Gå til hovedinnhold
Tilgjengelighet
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Enkelt søk
Om avansert søk
192 treff

Bokmålsordboka 77 oppslagsord

vilkår

substantiv intetkjønn

Opphav

fra lavtysk; av vilje og kår egentlig ‘viljevalg’

Betydning og bruk

  1. Eksempel
    • delta på visse vilkår;
    • få gunstige vilkår;
    • akseptere vilkårene;
    • ikke på vilkår! – ikke under noen omstendigheter
    • forhold
      • by en gode vilkår;
      • under ellers like vilkår
  2. forutsetning for utvikling;
    Eksempel
    • vekstvilkår
Artikkelside

så sant

subjunksjon

Betydning og bruk

  1. innleder en leddsetning som uttrykker vilkår;
    Eksempel
    • båten går så sant det er passasjerer;
    • så sant jeg ikke er opptatt, er døra mi alltid åpen;
    • så sant det blir sol, er jeg med på tur
  2. innleder en leddsetning som understreker eller forsikrer noe
    Eksempel
    • så sant som det er sagt
Artikkelside

standardkontrakt

substantiv hankjønn

Betydning og bruk

kontrakt som er utformet etter et fast mønster, uten avtale om særlige vilkår
Artikkelside

under den forutsetning at

Betydning og bruk

på vilkår av at;
Eksempel
  • jeg skal lage middag under den forutsetning at du vasker opp
Artikkelside

på like fot

Betydning og bruk

på like vilkår;
Se: fot
Artikkelside

under forutsetning av

Betydning og bruk

på vilkår av;
Eksempel
  • pengene gis under forutsetning av at du møter opp
Artikkelside

sparekonto

substantiv hankjønn

Betydning og bruk

konto (1) for sparing på spesielle vilkår
Artikkelside

med mindre

subjunksjon

Opphav

av med (2

Betydning og bruk

innleder en leddsetning som uttrykker vilkår;
hvis ikke, dersom ikke;
uten at
Eksempel
  • med mindre det blir solskinn, går jeg ikke ut;
  • med mindre det fins en annen løsning, må vi gjøre dette
Artikkelside

unntak

substantiv intetkjønn

Opphav

av unnta

Betydning og bruk

  1. det å se bort fra eller ikke la telle med;
    avgrensende vilkår
    Eksempel
    • barna ble uten unntak smittet av vannkopper;
    • gjøre unntak for personer over 60 år;
    • påbudt kjøreretning, med unntak for buss
  2. noe som skiller seg fra det vanlige;
    avvikende tilfelle
    Eksempel
    • unntaket som bekrefter regelen;
    • det er sjelden snø her, men fjoråret var et unntak

Faste uttrykk

  • med unntak av
    bortsett fra
    • med unntak av litt regn på onsdag, blir det en uke med fint vær
Artikkelside

omstendighet

substantiv hunkjønn eller hankjønn

Opphav

fra lavtysk; av latin circumstantia, opprinnelig ‘det som står omkring, er knyttet til noe’

Betydning og bruk

  1. forhold;
    Eksempel
    • de nærmere omstendigheter ved en hendelse
  2. Eksempel
    • under enhver omstendighet;
    • under alle omstendigheter
  3. vilkår i omgivelsene
    Eksempel
    • leve under vanskelige omstendigheter
  4. Eksempel
    • gjøre noe uten omstendigheter

Faste uttrykk

  • etter omstendighetene
    slik situasjonen er
  • formildende omstendigheter
    forhold som fører til mildere straff eller dom
    • retten har ikke funnet noen formildende omstendigheter for kvinnens handlinger
  • i omstendigheter
    gravid
  • skjerpende omstendigheter
    forhold som fører til strengere straff
Artikkelside

Nynorskordboka 115 oppslagsord

vilkår

substantiv inkjekjønn

Opphav

frå lågtysk, av vilje (1 og kår; eigenleg ‘viljeval’

Tyding og bruk

  1. Døme
    • vere med på visse vilkår;
    • fylle vilkåra som lova set;
    • ikkje på vilkår! – ikkje i noko tilfelle, aldri i verda!
  2. i jus: bindande fråsegn i ei avtale
    Døme
    • dom på vilkår – vilkårsdom;
    • dom utan vilkår
  3. føresetnad for utvikling;
    Døme
    • vekstvilkår
Artikkelside

fot 1

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt fótr

Tyding og bruk

  1. nedste del av ganglem;
    Døme
    • fryse på føtene;
    • forstue foten;
    • stå med foten i dørsprekken
  2. Døme
    • ha lange føter;
    • ikkje greie å stå på føtene;
    • slå føtene unna nokon;
    • stå på éin fot
  3. del av strømpe eller sokk som dekkjer foten (1
    Døme
    • strikk foten til han er lang nok
  4. fotefar som jakthund kan følgje ved hjelp av lukt
    Døme
    • få fot;
    • finne foten
  5. nedste del av noko;
    Døme
    • ved foten av fjellet
  6. rytmisk eining i verselinje;
    jamfør versefot

