Gå til hovudinnhald
Tilgjenge
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Vanleg søk
Søkjehjelp
Eitt treff

Nynorskordboka 219 oppslagsord

nydanning

substantiv hokjønn

Tyding og bruk

  1. det å danne eller skape noko nytt
    Døme
    • nydanninga av torv skjer veldig langsamt
  2. noko som nyleg er skapt eller lagd
    Døme
    • teknologiske nydanningar
Artikkelside

cyberkriminalitet, kyberkriminalitet

substantiv hankjønn

Opphav

av cyber-

Tyding og bruk

lovbrot som blir gjort mot datasystem eller som skjer ved hjelp av datateknologi;
Døme
  • bedrifta må beskytte seg mot cyberkriminalitet som datainnbrot og passordtjuveri;
  • innsats mot cyberkriminalitet og nettbaserte overgrep mot barn
Artikkelside

motved

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

ved (1, 1) (i eit arbeidsstykke) som flisar seg opp og er vanskeleg å arbeide med når skjerereiskapen skjer mot fiberretninga
Artikkelside

omkring

preposisjon

Opphav

norrønt umkring(is)

Tyding og bruk

  1. i ein krins utanom;
    kringom, rundt
    Døme
    • sitje omkring eit bord;
    • ta omkring nokon
  2. i samband med
    Døme
    • gjere seg tankar omkring eit emne
  3. utanom
    Døme
    • snakke omkring sjølve problemet
  4. nær ved;
    om lag
    Døme
    • omkring fem meter;
    • omkring 0°;
    • omkring den 20. i kvar månad;
    • omkring 1950
  5. brukt som adverb: rundt (til alle kantar);
    Døme
    • sjå seg omkring;
    • gå omkring i byen;
    • slikt skjer aldri her omkring
Artikkelside

modaladverb

substantiv inkjekjønn

Tyding og bruk

adverb som seier noko om måten ei verbalhandling skjer på;
Døme
  • i ‘ho uttrykte seg varsamt’ er ‘varsamt’ modaladverb
Artikkelside

mønster

substantiv inkjekjønn

Opphav

gjennom lågtysk, frå gammalfransk, av mellomalderlatin monstra ‘prøvestykke’; av latin monstrare ‘vise fram’

Tyding og bruk

  1. førebilete, teikning eller oppskrift til å lage noko etter;
    Døme
    • eg heklar helst utan mønster;
    • kjolen er sydd etter mønster
  2. Døme
    • ho er eit mønster for andre
  3. måte noko er ordna på eller skjer på;
    Døme
    • passe inn i mønsteret;
    • opplæringa går etter eit fast mønster;
    • eg skimtar eit mønster i dei merkelege påfunna hennar
  4. figur, motiv eller teikning til dekorasjon eller liknande, ofte teke att fleire gonger i eit visst system, og gjerne med ulike fargar eller opphøgde parti
    Døme
    • mønsteret i bildekket;
    • i hallen har dei ein tapet med mønster på
  5. form eller type av til dømes sølvtøy eller dekkjetøy
    Døme
    • til bryllaupet ynskte dei seg meir av det mønsteret dei samla på
Artikkelside

frå 1, ifrå

preposisjon

Opphav

norrønt frá, ífrá; same opphav som fram

Tyding og bruk

  1. brukt for å gje utgangspunkt ved stad eller rom;
    med utgangspunkt i
    Døme
    • reise frå Bodø;
    • trafikken frå fjellet;
    • kome frå jobb;
    • samle seg frå alle kantar;
    • frå kontoret ser eg heile byen
    • brukt som adverb
      • sparke frå;
      • båten driv frå
  2. ved (måling av) utgangspunktet for strekning, område, storleik, intervall
    Døme
    • frå Lindesnes til Nordkapp;
    • frå ende til annan;
    • frå topp til tå;
    • frå hand til munn;
    • 20 m frå huset;
    • prisar frå 10 kr og oppover;
    • frå dei eldste til dei yngste
  3. ved utgangspunktet for tid
    Døme
    • frå 1. mai til 1. juli;
    • frå gammalt av;
    • frå da av tok eg heller bussen enn å gå;
    • frå først til sist;
    • frå først av var det slik;
    • frå æve til æve
  4. ved utvikling, endring
    Døme
    • vekse frå gut til mann;
    • frå det kjende til det ukjende
  5. med opphav, årsak, grunnlag eller kjelde i
    Døme
    • vere frå landet;
    • stamme frå apane;
    • funn frå Egypt;
    • boka hennar frå 1959;
    • snøen frå i fjor;
    • helse frå nokon;
    • ordre frå høgaste hald;
    • arve frå ein onkel;
    • få hjelp frå vener;
    • høyre sladder frå nokon;
    • blø frå såret;
    • snakke frå levra;
    • fritt omsett frå tysk
    • brukt som adverb
      • ein kan lure kvar dette kjem frå
  6. med fjerning, åtskiljing, skilje eller avstand i høve til
    Døme
    • reise frå gard og grunn;
    • han reiste seg frå stolen;
    • rømme frå fengselet;
    • vere borte frå arbeidet;
    • setje frå seg nøklane;
    • bordet står noko frå veggen;
    • halde nokon frå å gjere noko;
    • ta ei klokke frå kvarandre;
    • vere skild frå nokon;
    • seie frå seg retten;
    • kople av frå maset;
    • sovne frå lyset
    • brukt som adverb
      • dei skadelidne må melde frå;
      • denne summen skal du trekkje frå

