Gå til hovudinnhald
Tilgjenge
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Vanleg søk
Søkjehjelp
84 treff

Bokmålsordboka 28 oppslagsord

skjebnegudinne

substantiv hankjønn eller hunkjønn

Betydning og bruk

gudinne som rår for skjebnen;
jamfør norne
Artikkelside

samfunnsordning

substantiv hankjønn eller hunkjønn

Betydning og bruk

(lovfestet) ordning som rår i et samfunn
Eksempel
  • forandre den bestående samfunnsordning
Artikkelside

samfunnsorden

substantiv hankjønn

Betydning og bruk

(lovfestet) orden som rår i et samfunn
Artikkelside

fruktbarhetsgud

substantiv hankjønn

Betydning og bruk

i mytologi: gud som rår for fruktbarhet
Artikkelside

enerådig

adjektiv

Betydning og bruk

som rår over noe alene
Artikkelside

enerådende

adjektiv

Betydning og bruk

  1. som bestemmer alt alene
    Eksempel
    • en enerådende person
  2. som rår grunnen alene
    Eksempel
    • bli enerådende på markedet
Artikkelside

domenenavn

substantiv intetkjønn

Opphav

etter engelsk domain name

Betydning og bruk

del av en internettadresse som angir hvem som rår over en bestemt internettserver
Eksempel
  • uib.no er domenenavnet til Universitetet i Bergen
Artikkelside

domene

substantiv intetkjønn

Opphav

av fransk domaine ‘krongods’; opprinnelig av latin dominus ‘herre’

Betydning og bruk

  1. felt som en rår over;
    interesse- eller spesialområde
    Eksempel
    • tradisjonelt har bilen vært mannens domene
  2. avgrenset saks- eller bruksområde
    Eksempel
    • et faglig domene
  3. administrativt delområde i datasystem eller datanettverk (for eksempel brukt som del av internettadresse);
    jamfør domenenavn
  4. i noen land: landområde som tilhører staten;
Artikkelside

Nynorskordboka 56 oppslagsord

herold

substantiv hankjønn

Opphav

av gammalfransk heralt, av mellomalderlatin heraldus; opphavleg frå germansk ‘ein som rår over ein hær’

Tyding og bruk

  1. i riddartida: embetsmann ved eit hoff som mellom anna hadde som oppgåve å vere bodberar, leie turneringar, kjenne merka og genealogien til dei adelege ættene og granske skjoldmerka i turneringane;
    jamfør heraldikk
  2. om eldre forhold: offisiell utropar av meldingar frå styresmaktene
  3. speaker (2), til dømes ved idrettsstemne
Artikkelside

heime 2

adverb

Opphav

norrønt heima

Tyding og bruk

  1. i heimen;
    på heimstaden;
    der ein bur
    Døme
    • halde seg heime;
    • bu heime hos foreldra;
    • i går var eg heime heile dagen;
    • borte bra, men heime best
  2. i heimlandet
    Døme
    • han var heime ein snartur frå USA sist sommar;
    • ho har slått gjennom som pianist både ute og her heime

Faste uttrykk

  • høyre heime
    • ha opphavet sitt eller heimstaden sin
      • deltakarane høyrer heime i Fyresdal
    • ha plassen sin;
      passe inn
      • låta høyrer heime i rocken;
      • det høyrer ingen stad heime
  • kjenne seg heime
    • finne seg vel til rette
    • ha full innsikt i noko;
      kjenne at ein rår fullt ut med noko
      • kjenne seg heime i det engelske språket
  • treffe nokon heime
    falle i smak hos nokon
    • teatret trefte folk heime denne gongen òg
  • vere heime i
    ha full innsikt i;
    kjenne at ein rår fullt ut med noko
    • ho var vel heime i filosofien
Artikkelside

hamingje

substantiv hokjønn

Opphav

norrønt hamingja ‘ei som går i ham’; av ham

Tyding og bruk

i norrøn folketru: kvinneleg verneånd som følgjer eit menneske og rår for lagnaden til det;
Artikkelside

