Avansert søk

Nynorskordboka 162 oppslagsord

oppe

adverb

Opphav

norrønt uppi; jamfør opp

Tyding og bruk

på ein stad som ligg høgare enn ein annan;
motsett nede (1)
Døme
- oppe på taket;
- oppe i lufta;
- oppe under mønet;
- her oppe;
- eit vindauge langt oppe på veggen;
- sola er oppe
plassert høgt på ein skala, i eit hierarki eller i ei rekkjefølgje
Døme
- langt oppe på rangstigen;
- ho var godt oppe i 30-åra
ståande
Døme
- han datt, men var snart oppe att
stått opp frå senga;
ikkje i seng
Døme
- vere tidleg oppe om morgonen;
- dei sit lenge oppe om kvelden
inne eller nede i noko (som har opninga i den øvste delen)
Døme
- oppe i eit fat
open (1)
Døme
- døra stod oppe
på ein stad lenger framme
Døme
- stå oppe ved scena
lenger inn i landet;
nord
Døme
- oppe i dalen;
- bu oppe i Finnmark
til drøfting eller handsaming
Døme
- saka har ikkje vore oppe ennå
involvert i ei verksemd, hending eller ein situasjon
Døme
- vere oppe til eksamen;
- stå midt oppe i arbeidet;
- partiet er oppe i ein krevjande situasjon
på eit normalt (godt) nivå;
ved like
Døme
- halde folketalet oppe;
- halde interessa oppe;
- dei heldt motet oppe
i funksjon
Døme
- mobilnettet er snart oppe igjen

Faste uttrykk

høgt oppe
i svært godt humør;
veldig glad;
euforisk
høgt oppe og langt nede
med skiftande sinnsstemning

tenorrøyst

substantiv hokjønn

Tyding og bruk

mannsrøyst som ligg høgt oppe på toneskalaen;

tenor

substantiv hankjønn

Opphav

gjennom fransk og tysk; av italiensk tenore

Tyding og bruk

mannsrøyst som ligg høgt oppe på toneskalaen;
tenorrøyst
Døme
- han hadde ein praktfull tenor;
- syngje med ein lys og mjuk tenor
tenorrøyst i opera, kor eller liknande
Døme
- syngje tenor
songar (1) med tenor (1)
Døme
- ein italiensk tenor
instrument i same toneleie som tenor (1);
jamfør tenorhorn, tenorsaksofon

vyrdnad, vørdnad

substantiv hankjønn

Opphav

Tyding og bruk

det å setje noko eller nokon høgt;
age (1, 1), respekt
Døme
- dei har stor vyrdnad for farmora;
- halde oppe vyrdnaden for målføra
vyrdsle (1

sjølvoppgjeving, sjølvoppgiving

substantiv hokjønn

Tyding og bruk

det å gje opp å halde seg oppe;

slapp resignasjon;

Døme

sjølvoppgjeving og viljeløyse

seng

substantiv hokjønn

Opphav

norrønt sæ(i)ng

Tyding og bruk

møbel (med utstyr) til å sove i eller kvile på
Døme
- liggje i senga og sove;
- hotellet har 100 senger;
- har du reidd opp senga?
- eg legg meg litt på senga og kviler;
- han prøver å vere i seng før midnatt;
- det er på tide å gå til sengs;
- ho er oppe av senga etter operasjonen
- - dobbelseng
  - himmelseng
  - køyeseng
kvilestad (1), leie (2, 1)
Døme
- lage ei seng av granbar
underlag, til dømes i matretter
Døme
- fisken vart servert på ei seng av grønsaker
bed
Døme
- så ei seng med gulrot og ei med reddik
- - blomsterseng
  - gulrotseng
  - hageseng

