Avansert søk

Vanleg søk

Nynorskordboka 45 oppslagsord

ledig

adjektiv

Opphav

norrønt liðugr ‘fri, uhindra’, i tydingane ‘fri (for arbeid)’ og ‘ikkje oppteken’ frå tysk; av ledd

Tyding og bruk

mjuk, smidig;
ledug (1)
Døme
- vere ledig som ein katt;
- ledige klede;
- skrive i ein enkel og ledig stil
- brukt som adverb:
  springe lett og ledig
som ikkje har eller er prega av arbeid;
ubunden av plikter eller liknande;
ledug (2)
Døme
- ei ledig stund;
- det er synd at ein slik kar skal gå laus og ledig
ikkje oppteken, ikkje i bruk
Døme
- ein ledig parkeringsplass;
- ledige stillingar;
- det er ledige plassar i barnehagen;
- maskinen har ledig kapasitet

Faste uttrykk

gå ledig
vere utan arbeid
ho gjekk ledig i fire månader
ledig på torget
ikkje oppteken eller engasjert;
ugift

Artikkelside

prosa

substantiv hankjønn

Opphav

av latin prosa (oratio) ‘endefram (tale)'

Tyding og bruk

språkbruk som ikkje er bunden av rim- og rytmereglar;
ubunden stil;
motsett vers og poesi
Døme
- lett og ledig prosa
- - høgprosa
  - kortprosa
  - lågprosa
  - normalprosa
i overført tyding: slitsamt og einsformig liv;
grå kvardag;
keisemd

Artikkelside

plastikk

substantiv hankjønn

Uttale

plastikˊk

Opphav

av fransk plastique; av plast

Tyding og bruk

formande kunst, modellering;
bilethoggarkunst
kunsten å føre seg mjukt, ledig og vakkert
i medisin: kirurgisk inngrep for å normalisere eller betre ein persons utsjånad;
plastikkirurgi
Døme
- kosmetisk plastikk

Artikkelside

laus

adjektiv

Opphav

norrønt lauss; same opphav som tysk los

Tyding og bruk

som ikkje er bunden eller festa til noko;
som har losna eller kan løysast lett
Døme
- rive seg laus;
- hunden er laus;
- ein sofa med lause puter;
- sjuåringen har fleire lause tenner;
- sleppe laus hestane
- brukt som adverb:
  ha håret laust;
  latteren sit laust
som ikkje er samla til eit heile;
i enkelte delar
Døme
- lause delar av huset kan ramle ned;
- skrive ned ord og uttrykk på lause lappar
som ikkje er fast oppbygd, ikkje kompakt eller tett;
porøs, grisen, lite solid
Døme
- ein laus knute;
- laus grus;
- ein laus deig;
- eit laust handtrykk
- brukt som adverb:
  eit laust vove stoff
som ikkje er grundig;
upåliteleg
Døme
- eit laust overslag;
- laust snakk;
- lause rykte;
- ei lausere tilknyting
utan forpliktingar
Døme
- vere laus og ledig;
- eit laust kjærleiksforhold
uhindra, ustyrleg
Døme
- det gjekk på helsa laus

Faste uttrykk

bere laus
byrje
no ber det laus/laust med uvêr
brake laus
- ta til med dundrande lyd
  applausen braka laus/laust;
  uvêret braka laus/laust
- ta til med futt og fart
  turistsesongen brakar laus/laust om ein månad
bryte laus
begynne brått og veldig
uvêret braut laus/laust
gyve laus på
- ta fatt på
- gjere åtak på nokon
gå laus på
- gjere åtak på
  dei gjekk laus på ein parkert bil
- byrje med;
  ta fatt på
  skal vi gå laus på oppgåva?
ha ein skrue laus
vere litt skrullete
i laus vekt
om vare: som ikkje er pakka og vegen på førehand
selje grønsaker i laus vekt;
prisen på matpoteter i laus vekt
i lause lufta
- fritt ut i lufta
  ho såg ut i lause lufta;
  han slo i lause lufta med paraplyen
- utan tilknyting til noko
  påstandane heng i lause lusfta
laus i fisken
veik, slapp
laus i snippen
uhøgtideleg, laussleppt
han var morosam og høveleg laus i snippen
lause fuglar
personar som har falle utanfor i samfunnet og som ikkje har nokon plass å bu
bygget er ein tilhaldsstad for byens lause fuglar
laust og fast
likt og ulikt
snakke om laust og fast
slå seg laus
retteleg more seg

