Avansert søk

Vanleg søk

Nynorskordboka 17310 oppslagsord

eller

konjunksjon

Opphav

norrønt ella(r), elliga(r), opphavleg ‘av annan skapnad, på annan måte’

Tyding og bruk

jamstillande og disjunktiv konjunksjon

brukt til å jamstille to ledd som står for motsette alternativ
Døme
- liv eller død;
- no eller aldri;
- ver still, eller så ...!
brukt til å jamstille to eller fleire ledd som står for nokså likeverdige alternativ
Døme
- lite eller ingenting;
- to eller tre;
- eitt kilo eller så;
- to el. fleire;
- ein eller annan – einkvan; jamfør ein (1, 2);
- eller liknande – jamfør liknande
brukt til å binde saman to ledd som tyder det same
Døme
- 1 dollar, eller 7 kr;
- Oslo, eller Kristiania som byen da heitte

Faste uttrykk

anten - eller
dobbel konjunksjon som viser at det må veljast mellom to
anten du eller eg må dra
eller anna
brukt for å peike på uspesifisert alternativ
køyra bil, ta buss, eller anna
før eller sidan
om noko som verkar uunngåeleg: på eit eller anna tidspunkt
korkje … eller …
brukt til å uttrykkje at ingen av dei nemnde alternativa gjeld eller er moglege;
verken … eller …
ho korkje åt eller drakk;
korkje du eller eg skal dra;
dei var ikkje heime, korkje mora eller faren
verken … eller …
brukt til å uttrykkje at ingen av dei nemnde alternativa gjeld eller er moglege;
korkje … eller …
han er verken forvirra eller galen;
ho ville verken sjå eller høyre meir;
dei fekk ikkje eige verken land eller hus

Artikkelside

moralsk

adjektiv

Tyding og bruk

som gjeld moral (1)
Døme
- landet leid eit militært nederlag, men vann ein moralsk siger;
- ha moralske skruplar;
- moralsk forfall;
- moralsk opprusting;
- vere moralsk forplikta til noko
som er i samsvar med moralen eller allmenne etiske reglar;
sedeleg, reinliva, dydig
Døme
- ein moralsk livsførsel
som har kampmoral;
jamfør moral (3)
Døme
- folket viste ei moralsk haldning

Faste uttrykk

moralsk stønad/støtte
det å stø handlemåte eller synspunkt hos andre utan å binde seg til å stø dei praktisk eller økonomisk
blir du med som moralsk støtte?
eg har moralsk stønad heimanfrå

Artikkelside

kjøpe katta i sekken

Tyding og bruk

Sjå: katte

ikkje vite kva ein kjøper eller får;
bli snytt (1)
Døme
- ho kjøpte verkeleg katta i sekken da ho kjøpte denne bilen
gjere eit dårleg kjøp

Artikkelside

slutte

slutta

verb

Opphav

av lågtysk sluten

Tyding og bruk

ikkje lenger fortsetje med;
halde opp med;
ta slutt
Døme
- slutte arbeidet for dagen;
- dei har slutta av for dagen;
- ho slutta i songkoret;
- du bør slutte å drikke;
- skulen sluttar 20. juni
gjere ferdig, ende
Døme
- møtet slutta med ein appell
vere tett inntil;
leggje seg stramt omkring;
høve, passe;
sitje (9)
Døme
- langrennsdressen slutta tett kring kroppen;
- pakninga slutta kring skøyten og tetta godt
danne, samle
Døme
- ta kvarandre i hendene og slutte ein ring
- brukt som adjektiv:
  gå i slutta tropp;
  eit festlokale for slutta lag
binde saman
Døme
- straumen blir slutta på nytt når vi slår på brytaren
- brukt som adjektiv:
  ein slutta straumkrins
semjast om;
avtale;
inngå (2)
Døme
- slutte ein kontrakt;
- slutte venskap med nokon;
- dei slutta fred
skrive kontrakt om
Døme
- slutte ein tankbåt;
- slutte ei frakt
leie ut;
konkludere
Døme
- slutte frå det kjende til det ukjende

Faste uttrykk

slutte opp om
samle seg om;
stø opp om
slutte opp om avtala
slutte seg saman
samle seg;
slå seg saman
elevane slutta seg saman i grupper
slutte seg til
- slå følgje med
  ho slutta seg til dei andre i turgruppa
- seie seg samd med nokon eller samd i noko
  dei slutta seg til framlegget
- tenkje seg til;
  resonnere seg til
  det er enkelt å slutte seg til konsekvensane av budsjettkutta