Faste uttrykk

gå til sengs med
liggje med;
ha samleie med
halde senga
vere sjuk og sengeliggjande
eg måtte halde senga eit par dagar
ta nokon på senga
- besøkje nokon før dei har stått opp
- overrumple nokon

oppegåande

adjektiv

Opphav

av oppe og gå (

Tyding og bruk

som ikkje er sengeliggjande
Døme
- pasienten er oppegåande
gløgg (2, 1), oppvakt
Døme
- vere fagleg oppegåande

gamar

substantiv hankjønn

Uttale

geiˋmar

Tyding og bruk

person som gamar (

Døme

ein aktiv gamar;
gamarar som sit oppe heile natta

år 3

substantiv inkjekjønn

Opphav

norrønt ár

Tyding og bruk

tidsrom som om lag svarer til krinsløpet til jorda rundt sola, tidsrom på 365 dagar (i skotår 366 dagar), rekna frå nyttår til nyttår;
kalenderår
Døme
- året er inndelt i tolv månader;
- i byrjinga av året;
- vente til neste år;
- i året 2024;
- tene 700 000 i året;
- modellen er ny av året;
- produksjonen har synt ei auke dette året
tidsrom på tolv månader (brukt som mål for tid og alder)
Døme
- ho er 20 år gammal;
- han vart verande der eit heilt år;
- det er to år til ho skal gå av;
- det er mange år sidan vi såg kvarandre;
- eit par års tid;
- gjennom åra;
- i unge år;
- ein blir eldre for kvart år som går
år (3, 1) med omsyn til avling, verksemd eller visse naturfenomen
Døme
- eit godt år for jordbruket
- - bærår
  - kronår
  - lemenår
  - tørrår
tid innanfor eit tidsrom på tolv månader da ei viss verksemd er i gang;
jamfør skuleår (1)

Faste uttrykk

dra på åra
eldast
fylle år
ha fødselsdag
førre året
året som var;
i fjor;
forkorta f.å.
ein liten nedgang samanlikna med førre året
i år
dette kalenderåret
han blir sju år i år
med åra
etter som åra går;
med alderen
bli klokere med åra;
ein blir ikkje yngre med åra
oppe i åra
forholdsvis gammal
til års
- oppe i årene;
  eldre, gammal
  han er noko til års;
  ein noko til års komen mann
- til neste år
  allereie til års kan de skje
år etter år
i mange år;
i årevis
år og dag
lang tid
det er år og dag sidan eg såg han
år om anna
eit og anna år
år ut og år inn
i mange år
året rundt
heile året

varm

adjektiv

Opphav

norrønt varmr

Tyding og bruk

som har høg temperatur;
som gjev varme;
heit (1)
Døme
- varmt og kaldt vatn;
- rykande varm suppe;
- omnen var gloande varm;
- vere sveitt og varm;
- varmt i vêret;
- reise til varmare strøk;
- det er to gradar vamare enn normalen;
- måndag blir den varmaste dagen denne veka
- brukt som substantiv:
  servere litt varmt til kvelds
som held godt på varmen
Døme
- ein varm genser
fersk, ny
Døme
- følgje eit varmt spor
om farge: som inneheld nyansar av raudt eller gult og gjev inntrykk av varme
Døme
- måle himmelen i varme fargar
prega av sterke kjensler
Døme
- bli opphissa og varm
- brukt som adverb:
  gå varmt føre seg
hjarteleg, kjenslefylt
Døme
- ein varm smil;
- varme ord;
- ei varm røyst;
- arbeide for eit varmare samfunn
- brukt som adverb:
  tale varmt for noko

Faste uttrykk

bli varm i trøya
venje seg til forholda
gå ei kule varmt
bli ein oppheita situasjon;
kome til ein konfrontasjon med høg temperatur
når det vart for mykje stress, kunne det gå ei kule varmt
gå varm
bli overoppheita
maskinen gjekk varm
halde ei sak varm
halde interessa oppe for ei sak
smi medan jernet er varmt
nytte eit lagleg høve når det byr seg
varm om hjartet
glad, rørt
ho blir varm om hjartet når ho tenkjer på hjelpa ho fekk

Side 1 av 17

Resultat per side: