Gå til hovedinnhold
Tilgjengelighet
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Enkelt søk
Om avansert søk
34 treff

Bokmålsordboka 11 oppslagsord

tjue

determinativ kvantor

Opphav

norrønt tjogu, sideform til tuttugu, egentlig ‘to-ti’

Betydning og bruk

grunntallet 20
Eksempel
  • hun blir tjue (år) i morgen
Artikkelside

gjenopprette

verb

Betydning og bruk

  1. opprette på nytt;
    ta tilbake til sin forrige tilstand
    Eksempel
    • gjenopprette dokumentene;
    • demokratiet ble gjenopprettet etter tjue år med diktatur
  2. i overført betydning: utbedre;
    Eksempel
    • de gjenopprettet inntrykket etter det katastrofale første møtet;
    • skaden kan ikke gjenopprettes;
    • vi må gjenopprette ro og orden
Artikkelside

tjuekronemynt

substantiv hankjønn

Betydning og bruk

mynt som er verdt tjue kroner
Artikkelside

radikal 2

adjektiv

Opphav

nydanning av latin radix ‘rot’, egentlig ‘som har med røttene å gjøre’

Betydning og bruk

  1. om (venstreorientert) person: som vil ha gjennomgripende og raske forandringer, særlig av sosiale og politiske forhold;
    til forskjell fra konservativ og moderat
    Eksempel
    • radikal politikk;
    • et radikalt syn på familien;
    • kunstneren må ikke bli en kasteball mellom radikal samfunnsoppfatning og borgerlig estetikk
    • brukt som substantiv:
      • de radikale stemte for forslaget
  2. Eksempel
    • en radikal forandring;
    • forretningen opererer med noen radikale prisavslag;
    • situasjonen er en radikalt annen i dag enn for tjue år siden
Artikkelside

par 1

substantiv intetkjønn

Opphav

norrønt par, gjennom lavtysk; fra latin par ‘make, like, par’

Betydning og bruk

  1. to eksemplarer av noe som hører (mer eller mindre) sammen;
    like, make
    Eksempel
    • et par sko;
    • tre par ski
  2. gjenstand med to like deler
    Eksempel
    • et par briller;
    • et par bukser
  3. to personer som lever sammen eller har et intimt forhold
    Eksempel
    • paret har vært gift i 12 år;
    • det blir nok et par av dem
  4. enhet eller lag av to personer i spill, idrett, musikk eller lignende
    Eksempel
    • parene svingte seg i dansen;
    • paret vant tenniskampen;
    • de svingte seg par om par
  5. noen få
    Eksempel
    • om et par dager;
    • de siste par ukene;
    • et par stykker;
    • eit par og tjue folk kom og hørte på;
    • vi venter svar i løpet av de neste par ukene

Faste uttrykk

  • par–tre
    noen få
    • hun kjøpte et par–tre skjorter;
    • de siste par–tre dagene har jeg vært syk
Artikkelside

drikkepenger

substantiv hankjønn

Opphav

fra eldre engelsk; opprinnelig tysk ‘penger til å drikke for’

Betydning og bruk

ekstra betaling til servitør, sjåfør eller lignende for god service (1);
Eksempel
  • gi servitøren drikkepenger;
  • få tjue kroner i drikkepenger
Artikkelside

mellomlag

substantiv intetkjønn

Betydning og bruk

  1. lag (2) mellom to andre lag
    Eksempel
    • kjeksen har et mellomlag av sjokolade;
    • et varmt mellomlag for overkroppen
  2. sum eller annen ytelse en gir imellom i en byttehandel;
    Eksempel
    • hun gav tjue tusen i mellomlag for bilen
Artikkelside

arrondissement

substantiv intetkjønn

Uttale

arondisemanˊg; arongdisemanˊg

Opphav

fra fransk

Betydning og bruk

underavdeling av et departement (3);
Eksempel
  • Paris er inndelt i tjue arrondissementer
Artikkelside

odelsrett

substantiv hankjønn

Opphav

jamfør rett (2

Betydning og bruk

  1. rett som medlemmer av en slekt etter visse regler har til å eie eller løse inn en jordbrukseiendom som har vært i slektas eie i minst tjue år
    Eksempel
    • det er hun som har odelsretten på gården
  2. del av rettssystemet som gjelder odel
Artikkelside

snes

substantiv intetkjønn

sneis 2

substantiv hankjønn, hunkjønn eller intetkjønn

Opphav

samme opprinnelse som sneis (1 egentlig det antall av noe som er trædd inn på en pinne