Artikkelside

open

adjektiv

Opphav

norrønt opinn ‘vend oppover’; samanheng med opp

Tyding og bruk

ikkje lukka eller stengd
Døme
- eit ope vindauge;
- skjorta er open i halsen;
- vegen over fjellet er open for biltrafikk;
- ei open bok
ikkje dekt til;
utan ly
Døme
- ein open båt;
- her er så ope for vinden
med god plass og fritt utsyn;
vid
Døme
- i open sjø;
- ein open plass der folk møtest
som ikkje er fylt;
tom, ledig
Døme
- skjemaet har eit ope rom til underskrifta;
- stillinga står open ut året
tilgjengeleg for allmenta
Døme
- museet er ope på søndagar;
- førelesingane på universitetet er opne;
- eit ope møte
som ikkje skjuler avgjerder og handlingar
Døme
- arbeide for eit ope samfunn
utan atterhald;
endefram (1);
ærleg (2)
Døme
- vere open mot nokon
- brukt som adverb:
  snakke ope om noko
klar, tydeleg;
openberr
- brukt som adverb:
  han har lenge vore ope homofil
mottakeleg
Døme
- vere open for nye synspunkt;
- ha eit ope blikk for mangfaldet i samfunnet
ikkje avgjord;
uløyst
Døme
- eit ope spørsmål
som ein kan utvide eller byggje ut
Døme
- opne ordklassar
om vokal: som blir laga med låg tungestilling;
om staving: som sluttar på vokal

Faste uttrykk

for open scene
- med sceneteppet frådrege
  applaus for open scene
- som alle kan observere
  ei oppgjerd for open scene
for opne dører
med tilgjenge for publikum
rettssaka gjekk for opne dører
halde auge og øyre opne
følgje nøye med
halde ope
la butikk eller anna verksemd vere open for kundar
liggje ope i dagen
vere heilt tydeleg
det ligg ope i dagen at det er duka for strid
med opne auge
medviten om kva ein gjer
feil som er gjort med opne auge;
gå inn i ein vanskeleg situasjon med opne auge
ope brev
brev til ein person eller institusjon som blir offentleggjort i pressa
ope landskap
- landskap utan skog, åsar eller fjell som stengjer for utsyn
- kontorlandskap
ope sår
- sår som ikkje har fått skorpe på seg
- vond konflikt
ope vatn
isfritt vatn
på open gate
i full offentlegheit så forbipasserande kan sjå det
ranet skjedde på open gate
spele med opne kort
ikkje løyne noko
ta imot med opne armar
ta imot med velvilje og glede
under open himmel
ute i det fri

Artikkelside

opprykksrett

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

i jus: rett ein dårlegare prioritert panthavar har til å rykkje opp når ein betre prioritet blir ledig ved betaling

Artikkelside

mjuk

adjektiv

Opphav

norrønt mjúkr

Tyding og bruk

som lett gjev etter for trykk;
blaut (2);
motsett hard (1)
Døme
- mjukt brød;
- mjukt skinn;
- eg søv best på ei mjuk pute
- brukt som adverb:
  liggje mjukt og godt
gradvis;
varsam
Døme
- ein mjuk overgang til pensjonisttilværet
- brukt som adverb:
  bilen stoppa mjukt
bøyeleg (1);
ledig, smidig;
motsett stiv (1)
Døme
- ei mjuk grein;
- vere mjuk i kroppen
ettergjevande, føyeleg;
audmjuk;
veik
Døme
- bli mjuk etter ei overhaling;
- gjere seg mjuk;
- få nokon til å bli mjuk
som gjeld kjensler og livskvalitet;
som legg vekt på omsut for og omsyn til andre
Døme
- mjuke verdiar