Avansert søk

Vanleg søk

Nynorskordboka 28 oppslagsord

låse

låsa

verb

Opphav

norrønt læsa

Tyding og bruk

stengje, feste eller sikre noko med lås (1)
Døme
- låse døra;
- bommen er låst om natta;
- ho låser alltid bilen
- brukt som adjektiv
  ein låst mobilskjerm
lukke nokon eller noko inn i eller ut av bygning, rom eller anna avlukke ved hjelp av lås
Døme
- ho låser han ut av huset;
- vaktmeisteren låste dei inn;
- ho låste seg ute;
- låse ned papira i ei skuffe

Faste uttrykk

låse opp
opne noko som har vore lukka eller stengt med lås (1)
låse opp døra;
ho låste opp telefonen med fingeravtrykket
låse seg
- setje seg fast;
  kile seg fast
  kjeven låste seg;
  bilen bråbremsa så hjula låste seg
- bli ståande fast;
  binde seg
  konflikten mellom partane har låst seg;
  eg vil ikkje låse meg til noko fast tidspunkt

Artikkelside

til 1

preposisjon

Opphav

norrønt til, oftast med genitiv

Tyding og bruk

brukt til å uttrykkje reise(mål), sluttpunkt for ei rørsle:
Døme
- køyre til byen;
- reise til fjells, sjøs;
- kome til gards;
- gå til altars;
- gå, setje seg til bords;
- gå, leggje seg til sengs;
- søkke til botnar el. til botns;
- dra frå stad til stad;
- følgje (nokon) til døra;
- gå til dokteren;
- spele ballen til nokon
- brukt for å uttrykkje rørsle i ei viss retning:
  vike til sides;
  ta av til høgre;
  vere festa til noko;
  gå heim, be, ha, få til middag(s);
  kome til (verda) – bli fødd;
  setje barn til verda;
  vakne til ein ny dag;
  gje noko til nokon;
  stille til disposisjon;
  tale til folket;
  bli til noko (stort);
  gå til verket – gå i gang;
  gå hardt til verks – fare hardt fram;
  vere kalla til misjonær;
  gjere nokon til lygnar, narr;
  lese, stryke til eksamen;
  kome til rette(s), til sin rett;
  ha tillit til;
  setje si lit til noko(n);
  ha, få kjennskap til;
  tiltjukning til snø
- som adverb:
  strøyme til;
  kome til;
  slå til – hende; godta eit tilbod;
  friskne til;
  isen frys til;
  lyte, måtte til – måtte gje seg; måtte gjere noko
brukt for å uttrykkje tilstand:
Døme
- liggje til sengs;
- stå til rors;
- vere langt til havs;
- sitje til bords;
- vere til stades;
- reise til fots;
- stå til rådvelde;
- hus til leige;
- ha til eige
- stå lagleg til;
  det står bra til;
  vere glad til;
  halde til (på ein stad)
brukt til å uttrykkje retning, rørsle, overgang:
Døme
- utsyn til sjøen;
- snu ryggen til noko(n);
- ta til gråten, kniven;
- ta til beins;
- andlet til andlet;
- lytte, smile til noko(n);
- referere, syne til ei sak;
- vere villig til noko;
- teikn til betring;
- fryse til is;
- trollet vart til stein;
- bli kåra, utnemnd, vald til bisp;
- kome til syne(s)
brukt for å uttrykkje grense, tidspunkt:
Døme
- åkeren når ned til elva;
- stå i vatn til knes el. knea;
- eit oppgåvesvar til toppkarakter;
- her er rom til tolv;
- bli ferdig til våren;
- vente til seinare;
- flytte inn til jul;
- til dauden skil oss;
- kjøpe bil til hundre tusen;
- det kostar frå fem til ti tusen;
- frå 1972 til i dag;
- til same tid;
- alt til si tid;
- til alle tider;
- no til dags
brukt for å uttrykkje føremål:
Døme
- ta åkeren til veg;
- ordne alt til eigen fordel;
- få boka til gjennomsyn;
- kome til hjelp;
- reiskap til å grave med;
- rope inn til mat;
- rå til noko;
- duge til noko;
- kle seg til fest;
- ha graut til middag(s);
- ha pengar til bil;
- ha noko til merke;
- høve til bonde;
- vere noko, mykje til talar;
- til gagns – grundig; sjå gagn
brukt for å uttrykkje evne, høve, utveg, årsak:
Døme
- vere dårleg til beins;
- i form til å sykle;
- vere til glede, til hjelp, til skade, til sorg;
- ein skuff til å låse;
- grunn til å gråte;
- vere opphav til noko
brukt for å uttrykkje samband, omsyn:
Døme
- knyte seg til noko(n);
- drikke vatn til maten;
- høyre til;
- det ligg til slekta;
- bispen til Agder;
- bli rekna til familien;
- har du sett noko til det?
- ein tulling til mann
brukt for å uttrykkje samanlikning:
Døme
- for stor til å gråte;
- for god til å kaste;
- ho er klok til å vere så lita;
- ha råd til, rett til noko
brukt for å uttrykkje eigedomstilhøve, årsak:
Døme
- mor til jenta;
- bror til snikkaren – åt, av;
- ha bispen til morbror – som;
- nykelen til huset
brukt framfor infinitivsmerke:
Døme
- vere snar til å gå
i samansetningar med adverb:
Døme
- inntil;
- opptil el. opp til
som konjunksjon: til dess at
Døme
- eg blir her til ho kjem;
- han sprang til han stupte

Faste uttrykk

sleppe til
få plass;
få vere med
han slepp ikkje til på kjøkenet
slumpe til
hende på slump
ta til
byrje, starte
vere til
finnast, eksistere

Artikkelside

stengje, stenge 2

stengja, stenga

verb

Opphav

norrønt stengja; av stong

Tyding og bruk

late att (og låse)
Døme
- stengje døra;
- kafeen stenger kl. 20
hindre, sperre, blokkere
Døme
- stengje for utsynet;
- krigsskip stengde fjordmunningen
fange fisk i steng (1)
Døme
- stengje 70 hl sild

Faste uttrykk

stengje av
- skru av (straum, vatn eller liknande)
- skilje ut og sperre tilgang
  stengje av eit område
stengje inne
sperre inne;
isolere
stengje inne katten;
bli stengd inne i arresten
stengje ned
avslutte verksemd
stengje ned produksjonen
stengje ute
lage hindringar for
stengje ute konkurrentar

Artikkelside

opp

adverb

Opphav

norrønt upp

Tyding og bruk

frå lågare til høgare stad, grad, steg eller liknande;
motsett ned (1)
Døme
- klatre opp på taket;
- dra opp i åsen;
- kom hit opp;
- lyfte noko opp;
- vatnet steig opp til merket;
- brette opp skjorteermane;
- gå opp til eksamen;
- saka skal opp i retten
- brukt som preposisjon
  gå opp bakken
til sitjande eller ståande stilling
Døme
- reise seg opp;
- stå opp om morgonen
frå eit punkt under ei overflate og gjennom henne;
fram i lyset, til syne
Døme
- grave opp ein skatt;
- dukke opp;
- leite opp bortkomne ting;
- ugjerninga kom til slutt opp;
- finne opp noko
frå kysten, innover i landet;
nordover
Døme
- reise opp til Finnmark
- brukt som preposisjon
  segle opp elva;
  dei er på veg opp dalen
brukt i uttrykk for at noko aukar eller stig
Døme
- svelle opp;
- eg har gått opp to kilo;
- prisane gjekk opp;
- varme opp maten;
- lade opp bilen;
- lære opp elevane;
- dobbelt opp
brukt i uttrykk for at noko har retning fram mot noko eller er tett ved det
Døme
- gå opp mot scena;
- leggje båten opp mot vinden;
- stå opp med veggen
om tid: fram
Døme
- heilt opp til våre dagar
brukt i uttrykk for at noko går frå lukka til open tilstand eller at noko blir oppløyst eller splitta
Døme
- late opp døra;
- låse opp;
- få opp auga;
- få opp ein knute;
- løyse opp sukkeret;
- rive opp arket;
- skjere opp steika
brukt i uttrykk for at noko blir samla i ein hop eller kjem i ei viss rekkjefølgje eller ein viss skipnad
Døme
- dunge opp;
- setje opp ein rekneskap;
- dei stilte seg opp;
- telje opp varene;
- rope opp
brukt i uttrykk for at ein prosess blir ført heilt til endes
Døme
- ete opp maten;
- brenne opp noko;
- vaske opp;
- rydde opp;
- pusse opp