Faste uttrykk

  • for fote
    utan å skåne noko eller nokon
    • meie ned for fote
  • få ein fot innanfor
    få innpass (ein stad)
  • få fast fot
    få fotfeste, innpass
    • han fekk fast fot i Noreg
  • få føter å gå på
    gå unna;
    få avsetnad
    • kakene fekk føter å gå på
  • få kalde føter
    vilje dra seg unna
    • ho fekk kalde føter og ville bryte samarbeidet
  • ikkje vite kva fot ein skal stå på
    ikkje vite kva ein skal gjere
  • kaste seg for føtene på nokon
    vise teikn på undergjevnad
  • leggje noko/nokon for føtene sine
    vinne nokon for seg;
    vinne over
    • Ole Bull la verda for føtene sine;
    • artisten har lagt publikum for føtene sine
  • lett på foten
    stø og rask i gonga;
    snarføtt
  • leve på stor fot
    leve flott;
    ha eit stort forbruk
  • på fallande fot
    sist i svangerskapen
  • på fote
    i orden, i tilfredsstillande tilstand
    • få noko på fote;
    • hjelpe nokon på fote;
    • kome seg på fote att
  • på like fot
    på like vilkår;
    på same grunnlag
    • bli vurdert på like fot med ein annan
  • på ståande fot
    nett no, straks, i farten
  • setje foten i bakken
    ta ein pause og tenkje seg om
    • dei har ikkje noko anna val enn å setje foten i bakken
  • setje ned foten
    setje ein stoppar for;
    seie stopp
    • utvalet kjem til å setje ned foten og skrinleggje arbeidet
  • sitje ved føtene til nokon
    (etter Apg 22,3) vere saman med nokon som ein ser på som lærar eller rettleiar
  • skyte seg sjølv i foten
    gjere ein feil som skader ein sjølv
  • som fot i hose
    lett, greitt
  • stemme med føtene
    vise meininga si ved å forlate ein stad
    • dei har valt å stemme med føtene og dra sin veg
  • stå på eigne føter
    greie seg sjølv;
    stå på eigne bein
  • stå på god fot med
    ha godt forhold til
  • stå på like fot med
    vere lik;
    bli handsama på same måte som
  • ta foten fatt
    byrje å gå;
    ta beina fatt
  • ta føtene på nakken
    byrje å springe;
    ta beina på nakken
  • til fots
    gåande
Artikkelside

romleg

adjektiv

Opphav

jamfør norrønt rúmliga

Tyding og bruk

  1. som gjeld rom (3, 4)
    Døme
    • romlege omgrep
  2. Døme
    • eit romleg kjøken;
    • romlege vilkår
Artikkelside

toleleg

adjektiv

Opphav

norrønt þolanligr

Tyding og bruk

som ein kan tole;
jamfør tolleg
Døme
  • ha tolelege vilkår
Artikkelside

sine qua non

substantiv ubøyeleg

Uttale

sine kva nånn

Opphav

frå latin conditio sine qua non ‘vilkår ein ikkje kjem utanom’

Tyding og bruk

naudsynleg vilkår
Artikkelside

så lenge, so lenge

subjunksjon

Tyding og bruk

  1. innleier ei leddsetning som uttrykkjer at noko skjer samstundes med noko anna;
    mens (2, 1), heile tida som
    Døme
    • så lenge kampen varte, sat ho framfor fjernsynet;
    • han budde bygda så lenge han levde
  2. innleier ei leddsetning som uttrykkjer vilkår;
    Døme
    • så lenge eg vinn, er eg nøgd;
    • så lenge det ikkje regnar, blir eg med på tur
Artikkelside

under 2

preposisjon

Opphav

norrønt undir, opphavleg komparativ av norrønt und ‘under’

