Gå til hovudinnhald
Tilgjenge
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Vanleg søk
Søkjehjelp
Eitt treff

Nynorskordboka 111 oppslagsord

grunne seg på

Tyding og bruk

ha som årsak eller føresetnad;
byggje på, basere seg på;
Sjå: grunne
Døme
  • heile diskusjonen grunnar seg på ei misforståing
Artikkelside

aktlaust drap

Tyding og bruk

drap som har si årsak i at ein ikkje har vore aktsam, til skilnad frå forsettleg drap el. viljedrap el. planlagt drap;
Sjå: aktlaus
Artikkelside

grave si eiga grav

Tyding og bruk

sjølv vere årsak til at ein mislykkast;
Sjå: grav, grave
Artikkelside

endogen

adjektiv

Opphav

av gresk endo- og -gen

Tyding og bruk

som har indre opphav eller årsak;
til skilnad frå eksogen
Døme
  • endogen depresjon
Artikkelside

kvitrust

substantiv hokjønn

Opphav

jamfør rust (2

Tyding og bruk

  1. sopp som er årsak til sjukdom på planter i krossblomfamilien;
    Albugo candida
  2. kvitt belegg på sink som har vore utsett for korrosjon
Artikkelside

bakanforliggjande, bakanforliggande, bakaforliggjande, bakaforliggande

adjektiv

Tyding og bruk

  1. som ligg bak noko anna
    Døme
    • den bakanforliggjande tomta
  2. i overført tyding: som er gøymd, men avgjerande
    Døme
    • ein bakanforliggjande årsak;
    • ha eit bakanforliggjande motiv for handlingane sine
Artikkelside

aktiv 2

adjektiv

Opphav

av latin activus ‘verksam, handlande’ av actus, perfektum partisipp av agere ‘handle’

Tyding og bruk

  1. Døme
    • aktive lagsfolk;
    • aktive og passive medlemer;
    • ein aktiv idrettsutøvar;
    • ein aktiv vulkan;
    • i aktiv teneste;
    • gjere ein aktiv innsats;
    • spele ei aktiv rolle;
    • aktiv på sosiale medium;
    • politisk aktiv;
    • fysisk aktiv;
    • seksuelt aktiv
    • brukt som adverb
      • delta aktivt;
      • ta aktivt del i;
      • arbeide aktivt for noko;
      • bidra aktivt
    • brukt som substantiv
      • både dei aktive og leiarane budde på hotell
  2. om verb: som uttrykkjer ei handling eller ein tilstand som subjektet utfører eller er årsak til;
    Døme
    • verb med aktiv tyding;
    • aktiv form av verbet;
    • aktive og passive setningar

Faste uttrykk

  • aktiv dødshjelp
    tiltak for å avslutte livet til ein person som er håplaust sjuk og som sjølv ønskjer å døy
    • gje ein pasient aktiv dødshjelp
  • aktivt ordforråd
    orda ein bruker
    • ha eit større passivt enn aktivt ordforråd;
    • utvide det aktive ordforrådet sitt
Artikkelside

aktiv 1

substantiv hankjønn

Opphav

substantivering av aktiv (2

Tyding og bruk

  1. verbalkategori som uttrykkjer at subjektet står for den eller det som utfører eller er årsak til ei handling;
    Døme
    • setninga står i aktiv
  2. verb som er bøygd i aktiv (1, 1)
Artikkelside

bak 3

preposisjon

Opphav

norrønt (á) bak; same opphav som bak (1

Tyding og bruk

  1. på motsett side av, på baksida av;
    bakanfor, etter;
    Døme
    • det er nokon bak oss;
    • liggje bak ein stein;
    • andremann kom i mål like bak vinnaren
  2. om tid: tidlegare, før
    Døme
    • det vi har arva frå generasjonane bak oss;
    • ha 10 år på sjøen bak seg
  3. i overført tyding: som er skuldig i, som har æra for
    Døme
    • drivkrafta bak festivalen;
    • oppfinnaren bak telefonen;
    • personen bak innbrotet
  4. i overført tyding: til støtte for, på same side som
    Døme
    • ha folket bak seg;
    • ha fleirtal bak forslaget
  5. brukt som adverb: på, ved eller i den bakarste delen av noko
    Døme
    • stå langt bak i salen;
    • setje seg bak;
    • buksa har hol bak;
    • sjå bak i boka;
    • få eit spark bak