Betydning og bruk

antall av tjue
Eksempel
  • et snes torsk, egg;
  • et snes år – ca. tjue år
Artikkelside

Nynorskordboka 23 oppslagsord

tjue

determinativ kvantor

Opphav

norrønt tjogu, sideform til tuttugu, opphavleg ‘to-ti’

Tyding og bruk

grunntalet 20
Artikkelside

gjenopprette

gjenoppretta

verb

Tyding og bruk

  1. ta tilbake til den førre tilstanden
    Døme
    • gjenopprette dokumenta;
    • demokratiet vart gjenoppretta etter tjue år med diktatur
  2. i overført tyding: utbetre
    Døme
    • freden er gjenoppretta i partiet;
    • gjenopprette ro og orden
Artikkelside

skjere seg

Tyding og bruk

Sjå: skjere
  1. breste, sprekke
    Døme
    • røysta skjer seg;
    • mjølka skar seg;
    • motoren har skore seg
  2. slå feil
    Døme
    • opplegget skar seg
  3. ta ei viss lei
    Døme
    • Sognefjorden skjer seg tjue mil inn i landet;
    • båten skar seg fram i bølgjene;
    • skiene skar seg ned i snøen
Artikkelside

frå … til …

Tyding og bruk

brukt til å syne spenn i tid, omfang eller anna;
Sjå: frå
Døme
  • utstillinga er open frå laurdag til måndag;
  • isen er frå ti til tjue cm tjukk
Artikkelside

sneis 2

substantiv inkjekjønn eller hokjønn

Opphav

same opphav som sneis (1 eigenleg ‘mengd som er opphengd på ein pinne’

Tyding og bruk

mengd, tal på tjue;
Døme
  • ei sneis egg
Artikkelside

fadderbarn

substantiv inkjekjønn

Tyding og bruk

  1. person som ein er fadder (1) for;
    Døme
    • sende ei helsing til fadderbarnet på dåpsdagen
  2. barn som ein støttar økonomisk, ofte gjennom å gje ein fast sum til ein humanitær organisasjon
    Døme
    • kvar månad sender vi pengar til to fadderbarn
  3. yngre eller meir urøynd person som ein fadder (2) har eit særleg ansvar for i ein oppstartsperiode
    Døme
    • den røynde studenten har ansvar for ei gruppe med tjue fadderbarn
Artikkelside

arrondissement

substantiv inkjekjønn

Uttale

arondisemanˊg; arongdisemanˊg

Opphav

frå fransk

Tyding og bruk

underavdeling av eit departement (3);
Døme
  • Paris er inndelt i tjue arrondissement
Artikkelside

nyttårsbarn, nyårsbarn

substantiv inkjekjønn

Tyding og bruk

barn som er fødd rett etter årsskiftet
Døme
  • nyttårsbarnet vart fødd tjue minutter etter nyttår
Artikkelside

frå 1, ifrå

preposisjon

Opphav

norrønt frá, ífrá; same opphav som fram

Tyding og bruk

  1. brukt for å gje utgangspunkt ved stad eller rom;
    med utgangspunkt i
    Døme
    • reise frå Bodø;
    • trafikken frå fjellet;
    • kome frå jobb;
    • samle seg frå alle kantar;
    • frå kontoret ser eg heile byen
    • brukt som adverb
      • sparke frå;
      • båten driv frå
  2. ved (måling av) utgangspunktet for strekning, område, storleik, intervall
    Døme
    • frå Lindesnes til Nordkapp;
    • frå ende til annan;
    • frå topp til tå;
    • frå hand til munn;
    • 20 m frå huset;
    • prisar frå 10 kr og oppover;
    • frå dei eldste til dei yngste
  3. ved utgangspunktet for tid
    Døme
    • frå 1. mai til 1. juli;
    • frå gammalt av;
    • frå da av tok eg heller bussen enn å gå;
    • frå først til sist;
    • frå først av var det slik;
    • frå æve til æve
  4. ved utvikling, endring
    Døme
    • vekse frå gut til mann;
    • frå det kjende til det ukjende
  5. med opphav, årsak, grunnlag eller kjelde i
    Døme
    • vere frå landet;
    • stamme frå apane;
    • funn frå Egypt;
    • boka hennar frå 1959;
    • snøen frå i fjor;
    • helse frå nokon;
    • ordre frå høgaste hald;
    • arve frå ein onkel;
    • få hjelp frå vener;
    • høyre sladder frå nokon;
    • blø frå såret;
    • snakke frå levra;
    • fritt omsett frå tysk
    • brukt som adverb
      • ein kan lure kvar dette kjem frå
  6. med fjerning, åtskiljing, skilje eller avstand i høve til
    Døme
    • reise frå gard og grunn;
    • han reiste seg frå stolen;
    • rømme frå fengselet;
    • vere borte frå arbeidet;
    • setje frå seg nøklane;
    • bordet står noko frå veggen;
    • halde nokon frå å gjere noko;
    • ta ei klokke frå kvarandre;
    • vere skild frå nokon;
    • seie frå seg retten;
    • kople av frå maset;
    • sovne frå lyset
    • brukt som adverb
      • dei skadelidne må melde frå;
      • denne summen skal du trekkje frå

