brukt som adverb:
      • bilen køyrde elektrisk
  2. i overført tyding: intenst, spent
    Døme
    • stemninga var elektrisk

Faste uttrykk

  • elektrisk felt
    område der elektriske krefter verkar;
    elektrisk kraftfelt
  • elektrisk fisk
    fisk som kan gje elektrisk støyt
  • elektrisk stol
    avrettingsapparat der den dødsdømde får dødelege elektriske støytar
  • elektrisk støyt
    brå muskelsamantrekning og smertekjensle ein får når det går elektrisk straum gjennom kroppen
Artikkelside

synkrotron

substantiv hankjønn

Opphav

av gresk synkhrono- ‘samtidig’ og -tron ‘noko som verkar’

Tyding og bruk

maskin som blir brukt til å akselerere elektrisk ladde partiklar, elektron og proton, opp i svært høg fart;
jamfør syklotron
Artikkelside

proton

substantiv inkjekjønn

Opphav

av gresk protos ‘først’; jamfør proto- og -on

Tyding og bruk

partikkel med positiv elektrisk ladning i ein atomkjerne;
jamfør elektron og nøytron
Artikkelside

polarisering

substantiv hokjønn

Tyding og bruk

  1. Døme
    • magnetisk polarisering
  2. Døme
    • polarisering av elektron
  3. Døme
    • polarisering av lysbølgjer
  4. i overført tyding: det å polarisere (4) eller bli polarisert
    Døme
    • kjempe mot polarisering og meir vald
Artikkelside

katodestråle

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

stråle med negativt ladde elektron som strøymer ut frå katoden i eit vakuumrøyr
Artikkelside

oksidasjonsmiddel

substantiv inkjekjønn

Tyding og bruk

stoff som lett tek opp elektron og dermed blir redusert sjølv;
Artikkelside

oksidering

substantiv hokjønn

Tyding og bruk

kjemisk reaksjon der eit stoff gjev frå seg elektron;
jamfør oksidere (1)
Artikkelside
Side 1 av 4