Faste uttrykk

opp og ned
- att og fram (på)
  gå opp og ned på stovegolvet;
  gå opp og ned hovudgata
- frå ein tilstand til ein annan
  det går opp og ned på børsen
rett opp og ned
- i rak, oppreist stilling
- stiv, rådvill
  ho sat rett opp og ned og stirte framfor seg
setje seg opp mot
gjere motstand mot
dei set seg opp mot tradisjonen
sjå opp til
setje høgt;
beundre, dyrke (2, 4)
vere opp til nokon
brukt for å uttrykkje at nokon har rett (og makt) til, eller ansvar for, å avgjere noko
hadde det vore opp til meg, ville vi utsett reisa;
no var det berre opp til henne

Artikkelside

ned

adverb

Opphav

norrønt niðr

Tyding og bruk

frå høgare til lågare stad, grad, steg eller liknande;
motsett opp (1)
Døme
- kome ned frå fjellet;
- huke seg ned;
- hoppe ned i dumpa;
- brette ned ei skjorteerm;
- setje ned prisane;
- ein feil som dreg ned;
- dette har vart ned til vår tid;
- lynet slår ned;
- betale ned eit lån;
- sige lenger ned
ut til kysten;
sørover
Døme
- fare ned til Frankrike
brukt i uttrykk for at noko blir teke vare på eller liknande
Døme
- fryse ned matvarer;
- låse ned verdipapir
brukt i uttrykk for at noko blir dekt til
Døme
- støve ned;
- grave noko ned;
- bilen er snødd ned
brukt i uttrykk for at noko eller nokon blir kua, øydelagt, gjort til inkjes eller liknande
Døme
- slå ned all motstand;
- rive ned ein bygning;
- slakte ned buskapen;
- røyste ned eit framlegg;
- huset brann ned;
- bilen kjem til å ruste ned
brukt i uttrykk for at ei handling er utført
Døme
- bustaden er vaska ned
brukt som preposisjon: nedover (1)
Døme
- gå ned trappa;
- køyre ned slalåmbakken

Faste uttrykk

ned i
om rørsle: i retning nedover
ho flytta ned i dalen
ned på
om rørsle: i retning nedover
eg skal ned på skulen
nord og ned
til helvete;
svært dårleg
døme nokon nord og ned;
det gjekk nord og ned med dei
opp og ned
- att og fram (på)
  gå opp og ned på stovegolvet;
  gå opp og ned hovudgata
- frå ein tilstand til ein annan
  det går opp og ned på børsen

Artikkelside

lukke 3

lukka

verb

Opphav

frå dansk; jamfør norrønt lykja og norrønt lúka

Tyding og bruk

late att;
ha att;
motsett opne (1)
Døme
- lukke att vindauget;
- kan du lukke døra etter deg?
- han lukka pc-en for dagen
stengje (1), låse (1)
Døme
- dei fleste butikkane i senteret lukkar klokka 18
brukt som adjektiv: stengt
Døme
- eit lukka vindauge;
- saka vart drøfta i eit lukka møte;
- han er ein heller lukka person;
- ho er medlem i ei lukka foreining

Faste uttrykk

for lukka dører
utan tilgjenge for publikum
møtet gjekk for lukka dører
lukka andlet
andlet som ikkje røper noko;
mørkt eller uttrykkslaust andlet
lukka avdeling
del av til dømes fengsel eller psykiatrisk sjukehus der dørene er låste, slik at bebuarane ikkje kan gå ut utan tilsyn
lukka bil
bil med fast tak;
til skilnad frå kabriolet (1)
lukka land
- land ein ikkje fritt kan reise til
- fagområde ein ikkje skjøner
  moderne målarkunst er eit lukka land for meg
lukka studium
studium med avgrensa opptak
lukke auga for
låst som ein ikkje ser eller ansar (noko);
late att auga for
lukke auga for problema
lukke munnen på
få til å teie
resultata lukka munnen på kritikarane
lukke opp
late opp;
opne
lukke opp grinda
lukke øyra for
låst som ein ikkje høyrer eller legg merke til noko
dei lukka øyra for alle åtvaringar

Artikkelside

fryse 2

frysa

verb

Opphav

norrønt frjósa

Tyding og bruk

bli til is, bli dekt av is, stivne av frost;
bli frostskadd, lage tele
Døme
- vatnet fraus til is;
- elva har frose att;
- vassrøyra kan fryse sund
få til å fryse (2, 1);
kjøle ned noko til temperatur under frysepunktet til konservering;
djupfryse
Døme
- fryse ned fisken
i overført tyding: stoppe noko, halde i ei uendra stode;
leggje på is
Døme
- fryse fast prisane;
- fryse kapitalen;
- fryse avtala inntil vidare
bli plaga av kulde, vere frosen (2)
Døme
- fryse på føtene;
- hutre og fryse;
- fryse seg i hel;
- fryse fingrane blå
i overført tyding: skjelve som av kulde, grøsse
Døme
- eg frys når eg tenkjer på det

Faste uttrykk

fryse biletet
om film: stogge, setje på pause
fryse biletet og analysere omgjevnadene
fryse fast
låse seg fast, ikkje vere til å endre; jamfør fastfrosen
hjula fraus fast i bakken;
skriket fraus fast i halsen
fryse inne
verte omringa av is, særleg om båt
fryse på
gå mot frost (ute);
bli tele eller rim (på bakken)
fryse til
- bli heilt dekt med is eller bli stiv som is
  vatnet fraus til
- i overført tyding: bli heilt urørleg
  han fraus til da dei ropte på han
fryse ut
vere kjølig og avvisande mot nokon
dei fraus henne fullstendig ut
når helvete frys til is
aldri eller med svært lite sannsyn
dei reiser nok ikkje heim før helvete frys til is

Artikkelside

etter 2

preposisjon

Opphav

norrønt eptir, eftir

Tyding og bruk

seinare enn;
ved utgangen eller fullføringa av
Døme
- etter jul;
- ete middag rett etter jobb;
- eg er ledig etter klokka fem;
- etter eit år;
- etter mykje strev
- brukt som adverb
  året etter;
  dei reiste heim ei stund etter
brukt for å vise at noko er lenger vekke eller ligg bakanfor noko anna;
bak;
attanfor (1)
Døme
- ho følgde etter meg;
- stille opp elevane etter kvarandre
- brukt som adverb
  sakke etter
brukt for å vise at ei handling er ein konsekvens av ei tidlegare hending;
som følgje av
Døme
- tørke opp etter uhellet;
- rydde etter måltidet;
- vaske hendene etter dobesøket;
- låse døra etter seg;
- vere sliten etter reisa;
- skadane etter ulykka
med grunnlag eller utgangspunkt i;
i samsvar med;
i høve til
Døme
- etter ordre frå sjefen;
- etter reglane;
- spele etter notar;
- teikne etter minnet;
- herme etter nokon;
- spille etter tur;
- etter beste evne;
- dømme etter utsjånaden;
- betale etter vekt;
- vere stor etter alderen
i same retning som;
langsmed
Døme
- fare etter elva;
- fram etter vegen
brukt i uttrykk for målretta handling for å få tak i eller oppnå noko
Døme
- springe etter ein;
- gripe etter boka;
- rope etter ein;
- leite etter orda;
- gå etter ved;
- skrive heim etter pengar;
- jakte etter rein;
- vere ute etter å vinne;
- vere grådig etter pengar;
- politiet er etter meg
- brukt som adverb
  tenkje nøye etter
som kjem frå eller har opphav i
Døme
- finne spor etter hare;
- arve pengar etter far sin;
- enka etter bror min
brukt for å indikere ei ubroten rekke;
i tillegg til
Døme
- dag etter dag;
- mil etter mil;
- den eine etter den andre;
- ho sprang runde etter runde
ved å halde i;
ved hjelp av
Døme
- bere bytta etter hanken;
- henge etter hendene
brukt som adverb: på nytt;
så det blir fullt, heilt eller fullstendig (igjen)
Døme
- jamne etter;
- fylle etter med bensin på bilen
brukt som adverb: att, igjen, til overs
Døme
- det vart mykje etter;
- gløyme noko etter
som adverb: hen (2
Døme
- kor skal du etter?
- kor er han etter?

Faste uttrykk

etter måten
forholdsvis
dei oppnådde eit etter måten dårleg resultat;
det regna etter måten kraftig
gje etter
- om underlag: svikte (1)
  planken gav etter
- om person: føye seg eller vike
  gje etter for krava;
  dei gav etter for presset
litt etter litt
litt om gongen;
gradvis;
smått om senn
ta etter
herme etter;
etterlikne, kopiere

Artikkelside

dør 1

substantiv hokjønn

Opphav

norrønt dyr(r) fleirtal

Tyding og bruk

rørleg plate til å opne og stengje ein inngang til eit skap, eit rom eller eit hus
Døme
- ringje på døra;
- opne døra;
- late att døra til klesskapet;
- kan du lukke døra etter deg?
- hugs å låse døra når du går!
opning i vegg for gjennomgang;
døropning
Døme
- gå ut gjennom døra;
- stå i døra;
- gå ut i døra

Faste uttrykk

feie for eiga dør
ordne sine eigne saker før ein bryr seg med andre
ho bør feie for eiga dør før ho kritiserer meg;
fei for di eiga dør!
for lukka dører
utan tilgjenge for publikum
møtet gjekk for lukka dører
for opne dører
med tilgjenge for publikum
rettssaka gjekk for opne dører
gå frå dør til dør
gå frå hus til hus
dei gjekk frå dør til dør og samla inn pengar
gå stilt i dørene
fare varsamt fram;
teie
her er det best å gå stilt i dørene
halde døra open
la ei moglegheit vere open
dei held døra open for å ta opp att samarbeidet seinare
ikkje gje ved dørene
ikkje la nokon kome lett til noko
laget har ikkje tenkt å gje ved dørene i den viktige kampen
kaste på dør
kaste ut;
vise bort
pressa vart kasta på dør da møtet tok til
kroken på døra
slutten på noko;
det å avslutte ei verksemd
avgifta vart kroken på døra for verksemda;
setje kroken på døra av økonomiske årsaker
møte seg sjølv i døra
seie eller gjere noko som ikkje er i samsvar med noko ein har sagt eller gjort før
politikaren møtte seg sjølv i døra da ho vart statsråd
renne ned dørene hos
plage med stadige besøk
naboungane renner ned dørene hos oss
setje stolen for døra
tvinge til å ta eit val;
gje ultimatum
ho sette han stolen for døra
slå inn opne dører
kjempe for noko det alt er semje om
partiet slår inn opne dører med dette framlegget
stryke på dør
springe ut av huset
ho kledde raskt på seg og strauk på dør
stå for døra
vere i kjømda
snart står påska for døra
vise nokon døra
sende ut;
jage vekk
sjefen viste han døra etter å ha oppdaga underslaget

Artikkelside

unødvendig

adjektiv

Tyding og bruk

som ikkje trengst;

ikkje naudsynt;

uturvande

Døme

unødvendige åtgjerder;
det er unødvendig å låse døra

Artikkelside

Side 1 av 3

Resultat per side:

Avansert søk

Nynorskordboka 28 oppslagsord

låse

låsa

Opphav

Tyding og bruk

Døme

Døme

Faste uttrykk

til 1I

Opphav

Tyding og bruk

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Faste uttrykk

stengje, stenge 2II

stengja, stenga

Opphav

Tyding og bruk

Døme

Døme

Døme

Faste uttrykk

opp

Opphav

Tyding og bruk

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Faste uttrykk

ned

Opphav

Tyding og bruk

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Faste uttrykk

lukke 3III

lukka

Opphav

Tyding og bruk

Døme

Døme

Døme

Faste uttrykk

fryse 2II

frysa

Opphav

Tyding og bruk

Døme

Døme

Døme

Døme

Døme

Faste uttrykk

etter 2II

Opphav

Tyding og bruk

Døme

til 1

stengje, stenge 2

lukke 3

fryse 2

etter 2

dør 1