Gå til hovudinnhald
Tilgjenge
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Vanleg søk
Søkjehjelp
2600 treff

Bokmålsordboka 1102 oppslagsord

pytt 2

interjeksjon

Betydning og bruk

brukt for å uttrykke at en er likeglad med noe
Eksempel
  • pytt, ikke verre;
  • å pytt, det går nok bra
Artikkelside

pyramide

substantiv hankjønn

Opphav

fra gresk

Betydning og bruk

  1. i geometri: legeme med mangekantet grunnflate og trekantede sider som øverst går sammen i en spiss
  2. byggverk med form som en pyramide (1), blant annet i Egypt og Mellom-Amerika
  3. brukt som etterledd i sammensetninger: struktur som minner om en pyramide (2)
Artikkelside

puslearbeid

substantiv intetkjønn

Opphav

av pusle (1

Betydning og bruk

arbeid som går smått og krever nøyaktighet;
pirkearbeid
Artikkelside

dalle

verb

Opphav

jamfør islandsk dalla ‘blafre’; beslektet med dille (2

Betydning og bruk

vimse, dilte
Eksempel
  • jeg er ikke kommet hit for å dalle;
  • hun går og daller hjemme

Faste uttrykk

  • dille og dalle
    gjøre noe for moro skyld;
    fjase
Artikkelside

dagbot

substantiv hankjønn eller hunkjønn

Betydning og bruk

bot som en må betale for hver dag som går over en frist før et pålegg er fulgt eller en kontrakt er oppfylt
Eksempel
  • forsinkelsen kostet verftet flere millioner i dagbøter
Artikkelside

daglig

adjektiv

Opphav

norrønt dagligr

Betydning og bruk

  1. som finner sted (nesten) hver dag
    Eksempel
    • være i daglig bruk;
    • han har sin daglige gang her i huset
    • brukt som adverb:
      • hende daglig;
      • det går båt tre ganger daglig
  2. som hører hverdagen til;
    vanlig
    Eksempel
    • daglig antrekk;
    • stå for den daglige driften;
    • daglig kost;
    • det daglige brød

Faste uttrykk

  • daglig leder
    yrkestittel for person som står ansvarlig for drift og ledelse av en virksomhet
  • til daglig
    vanligvis
Artikkelside

ribbein, ribben, ribb-bein, ribb-ben

substantiv intetkjønn

Opphav

av norrønt rif ‘ribbein’; egentlig rivbein

Betydning og bruk

bein som går fra ryggvirvelen til brystbeinet;
Eksempel
  • være så mager at en kan telle ribbeina;
  • knekke et ribbein
Artikkelside

revisjonisme

substantiv hankjønn

Betydning og bruk

  1. form for sosialisme eller kommunisme som går inn for endring gjennom reformer, og som dermed avviker fra det marxistisk-leninistiske målet om væpnet revolusjon
  2. (historisk eller politisk) retning som går imot allment godtatte oppfatninger om og holdninger til nazismen og andre verdenskrig
Artikkelside

ridder

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt riddari; fra lavtysk, av riden ‘ri’

Betydning og bruk

  1. i antikken: kriger til hest
  2. i middelalderen: adelsmann som ved en seremoni ble opptatt i en fyrstes eller stormanns tjeneste
  3. person som går i brodden eller kjemper for noe
    Eksempel
    • ridder for en god sak
  4. høvisk, beleven person;
  5. person som har fått ordenstegn
    Eksempel
    • være ridder av St. Olavs orden
  6. grad av ordenstegn som ridder (5) blir dekorert med

Faste uttrykk

  • slå til ridder
    oppta i ridderstanden
Artikkelside

amaryllis

substantiv hankjønn

Uttale

amarylˊlis

Opphav

etter navnet til nymfen Amaryllis i antikk poesi

Betydning og bruk

  1. prydplante i narsissfamilien;
    Amaryllis belladonna
  2. Eksempel
    • før jul går det mye av julestjerner, amaryllis og rød ildtopp
Artikkelside

Nynorskordboka 1498 oppslagsord

puls

substantiv hankjønn

Opphav

av latin pulsus ‘slag, støyt’

Tyding og bruk

  1. rytmisk trykkauke i pulsåre i takt med hjarteslaga;
    hjarteslag i minuttet;
    Døme
    • ho har ein puls på 70 slag i minuttet;
    • pulsen hans var høg under treninga;
    • den skadde har svak puls
  2. kortvarig, brå endring i elektrisk spenning;
    kortvarig partikkel- eller lysstråle
  3. regelbunden rytme, til dømes i musikk

