Gå til hovudinnhald
Tilgjenge
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Vanleg søk
Søkjehjelp
40 treff

Nynorskordboka 40 oppslagsord

dame

substantiv hokjønn

Opphav

gjennom fransk; frå latin domina ‘herskarinne’

Tyding og bruk

  1. vaksen kvinne
    Døme
    • ei gammal dame;
    • ei ung dame;
    • mine damer og herrar;
    • vere populær blant damene
  2. kvinne av fornem byrd;
    kvinne med fin framferd
    Døme
    • te seg som ei fin dame;
    • sjå ut som ei dame;
    • du liknar på ei klassisk dame
  3. kvinneleg kjærast
    Døme
    • få seg dame;
    • flytte saman med dama;
    • helse på dama til nokon
  4. biletkort med verdien 12 i kortstokk
    Døme
    • dame i ruter
  5. dronning i sjakk
    Døme
    • angripe med dama
Artikkelside

stillferdig

adjektiv

Tyding og bruk

  1. utan bråk;
    Døme
    • ein vakker og stillferdig film
    • brukt som adverb:
      • kome stillferdig inn i rommet
  2. Døme
    • ho var ei venleg og stillferdig dame
Artikkelside

konge 1

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt konungr

Tyding og bruk

  1. mannleg statsoverhovud i eit monarki;
    hovding i ættesamfunn
    Døme
    • Hans Majestet Kongen;
    • bli konge etter far sin;
    • bli krona til konge
  2. i bunden form eintal: regjeringa
    Døme
    • gjelde frå den tid Kongen fastset
  3. herskar over eit (tenkt) rike;
    Gud, Kristus
    Døme
    • han som er konge frå æve til æve
  4. person som er den gjævaste eller mektigaste i sitt slag eller på sitt område
    Døme
    • kongen i norsk kulturliv;
    • han var kongen i gata
  5. dyr som er det største eller gjævaste innan ei gruppe, eller som har ein utsjånad som let seg assosiere med ein konge;
    jamfør kongeørn
    Døme
    • løva er kongen over dyra
  6. i kortspel: nest høgaste kort, mellom ess (2, 1) og dame (4)
    Døme
    • ha konge og knekt på handa
  7. i sjakk: viktigaste brikke
    Døme
    • setje kongen matt

Faste uttrykk

  • i kongens klede
    i soldatuniform
  • kongen på haugen
    • barneleik der målet er å nå toppen av ein haug først og hindre andre frå å gjere det same
    • i overført tyding: person som har overtaket eller er dominerande
      • ho har vore konge på haugen i narkotikamiljøet i mange år;
      • seniorlaget var dei verkelege kongane på haugen
  • kongens kar
    soldat
  • Kongens råd
    regjeringa
  • skogens konge
    elg
    • jakta på skogens konge var i gang
Artikkelside

sølvkvit, sylvkvit

adjektiv

Tyding og bruk

med farge som minner om sølv (1);
lys gråkvit
Døme
  • ei gammal dame med sølvkvitt hår
Artikkelside

seigdame

substantiv hokjønn

Opphav

varemerke

Tyding og bruk

seigt godteri forma som ei dame;
jamfør seigmann
Artikkelside

rype

substantiv hokjønn

Opphav

norrønt rjúpa

Tyding og bruk

  1. hønsefugl (1) med fjørkledde tær av slekta Lagopus
    Døme
    • dei jakta på ryper
  2. pen og tiltrekkjande jente eller dame
    Døme
    • vi trefte rypene på bensinstasjonen
Artikkelside

spardame

substantiv hokjønn

Tyding og bruk

dame (4) i kortfargen spar (1, i verdi mellom sparknekt og sparkonge
Artikkelside

selskapsdame

substantiv hokjønn

Tyding og bruk

  1. dame som er tilsett hos ein fornem, velståande person eller familie til hyggje og selskap (1)
  2. dame som er mykje med i selskapslivet
Artikkelside

kvinne

substantiv hokjønn

Opphav

norrønt kvinna

Tyding og bruk

  1. vaksen person av hokjønn;
    Døme
    • utvikle seg frå jente til kvinne;
    • den 20 år gamle kvinna;
    • fleire kvinner enn menn;
    • dei unge kvinnene
  2. brukt som etterledd i samansetningar som nemner ei kvinne med omsyn til verv, tilhøyrsle eller liknande

Faste uttrykk

  • krevje si kvinne
    gjere det naudsynt å trå til med full kraft;
    jamfør krevje sin mann
    • 100 reisedøgn i året krev si kvinne
  • naud lærer naken kvinne å spinne
    ein finn ei løysing når ein er i ein vanskeleg situasjon
Artikkelside

heit

adjektiv

Opphav

norrønt heitr

Tyding og bruk

  1. særs varm
    Døme
    • fylle gryta med heitt vatn;
    • ein uvanleg heit sommar;
    • guten må ha feber, han er så heit;
    • den heitaste dagen på lenge
  2. Døme
    • heit debatt;
    • heit kjærleik;
    • det er heitt mellom dei
    • brukt som adverb:
      • gå heitt for seg
  3. mykje omtalt;
    Døme
    • det heitaste bandet på festivalen;
    • ho er eit heitt namn i media om dagen
  4. Døme
    • ha heitt blod;
    • ei heit dame
  5. brukt i banning
    Døme
    • kva i heitaste helvete er det du gjer?
    • kva i heitaste har skjedd her?

Faste uttrykk

  • bli heit om øyra
    bli opphissa
  • få det heitt
    få det svært vanskeleg
    • han kjem til å få det heitt når dette blir oppdaga
  • heit i toppen
    sint
    • ho vart heit i toppen da ho såg kva ungane hadde funne på
Artikkelside