Faste uttrykk

  • bak fram
    med baksida fram
    • setje på seg lua bak fram
  • bak murane
    i fengsel
    • sitje 10 år bak murane
  • bak rattet
    i førarsetet;
    med styringa
    • setje seg bak rattet i ein traktor;
    • sovne bak rattet;
    • vere røynd bak rattet
  • bak ryggen
    i overført tyding: i løynd, utan at ein viss person veit om det
    • diskutere noko bak ryggen på nokon;
    • dei har gått bak ryggen på oss
  • leggje bak seg
    • forlate, passere
      • leggje fleire mil bak seg;
      • leggje fjella bak seg
    • gjere seg ferdig med
      • prøve å leggje det vonde bak seg;
      • dei har lagt den bitre konflikten bak seg
  • liggje bak
    i overført tyding: vere (løynd) føresetnad, årsak, grunn, føremål eller liknande
    • det ligg noko meir bak denne avgjerda;
    • eg veit ikkje kva som ligg bak
  • stå bak
    • i overført tyding: ha æra, ansvar for;
      vere skuldig i
      • stå bak ein idé;
      • stå bak store utslepp;
      • to personar stod bak innbrotet
    • i overført tyding: støtte, vere for
      • eit fleirtal på Stortinget står bak forslaget
Artikkelside

grave 2

grava

verb

Opphav

norrønt grafa

Tyding og bruk

  1. lage fordjuping i jorda;
    hakke, spa, bryte opp
    Døme
    • grave i jorda med spade;
    • han grev i jorda med hendene;
    • dei grov ei grøft;
    • det vart grave kjellar;
    • grisen er fæl til å rote og grave
  2. få tak i ved å grave (2, 1)
    Døme
    • grave gull
  3. Døme
    • grave inn namn i ringen
  4. leite, undersøkje, få fram
    Døme
    • grave og spørje;
    • grave i sakene til andre;
    • grave seg i nasen
  5. verkje, gnage, nage (psykisk)
    Døme
    • det er noko som grev han
  6. Døme
    • kråka grev
  7. lage til fisk med å gni han inn med ei særskild krydderblanding og leggje han i press
    Døme
    • grave laks, makrell og sild
    • brukt som adjektiv
      • graven laks med sennepssaus

Faste uttrykk

  • den som grev ei grav for andre, fell sjølv i henne
    den som planlegg å skade andre, risikerer å bli offer for desse planane sjølv
  • grave fram
    • bruke spade for å få fram noko
      • grave fram ein stein
    • finne ved å undersøkje nøye
      • grave fram nye moment i saka
  • grave i hop
    sanke saman
    • dei grov i hop pengar
  • grave ned
    lage hol i jorda, leggje noko ned i holet og dekkje med jord
    • grave ned kablar
  • grave opp
    • fjerne jord og ta opp det ein finn
      • grave opp poteter
    • trengje ned i og løfte opp jordlag eller liknande
      • potetopptakaren grev opp jorda
  • grave seg ned
    • lage eit holrom som ein kan søkje ly i
      • grave seg ned i snøen
    • i overført tyding: bli svært oppteken av
      • grave seg ned i stoffet
  • grave si eiga grav
    sjølv vere årsak til at ein mislykkast
  • grave til seg
    kare til seg
    • her gjeld det å grave til seg, utan tanke på andre
  • grave ut
    • få fram frå jord eller anna som dekkjer
      • Osebergskipet vart grave ut i 1904
    • lage fordjuping, grøft eller liknande ved å fjerne jord
      • grave ut tomta;
      • elva grev ut jorda
Artikkelside
Side 7 av 12