Artikkelside

sein i vendinga

Tyding og bruk

som reagerer eller rører seg langsomt;

treg (2);

Sjå: sein

Døme

spelaren er for sein i vendinga;
ho var ikkje sein i vendinga

Artikkelside

før eller seinare

Tyding og bruk

på eit eller anna tidspunkt;

Sjå: sein

Døme

vi vonar å finne ei løysing før eller seinare

Artikkelside

sein

adjektiv

Opphav

norrønt seinn

Tyding og bruk

som tek lang tid;
langsam (1), trå (2, 1), treg (2)
Døme
- seine rørsler;
- ho er ein sein lesar;
- leksikografi er eit seint arbeid
- brukt som adverb:
  han går seint opp trappa;
  moderniseringa går seint
som lèt vente på seg;
som skjer lenger inn i framtida enn venta
Døme
- vere ein halv time for sein;
- ho åt sein middag;
- påska er sein i år
- brukt som adverb:
  han kjem for seint på skulen;
  eg står seint opp om lørdagen
som krev lang veksetid
Døme
- desse potetene er seine;
- seine pærer
som skjer etter noko anna i tid;
som skjer mot slutten av ein periode
Døme
- ei sein kveldsstund;
- i sein mellomalder
- brukt som adverb:
  seint på kvelden
brukt i komparativ: som skjer på eit tidspunkt som ligg etter eit anna tidspunkt;
som har skjedd nyleg
Døme
- ei av dei seinare bøkene til forfattaren;
- dei seinare åra har utviklinga betra seg
- brukt som adverb:
  seinare i dag;
  ti år seinare;
  eg kom seinare enn planlagt
brukt i superlativ: som høyrer til den siste delen av ein tidsbolk eller rekkje;
sist
Døme
- dei seinaste åra har staden forandra seg;
- den seinaste målinga viser klar betring
brukt som adverb i superlativ: innan eller samtidig med eit fastsett tidspunkt;
med siste frist
Døme
- svaret kjem seinast etter tre veker;
- oppgåva må vere inne seinast fredag

Faste uttrykk

før eller seinare
på eit eller anna tidspunkt
vi vonar å finne ei løysing før eller seinare
ikkje vere sein om
vere snar til
ho var ikkje sein om å by på kaffi når nokon stakk innom
noko ein seint vil gløyme
som ein aldri kjem til å gløyme
denne festen var noko eg seint vil gløyme;
ei oppleving dei seint vil gløyme
sein i vendinga
som reagerer eller rører seg langsomt;
treg (2)
spelaren er for sein i vendinga;
ho var ikkje sein i vendinga
seint og tidleg
støtt og stendig;
jamt og ofte

Artikkelside

slutte seg til

Tyding og bruk

Sjå: slutte

slå følgje med
Døme
- ho slutta seg til dei andre i turgruppa
seie seg samd med nokon eller samd i noko
Døme
- dei slutta seg til framlegget
tenkje seg til;
resonnere seg til
Døme
- det er enkelt å slutte seg til konsekvensane av budsjettkutta

Artikkelside

slå ut

Tyding og bruk

Sjå: slå

knuse eller øydeleggje med eit kraftig slag
Døme
- slå ut ei rute;
- ho fekk slått ut ei tann
vinne over;
konkurrere ut
Døme
- slå ut konkurrenten frå tevlinga
setje ut av spel
Døme
- vere heilt slått ut av varmen
gjere ei brå rørsle utover
Døme
- slå ut med armane
gje positivt resultat på test eller prøve
Døme
- promilletesten slo ut
få ei viss verknad;
føre til
Døme
- auka kostnader slår ut i høgare prisar
brått kome fram og vise seg
Døme
- sjukdomen har slått ut igjen;
- striden slo ut
tøme ut væske eller masse
Døme
- slå ut mjølka
om dør, vindauge og liknande: svinge utover
Døme
- dører som slår ut

Artikkelside

slå opp

Tyding og bruk

Sjå: slå

opne
Døme
- slå opp auga;
- ho slo opp døra
opne bok eller anna trykksak for å finne ei opplysning
Døme
- slå opp i ordboka
publisere med store overskrifter
Døme
- saka vart slått stort opp
gjere slutt på kjærleiksforhold
Døme
- ho slo opp med han;
- dei har slått opp
om sår eller brot: opne seg igjen som resultat av fall, slag eller liknande
Døme
- slå opp ein gammal skade

Artikkelside

Side 1 av 1731

Resultat per side: