Gå til hovudinnhald
Tilgjenge
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Vanleg søk
Søkjehjelp
9 treff

Bokmålsordboka 1 oppslagsord

sømd

substantiv hankjønn eller hunkjønn

Opphav

norrønt sǿmd

Betydning og bruk

Artikkelside

Nynorskordboka 8 oppslagsord

sømd

substantiv hokjønn

Opphav

norrønt sǿmd

Tyding og bruk

  2. Døme
    • rette seg etter vanleg sømd;
    • i all sømd
Artikkelside

søme 2, sømme 2

søma, sømma

verb

Opphav

norrønt sǿma; samanheng med same (4

Tyding og bruk

refleksivt: høve, vere som det skal;
passe seg for
Døme
  • fare fram som det sømer seg for godtfolk
Artikkelside

ære 1

substantiv hokjønn

Opphav

seint norrønt æra; frå lågtysk ere

Tyding og bruk

  1. vyrdnad, heiderleg omdømme, gjetord, ry, glans, respekt
    Døme
    • vinne ære
    • i ordtak:
      • når lorten kjem til ære, veit han ikkje korleis han vil vere;
      • kome til (heider og) ære;
      • setje si ære i å gjere det bra
  2. (sterk) ros, høg grad av påskjøning, hylling;
    Døme
    • dette er til ære for deg
      • æra er lettare gått enn fått;
      • det var ei ære for staden at kongen kom på vitjing;
      • gjere ære på ein – rose, hylle ein;
      • han gjorde oss den æra at han kom;
      • vere all ære verd – fortene ros, vørdnad
  3. noko som heidrar ein, noko som gjev vyrdnad, gjetord
    Døme
    • det er ikkje stor ære i det;
    • det er inga ære i slikt
  4. kjensle hos det einskilde mennesket av indre verd;
    Døme
    • ho bar inga ære i seg;
    • dette går på æra mi;
    • gå på æra laus;
    • eit folk utan ære;
    • gå eins ære for nær
    • òg: godt namn og rykte
      • redde æra
    • i høgtidleg lovnad
      • underskrive sjølvmeldinga på ære og samvit
  5. Døme
    • i tukt og ære;
    • ikkje ha ære i livet
  6. Døme
    • gjere ein ei ære;
    • den som gjer ei ære, får ei ære att;
    • den eine æra er den andre verd

Faste uttrykk

  • gjere ære på maten
    vise at ein set pris på maten
  • ha æra for
    vere den som fortener ros for (noko)
  • vise ein den siste ære
    vere til stades i gravferda til ein
Artikkelside

anstendigheit

substantiv hokjønn

Opphav

av bokmål anstendighet

Tyding og bruk

Artikkelside

ærbarheit

substantiv hokjønn

Tyding og bruk

det å vere ærbar;
Artikkelside

vaktar

substantiv hankjønn

Opphav

av vakte

Tyding og bruk

person som held vakt, som har tilsyn med, passar noko(n)
Døme
  • banevaktar;
  • fangevaktar;
  • fyrvaktar;
  • vegvaktar;
  • vaktar i dyrehage;
  • vaktarar for sømd og sed
Artikkelside

tukt

substantiv hokjønn

Opphav

norrønt tykt; frå lågtysk

Tyding og bruk

  1. Døme
    • sjølvtukt;
    • halde (streng) tukt
  2. streng oppseding, refsing, straff
  3. sømeleg framferd, god moral, sømd (2)
    Døme
    • utukt;
    • leve i tukt og ære

Faste uttrykk

  • ikkje ta tukt
    ikkje bli betre av å bli straffa
Artikkelside

skam

substantiv hokjønn

Opphav

norrønt skǫmm

Tyding og bruk

  1. svivørding, vanære (1
    Døme
    • føre skam over ein;
    • få, ha skam av noko;
    • fy for skam!
    • han er ei skam for heile bygda;
    • leve i skamma;
    • sitje der med skamma;
    • ikkje gjere skam på klubben – idr: få ei god plassering i ei tevling;
    • gjere noko for skams skuld
  2. (kjensle for) sømd
    Døme
    • bli heit eller raudne av skam;
    • ikkje eige skam i livet
  3. Døme
    • det er både skam og skade;
    • det er både synd og skam;
    • skam få den som seier slikt

Faste uttrykk

  • bite hovudet av all skam
    setje alle sømelege omsyn til side
  • gjere skam på
    vere betre enn; skjemme ut, vanære
  • gjere til skamme
    vise at (noko) ikkje er rett
  • skam å seie
    dessverre
Artikkelside