Faste uttrykk

  • falle frå
    • døy
    • forlate, svikte;
      slutte
  • frå eller til
    utan stor skilnad i den eine eller andre retninga
    • vi kan ikkje gjere stort frå eller til
  • frå seg
    ukontrollert, styrlaus, galen; i uvit
    • dei vart frå seg av sinne
  • frå tid til anna
    somtid, av og til
    • slike ting skjer frå tid til anna
  • frå vitet
    utan evne til å tenkje eller handle rasjonelt
    • støyen kunne få kven som helst til å gå frå vitet
  • frå … til …
    brukt til å syne spenn i tid, omfang eller anna
    • utstillinga er open frå laurdag til måndag;
    • isen er frå ti til tjue cm tjukk
  • gå ut frå
    byggje på, rekne med (noko)
    • gå ut frå at alt er rett
  • til og frå
    fram og tilbake
  • til skilnad frå
    ulikt, i motsetnad til
    • til skilnad frå foreldra bryr ikkje dei unge seg om å kjøpe hus
  • til å kome frå
    brukt for å uttrykkje at ein ikkje kan unngå noko
    • det er ikkje til å kome frå at språk kan vere vanskeleg
  • vekse frå
    bli for stor for
    • slikt hadde dei vakse frå
Artikkelside

enkelt

adjektiv

Opphav

frå lågtysk form av enkel

Tyding og bruk

  1. som er i eitt eksemplar eller skjer éin gong;
    som ikkje er samansett;
    Døme
    • enkelt vegg;
    • eit enkelt tilfelle;
    • den enkelte borgar
  2. i ubunden form fleirtal: nokre, einskilde, somme
    Døme
    • i enkelte saker
    • brukt som substantiv
      • enkelte meiner det

Faste uttrykk

  • den enkelte
    kvart enkelt menneske;
    enkelindivid
    • samfunnet og den enkelte
  • kvar enkelt
    kvart enkelt menneske;
    kvar og ein
    • kvar enkelt får avgjere det
Artikkelside

kryss 1

substantiv inkjekjønn

Opphav

gjennom lågtysk kruze; frå latin crucem, av crux ‘kross’

Tyding og bruk

  1. figur av to (oftast skråstilte) linjer eller gjenstandar som skjer kvarandre
    Døme
    • setje kryss i margen på ei bok;
    • få skia i kryss;
    • leggje armane i kryss
  2. noko som liknar eit kryss (1, 1)
    Døme
    • dei kolliderte i krysset
  3. øvre hjørne i eit mål
    Døme
    • ho skaut oppe i krysset
  4. reiskap til å skru av og på bilhjul med
  5. bekkenpartiet og den bakre, kjøtfulle delen av kroppen på husdyr;
  6. kryssande rørsle
    Døme
    • båten gjorde eit kryss mot vinden
  7. i musikk: teiknet ♯ som høgjer ein tone eit halvt steg;
    jamfør B (1, 3)
    Døme
    • kryss for f blir fiss

Faste uttrykk

  • kryss på linja
    • om eldre forhold: kluss med telefonsambandet
    • misforståing
  • på kryss og tvers
    i alle retningar
    • dei søkte gjennom området på kryss og tvers
  • setje kryss i taket
    markere noko heilt uventa (som ein er glad for)
Artikkelside

krystall

substantiv hankjønn eller inkjekjønn

Opphav

av gresk krystallos, ‘is, bergkrystall’

Tyding og bruk

  1. fast stoff med plane flater som skjer kvarandre i vinklar som er særmerkte for det einskilde stoffet
  3. (gjenstand, til dømes drikkeglas eller skål, av) krystallglas
  4. ureina krystall (1) til dømes av germanium eller silisium nytta som halvleiar
  5. likerettar av syntetisk krystall i radioapparat;
Artikkelside
Side 4 av 22