Faste uttrykk

  • falle frå
    • døy
    • forlate, svikte;
      slutte
  • frå eller til
    utan stor skilnad i den eine eller andre retninga
    • vi kan ikkje gjere stort frå eller til
  • frå seg
    ukontrollert, styrlaus, galen; i uvit
    • dei vart frå seg av sinne
  • frå tid til anna
    somtid, av og til
    • slike ting skjer frå tid til anna
  • frå vitet
    utan evne til å tenkje eller handle rasjonelt
    • støyen kunne få kven som helst til å gå frå vitet
  • frå … til …
    brukt til å syne spenn i tid, omfang eller anna
    • utstillinga er open frå laurdag til måndag;
    • isen er frå ti til tjue cm tjukk
  • gå ut frå
    byggje på, rekne med (noko)
    • gå ut frå at alt er rett
  • til og frå
    fram og tilbake
  • til skilnad frå
    ulikt, i motsetnad til
    • til skilnad frå foreldra bryr ikkje dei unge seg om å kjøpe hus
  • til å kome frå
    brukt for å uttrykkje at ein ikkje kan unngå noko
    • det er ikkje til å kome frå at språk kan vere vanskeleg
  • vekse frå
    bli for stor for
    • slikt hadde dei vakse frå
Artikkelside

skjere 3

skjera

verb
kløyvd infinitiv: -a

Opphav

norrønt skera

Tyding og bruk

  1. bruke kniv, sag eller annan skarp reiskap;
    jamfør skoren
    Døme
    • skjere brød;
    • skjere åkeren;
    • skjere ut noko i tre;
    • skjere seg med kniv;
    • skjere over strupen på eit dyr;
    • ho skar av eit stykke;
    • buken på fisken vart skoren opp
  2. Døme
    • skjere hestar
  3. gni, gnisse
    Døme
    • skjere tenner
  4. fare med ofseleg rørsle
    Døme
    • skjere i veg;
    • bilen skar ut av vegen
  5. Døme
    • parallelle linjer skjer aldri kvarandre
  6. lyde skarpt og gjennomtrengjande;
    Døme
    • eit skrik skar gjennom stilla
  7. verke blendande
    Døme
    • lyset skar i auga
  8. ha eit skjær (1, 1) av
    Døme
    • fargane skar i grønt

Faste uttrykk

  • skjere alle over same leist
    døme eller behandle alle likt og unyansert
  • skjere alle over éin kam
    døme eller behandle alle på same måte;
    ikkje gjere skil på
  • skjere andlet
    lage grimasar
  • skjere gjennom
    løyse ei sak samstundes som ein fjernar eller ser bort frå hindringar og innvendingar
    • leiaren skar gjennom i konflikten;
    • vi må skjere gjennom diskusjonen
  • skjere i
    setje i gang
    • han skar i å gråte
  • skjere i hjartet
    gjere vondt kjenslemessig;
    jamfør hjarteskjerande
  • skjere klar
    gå fri;
    unngå
    • skjere klar uheldige misforståingar;
    • dei har von om å skjere klar av konflikten
  • skjere ned på
    minke på, særleg utgifter
  • skjere seg
    • breste, sprekke
      • røysta skjer seg;
      • mjølka skar seg;
      • motoren har skore seg
    • slå feil
      • opplegget skar seg
    • ta ei viss lei
      • Sognefjorden skjer seg tjue mil inn i landet;
      • båten skar seg fram i bølgjene;
      • skiene skar seg ned i snøen
  • skjere til
    forme
    • skjere til buskar og tre
  • skjere til beinet
    ta bort eller redusere så mykje som råd
    • budsjettet er skore til beinet
Artikkelside
Side 1 av 3