Avansert søk

Nynorskordboka 10 oppslagsord

dukke

dukka

verb

Opphav

frå lågtysk; jamfør dykke

Tyding og bruk

bøye eller huke seg ned
Døme
- dukke for slaget
duppe ned i eller under vatn
Døme
- dukke nokon under;
- dukke seg i sjøen
setje grundig på plass, lekse opp for, audmjuke
Døme
- dukke nokon med bitande svar
søkkje seg, gå under vatn;
dykke
Døme
- ubåten dukka;
- dukke etter

Faste uttrykk

dukke opp/fram
kome til syne, vise seg
han dukka opp i nitida;
gamle minne dukka fram;
det har dukka opp ein uheldig situasjon
dukke ned i
fordjupe seg i
dukke ned i detaljar
dukke under
gå til grunne;
gå konkurs (1
dei er i ferd med å miste fotfestet og dukke under;
stadig fleire verksemder dukka under
dukke unna
halde seg unna, unngå
ho rakk å dukke unna ballen;
han dukka unna dei nærgåande spørsmåla

så 5, so 3

adverb

Opphav

norrønt svá

Tyding og bruk

brukt om hending eller handling som skjer like etter eller på eit (litt) seinare tidspunkt;
deretter (1), etterpå
Døme
- først stod dei opp, så åt dei frukost;
- han tok på seg jakke, så skjerf, så hue og vottar;
- først Berlin, så til Paris;
- da han kom inn, så ringte telefonen;
- så ein dag dukka dei opp;
- så var det det eine, så var det det andre
som ei følgje eller konsekvens av det som kjem før;
dermed, altså (1)
Døme
- han drog, så var det berre ho igjen;
- hadde eg pengar, så skulle eg kjøpe ein ny båt;
- kom hit, så skal du sjå;
- viss du kjem, så skal eg lage rommet klart til deg;
- når du ikkje vil, så må du;
- så er den saka avgjord
i grad eller omfang som det blir nemnd eller går fram av samanhengen
Døme
- dobbelt så stor som dei andre;
- så fager og ung han er;
- nei, så hyggjeleg å sjå dykk;
- det er ikkje så sikkert;
- dobbelt så stor;
- vi treffest ikkje så ofte;
- han er så redd;
- ikkje så verst;
- det er ikkje så nøye;
- ha det så godt;
- så lenge du vart
i større grad enn venta
Døme
- så dum du er;
- au, det svir så!
- kjolen er så stor at ho druknar i han;
- kvar har du vært så lenge?
på den eller den måten;
slik (4)
Døme
- så skal du gjere;
- vegen er ikkje så at ein kan køyre;
- dei seier så;
- det er ikkje så at vi kan tvinge fram eit møte no
i tillegg;
dessutan, dertil (2)
Døme
- grønsaker er godt, og så er det sunt;
- han er den høgaste i klassa, men så er han jo eldst
som refererer til noko tidlegare;
dette, slik
Døme
- var det så du sa?
- dei seier så;
- det er så si sak;
- i så fall;
- i så måte;
- i så tilfelle
brukt i utrop for understreke det som kjem etter
Døme
- så, du visste ikkje det?
- så, det er her de sit?
brukt i utrop for å slå fast at noko er ferdig, avslutta eller liknande;
sånn (6)
Døme
- så, da var vi ferdige for i dag

Faste uttrykk

om så er
viss det no er slik (som nett nemnd)
eg kan gjerne arbeide heile natta, om så er
så der
ikkje særleg bra;
så som så
eksamen gjekk så der
så lenge
- inntil vidare;
  førebels
  eg går ut og ventar så lenge
- brukt som skilshelsing når ein snart møtast att
  ha det bra så lenge!
så som så
ikkje særleg bra
eksamen gjekk så som så
så visst
utan tvil;
visseleg
han er så visst ingen svindlar;
så visst eg vil ta ein kaffi
så, så
brukt for å roe ned eller trøyste
så, så, det ordnar seg snart

skjer 1

substantiv inkjekjønn

Opphav

norrønt sker; av skjere (

Tyding og bruk

bergrygg i sjøen, like under eller litt over vassflata

Døme

sjøen braut over båar og skjer

Faste uttrykk

skjer i sjøen
vanskar
skjer i sjøen dukka opp, blant anna finanskrisa

heldig

adjektiv

Opphav

av dansk held ‘hell’

Tyding og bruk

som har hell med seg
Døme
- eg var så heldig å vinne;
- laget vann ein heldig siger
gunstig;
lykkeleg (1)
Døme
- saka fekk ein heldig utgang;
- det var heldig at det gjekk slik;
- han dukka opp i ein heldig augeblink;
- eg trur ikkje det er heldig å gjere det på den måten

Faste uttrykk

ha ei heldig hand med
ha ein god framgangsmåte med noko

skjer i sjøen

Tyding og bruk

vanskar;

Sjå: skjer

Døme

skjer i sjøen dukka opp, blant anna finanskrisa

dukke opp/fram

Tyding og bruk

kome til syne, vise seg;

Sjå: dukke

Døme

han dukka opp i nitida;
gamle minne dukka fram;
det har dukka opp ein uheldig situasjon

dukke unna

Tyding og bruk

halde seg unna, unngå;

Sjå: dukke

Døme

ho rakk å dukke unna ballen;
han dukka unna dei nærgåande spørsmåla

dukke under

Tyding og bruk

gå til grunne;

Sjå: dukke

Døme

dei er i ferd med å miste fotfestet og dukke under;
stadig fleire verksemder dukka under

just som

subjunksjon

Tyding og bruk

innleier ei leddsetning som uttrykkjer at noko skjer samtidig med noko anna;
idet (1), akkurat da
Døme
- tanken dukka opp just som ho hadde vakna
innleier ei leddsetning som uttrykkjer samanlikning;
som om, liksom
Døme
- han sprang så fort at det var just som han flaug

demon

substantiv hankjønn

Opphav

frå gresk ‘gud, ånd’

Tyding og bruk

vond ånd;
djevel
Døme
- drive ut demonar;
- demonane i mørkeret;
- englar og demonar
(personifikasjon av) negativ eigenskap, negativt minne eller liknande
Døme
- ein indre demon;
- ein demon frå fortida dukka opp
lågare guddom;
ånd
Døme
- ofre oksar til demonane sine;
- ei verd av ånder og demonar