Tyding og bruk

  1. på undersida av;
    Døme
    • dei bur to etasjar under meg;
    • liggje under senga;
    • krype under bordet;
    • køyre under brua;
    • liggje under dyna;
    • nå opp under taket;
    • symje under vatn;
    • ha fast grunn under føtene
  2. med lågare tal eller verdi enn;
    mindre eller færre enn;
    motsett over (1)
    Døme
    • temperatur under null;
    • 20 m under vassflata;
    • ho er under 20 år;
    • selje noko under innkjøpspris
  3. på baksida eller innsida av
    Døme
    • ha lort under neglene;
    • stikke noko under kleda;
    • halde ei mappe under armen;
    • ha på ei tynn trøye under jakka
  4. ved (nedre) kanten av
    Døme
    • bu under fjellet;
    • sitje under treet
  5. innanfor tidsrommet av;
    samstundes med, i løpet av
    Døme
    • leve under krigen;
    • skaden skjedde under flyttinga;
    • halde seg taus under middagen
  6. som høyrer til;
    styrt av, underordna (2)
    Døme
    • stå under kommandoen hennar;
    • ha mykje folk under seg;
    • Noreg under kong Sverre;
    • segle under norsk flagg;
    • dette sorterer under eit anna departement
  7. utsett for;
    følgd av
    Døme
    • under tvil;
    • under alle omstende;
    • under visse vilkår;
    • arbeide under press;
    • leve under elendige tilhøve
  8. til gjenstand for;
    Døme
    • halde nokon under oppsikt;
    • lova er under revisjon;
    • kome under tilsyn av lege;
    • saka er under behandling
  9. kjend ved;
    knytt til
    Døme
    • gå under namnet Gulosten;
    • skrive under pseudonym

Faste uttrykk

  • gå under
    søkke; øydeleggjast
  • gå under jorda
    gøyme seg;
    gå i skjul
  • leggje under seg
    eigne til seg, ta makt over
  • liggje under
    liggje dårlegast an i tevling;
    liggje etter;
    motsett leie (3, 5)
    • liggje under med to mål til pause
  • seks fot under
    i grava
    • ho gjev seg ikkje før ho ligg seks fot under
Artikkelside

tinge

tinga

verb

Opphav

norrønt þinga; av ting (2

Tyding og bruk

  1. gjere avtale om;
    Døme
    • tinge rom;
    • tinge seg skyss
  2. Døme
    • tinge om betre vilkår;
    • tinge med kongen
  3. abonnere på
    Døme
    • tinge ei avis

Faste uttrykk

  • tinge på
    prøve å reservere;
    prøve å sikre seg lov til
    • tinge på leilegheit
Artikkelside

ein plass i sola

Tyding og bruk

særs gode ytre vilkår;
framståande plass;
Sjå: sol
Artikkelside

sol 1

substantiv hokjønn

Opphav

norrønt sól; samanheng med latin sol

Tyding og bruk

  1. lys- og energigjevande stjerne som jorda og dei andre planetane i solsystemet vårt krinsar om, og som er føresetnaden for alt liv på jorda
    Døme
    • jorda går i bane rundt sola
  2. i bunden form eintal: sola (1 slik ho blir opplevd frå jorda, med fast regelbunden gang over himmelkvelven
    Døme
    • sola står opp i aust og går ned i vest;
    • sola stod høgt på himmelen;
    • sola gjekk ned i havet;
    • vi såg ikkje sola i heile ferien
  3. sentral stjerne i eit solsystem, som planetar og andre himmellekamar krinsar om
    Døme
    • mylderet av soler i Mjølkevegen
  4. stråling frå sola (1;
    Døme
    • det er sol og varme;
    • ein vakker morgon med sol;
    • liggje rett ut i sola;
    • få sola i auga
  5. lysande punkt
    Døme
    • få seg ein smell så ein ser både sol og måne
  6. svært vakker eller god person;
    noko eller nokon som gjev lykke
    Døme
    • ho var ei sol;
    • du er sola mi

Faste uttrykk

  • blid som ei sol
    strålande blid
  • ein plass i sola
    særs gode ytre vilkår;
    framståande plass
  • etter regn kjem sol
    etter sorg kjem glede
  • forsvinne som dogg for sola
    bli sporlaust borte
  • ikkje la sola gå ned over vreiden sin
    vere snar å gløyme og tilgje
  • ikkje noko nytt under sola
    ikkje noko nytt;
    inga endring
  • med sola
    medsols
    • snu seg med sola
  • mot sola
  • når ein snakkar om sola, så skin ho
    sagt når ein nyss omtalt person eller ting dukkar opp
  • skifte sol og vind
    ta rettferdige omsyn til begge sider
  • ta sol
    sole seg i eit solarium (1)
Artikkelside