Gå til hovudinnhald
Tilgjenge
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Vanleg søk
Søkjehjelp
Eitt treff

Nynorskordboka 44 oppslagsord

umedviten, umedveten

adjektiv

Tyding og bruk

  1. som er i svime
    Døme
    • liggje umedviten;
    • umedviten tilstand
  2. som ikkje er (fullt) klar over noko;
    som gjer noko utan særskild tanke;
    som er gjord utan særskild tanke;
    ikkje planlagd;
    Døme
    • vere umedviten om følgjene;
    • ei umedviten handling;
    • reagere, handle, gjere noko umedvite
  3. som ligg i hugen utan at ein er klar over det
    Døme
    • eit umedvite ynske

Faste uttrykk

  • det umedvitne
    del av sjelelivet som ikkje kan erkjennast av ein sjølv, og som derfor ikkje kan styrast av vilje og forstand
Artikkelside

transponere

transponera

verb

Opphav

latin ‘setje over’

Tyding og bruk

overføre eit musikkstykke frå ei toneart til ei anna;
i presens partisipp:

Faste uttrykk

  • transponerande instrument
    instrument som kling annleis enn notert og som derfor har ei stemme som må transponerast
Artikkelside

so, så 3

adverb

Opphav

norrønt svá

Tyding og bruk

  1. på den eller den måten;
    laga på den eller den måten;
    Døme
    • så skal du gjere;
    • nei, ikkje så;
    • ho visste det vel, elles hadde ho ikkje sagt så;
    • vegen er ikkje så at ein kan køyre;
    • som sagt, så gjort;
    • dei seier så;
    • så stor som så;
    • var det så du sa?
    • anten det går så eller så;
    • og vel så det;
    • det er så si sak
    • som det no er laga;
      likevel, enda (3
      • eg mista mykje, men så fekk eg da noko att;
      • visst er det dyrt, men så er det da godt;
      • så vart det da enden!
      • så, du kom da att?
    • da (1, derfor, dermed, altso
      • eg kom sist, og så kan du vite kva eg fekk;
      • ho hadde ikkje pengar, og så var det inga råd;
      • kom hit, så skal du sjå;
      • når du ikkje vil, så;
      • så er den saka avgjord;
      • om ikkje i dag, så i morgon;
      • kom, om så berre for ei lita stund
    • i det høvet, da
      • gjer det, så er du snill;
      • vil du, så kan du
    • på det tidspunktet
      • så ein dag kom dei;
      • da så jula kom, sette kulda inn
    • deretter
      • først hit, så dit
    • snart (2
      • så var det det eine, og så var det det andre
    • dertil
      • grønsaker er godt, og så er det sunt
  2. (til adjektiv eller adverb:) i den eller den grad;
    i høg grad, meir enn ein hadde venta
    Døme
    • så mykje at det er nok;
    • dobbelt så stor som hine;
    • det var ikkje så vel;
    • så fager og ung;
    • ver så god, snill, venleg;
    • nei, så hyggjeleg, leitt;
    • nei, så sanneleg;
    • det er ikkje så sikkert;
    • han er så redd;
    • det vart så seint;
    • dei lo så smått;
    • ha det så godt;
    • så lenge du vart;
    • så snart;
    • det regnar så;
    • det svir så
  3. som konjunksjon, om føremål:
    Døme
    • send det hit, så eg får sjå det
    • om følgje:
      • ver varsam, så du ikkje slår deg
  4. peikande pronomen:
    Døme
    • i så fall;
    • i så måte
  5. som interjeksjon:
    Døme
    • så, så, ikkje gråt;
    • så, du visste ikkje det

Faste uttrykk

  • berre så vidt
    knapt nok, på hekta (at …)
  • og så vidare
    og så bortetter; forkorta osv.
  • om så er
    i fall det er slik
  • så som så
    ikkje særleg bra
Artikkelside

soleis, såleis

adverb

Opphav

norrønt sváleiðis; av så (5 og -leis

Tyding og bruk

  1. slik (2), så(3,1,2,4), sånn
    Døme
    • soleis gjekk det til;
    • ho er no eingong soleis;
    • sjå ikkje soleis på meg
  2. Døme
    • eg var ikkje til stades og har soleis ikkje sett noko
Artikkelside

sølvbromid, sylvbromid

substantiv inkjekjønn

Tyding og bruk

gulkvitt stoff som reagerer lett på lys, og som derfor blir brukt i fotografiske plater, film og ymse slag papir
Artikkelside

småkort

substantiv inkjekjønn

Tyding og bruk

spelkort med låg verdi
Døme
  • få berre småkort og derfor melde pass
Artikkelside

pankromatisk

adjektiv

Opphav

nylaging av gresk pan- 1 og khroma ‘farge’; jamfør pan- (1)

Tyding og bruk

om fotografisk emulsjon, film: som er like kjenslevar for alle fargar og derfor gjev dei att i rette innbyrdes nyansar av grått;
jamfør emulsjon
Artikkelside

fetisj

substantiv hankjønn

Opphav

gjennom fransk, frå portugisisk; av latin facticius ‘kunstig’

Tyding og bruk

  1. ting eller figur som enkelte trur har ei overnaturleg kraft og som derfor blir dyrka religiøst;
    jamfør amulett og maskot
    Døme
    • figuren vart truleg dyrka som ein vernande fetisj
  2. ting som blir brukt til å bli seksuelt opphissa;
    Døme
    • bruke fetisjar saman med seksualpartnaren sin;
    • ha ein fetisj for føter
  3. noko som blir dyrka på ein overdriven måte eller som ein er svært oppteken av;
    Døme
    • prinsippet har blitt ein fetisj i samfunnet;
    • entusiastar for motor med fetisj for italienske bilar
Artikkelside

eo ipso

adverb

Opphav

frå latin ‘i sjølve dette’

Tyding og bruk

i og med dette;
nettopp derfor
Artikkelside

dumdumkule

substantiv hokjønn

Uttale

dumduˊmkule

Opphav

frå engelsk; etter namnet på byen Dum-Dum i India, der kula først vart laga

Tyding og bruk

geværprosjektil med blykjerne som ekspanderer når det treffer målet, og derfor lagar store sår
Artikkelside
Side 4 av 5