gudløyse

substantiv hokjønn

Tyding og bruk

det å vere gudlaus
Døme
  • gudløysa rår der
Artikkelside

gud

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt goð, guð

Tyding og bruk

  1. overnaturleg skapning som har makt over naturen og menneska (og som blir æra og dyrka)
    Døme
    • greske gudar;
    • dyrke framande gudar;
    • bli æra som ein gud
  2. (brukt som særnamn) i monoteistiske religionar, særleg kristendomen: allmektig skapar som rår over verda og menneska;
    personleggjord åndeleg kraft som menneske ber til
    Døme
    • tru på Gud;
    • be til Gud;
    • takke Gud;
    • Gud vere lova;
    • Herren vår Gud;
    • forkynne Guds rike;
    • trua på Jesus som Guds son;
    • misbruke Guds namn;
    • lære at alle menneske er Guds barn
  3. brukt i utrop og andre meir eller mindre faste seiemåtar
    Døme
    • gud hjelpe meg;
    • gode gud for eit vêr;
    • gud, så redd eg vart;
    • det er eit guds under at det gjekk godt;
    • det var ei guds lykke at ikkje fleire liv gjekk tapt

Faste uttrykk

  • av Guds nåde
    som er svært evnerik
    • ein kunstnar av Guds nåde
  • det skal/må gudane vite
    det anar eg ikkje
  • eit syn for gudar
    noko som er svært vakkert eller umåteleg morosamt å sjå
  • for guds skuld
    framfor alt;
    for all del
    • sei for guds skuld ikkje noko
  • gud betre
    • brukt i utrop
      • gud betre oss for eit vêr;
      • gud betre for ei herleg tid
    • sant å seie;
      ærleg talt
      • det er nok slik fatt, gud betre
  • Gud nåde
    brukt som trugsel: måtte Gud vise nåde (til den som vågar det nemnde)
    • Gud nåde deg om du kjem for seint!
  • gud og kvarmann
    absolutt alle
    • han skrytte av det til gud og kvarmann
  • gud veit
    det er ikkje godt å seie;
    ingen kan vite
    • gud veit kvar han er no
  • gudane veit
    det er ikkje godt å seie;
    ingen kan vite
    • gudane veit korleis det gjekk til
Artikkelside

fruktbarheitsgudinne

substantiv hokjønn

Tyding og bruk

i mytologi: gudinne som rår for fruktbarheit
Artikkelside

fruktbarheitsgud

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

i mytologi: gud som rår for fruktbarheit
Artikkelside

domenenamn

substantiv inkjekjønn

Opphav

etter engelsk domain name

Tyding og bruk

del av ei internettadresse som oppgjev kven som rår over ein bestemt internettserver
Døme
  • uib.no er domenenamnet til Universitetet i Bergen
Artikkelside

ytst

adjektiv

Opphav

norrønt ýztr; jamfør ytre (2

Tyding og bruk

  1. som er, ligg lengst ute (mot kant, rand, grense, overflate eller utvendig side og liknande), som ligg lengst borte (frå sentrum og liknande);
    som er nærmast havet
    Døme
    • ytste garden;
    • det var ytst på kanten;
    • ytste øyane;
    • ytste odden;
    • frå den ytste landsenden;
    • det var ytst på tunga mi – eg hadde nær sagt det;
    • ytste laget, skalet;
    • ytste fingertuppen – del av fingertuppen lengst ute
    • i religiøst mål:
      • det ytste mørkeret – stad lengst frå Gud der fullstendig mørker rår
    • som adverb: lengst ute (mot kant, rand, grense, overflate eller utvendig side o l)
      • ytst på kanten, stupet;
      • han sat ytst på benken;
      • ytst ute på neset;
      • ytst hadde han ein tjukk genser
  2. etter nytestamentleg gresk eskhatos ‘sist’
    Døme
    • den ytste tida – siste tida, tida før dommedag
    • om person:
  3. sterkast, størst mogleg, overmåte intens, særs djuptgåande;
    òg: prekær, på livet laus
    Døme
    • i den ytste einsemd;
    • i den ytste naud
  4. mest langtdriven;
    mest konsekvent, mest reindyrka
    Døme
    • til dei ytste konsekvensar;
    • i sine ytste former

Faste uttrykk

  • den ytste dagen
  • gjere sitt ytste
    gjere det ein kan;
    yte sitt beste
  • liggje på sitt ytste
    liggje for døden
  • til det ytste
    til grensa av det moglege;
    i aller høgste grad
    • spenninga er driven til det ytste;
    • utnytte noko til det ytste;
    • han er harmfull til det ytste
Artikkelside

visekonge

substantiv hankjønn

Opphav

av vise-

Tyding og bruk

om eldre eller utanlandske forhold: fyrsteleg person eller høg embetsmann som representerer kongen når kongen sjølv held seg i eit anna land som han òg rår over
Døme
  • visekongen av India
Artikkelside
Side 3 av 6