Faste uttrykk

  • kjenne nokon på pulsen
    finne ut kva ein person verkeleg vil eller meiner
  • ta pulsen på
    • kjenne på pulsåre og telje hjarteslaga ei viss tid
      • legen tok pulsen på pasienten
    • undersøkje kva som verkeleg går føre seg
      • filmen tek pulsen på samtida
  • ta pulsen
    kjenne på pulsåre og telje hjarteslaga ei viss tid
Artikkelside

prøvekøyre

prøvekøyra

verb

Tyding og bruk

  1. køyre (1) for å undersøkje korleis eit køyretøy er
    Døme
    • eg prøvekøyrde ein ny bil i går
  2. i overført tyding: teste om noko fungerer
    Døme
    • prøvekøyre eit nytt opplegg
Artikkelside

pytt 2

interjeksjon

Tyding og bruk

brukt for å uttrykkje likesæle
Døme
  • å pytt, det går nok bra
Artikkelside

puslearbeid, putlearbeid

substantiv inkjekjønn

Opphav

av pusle (1

Tyding og bruk

arbeid som går smått og krev nøyaktigheit;
pirkearbeid
Artikkelside

på

preposisjon

Opphav

av norrønt upp á ‘opp på’

Tyding og bruk

  1. brukt om plassering mot eit underlag eller inntil noko
    Døme
    • maten står på bordet;
    • sitje på benken;
    • liggje på stranda;
    • lese på senga;
    • biletet heng på veggen;
    • stå på ei liste
  2. brukt om plassering i noko
    Døme
    • det er vatn på flaska;
    • ha pengar på lomma
  3. brukt ved nemning for lokalitet, område eller liknande
    Døme
    • bu på ein gard;
    • vere ute på sjøen
  4. brukt ved namn på øyar og dei fleste byane i innlandet
    Døme
    • vere heimehøyrande på Stord;
    • bu på Lillehammer
  5. brukt ved nemning av lokale, institusjon eller liknande
    Døme
    • gå på konsert;
    • vere på skulen;
    • dei er ute på byen
  6. brukt ved ord for kroppsdel
    Døme
    • kome seg på beina;
    • stå på hendene;
    • ha hår på brystet;
    • træ ein ring på fingeren
  7. brukt ved ord for transportmiddel
    Døme
    • setje seg på sykkelen;
    • gå på ski;
    • om bord på båten
  8. brukt for å vise tilknyting mellom del og heilskap
    Døme
    • taket på huset;
    • ulla på sauen;
    • enden på visa
  9. brukt ved nemningar for eigenskapar i forhold til noko anna
    Døme
    • breidda på vegen;
    • fargen på veggen;
    • storleiken på beløpet
  10. brukt i uttrykk som nemner relasjon, situasjon eller liknande
    Døme
    • gleda er på mi side;
    • ta noko på seg;
    • helse på nokon;
    • vente på noko;
    • få tid på seg;
    • kjenne noko på seg;
    • sove på saka;
    • vere ekspert på fleire område;
    • resultatet er på nivå med det i fjor
  11. brukt i tidsuttrykk
    Døme
    • midt på dagen;
    • på sine gamle dagar;
    • gjere noko på ein time;
    • hytta har ikkje vore i bruk på år og dag;
    • eg har ikkje vore der på mange år
  12. brukt for å indikere ei rekkje;
    Døme
    • tusen på tusen;
    • gong på gong
  13. brukt ved ord som nemner årsak, middel eller måte
    Døme
    • på eigen kostnad;
    • vere på jakt;
    • klare seg på eit vis;
    • ta fisk på garn;
    • skyte på langt hald;
    • truge nokon på livet;
    • køyre på høggir;
    • krevje husleige på forskot;
    • lese bøker på engelsk;
    • spele eit stykke på oppmoding frå publikum
  14. med omsyn til
    Døme
    • stor på vokster;
    • på godt og vondt
  15. med hjelp av
    Døme
    • motoren går på bensin;
    • konkurrere på kvalitet
  16. brukt ved talstorleikar
    Døme
    • ein fisk på to kilo;
    • ein sum på 1 000 kr;
    • ein periode på minimum ti år
  17. brukt ved fordeling
    Døme
    • det blir 200 kr på kvar
  18. brukt ved rørsle eller flytting av noko
    Døme
    • lyfte på hatten;
    • gløtte på døra
  19. om det å sanse eller vende seg til: i retning av noko eller nokon;
    mot
    Døme
    • rope på nokon;
    • sjå på tv;
    • han tittar på henne
  20. brukt som verbalpartikkel
    Døme
    • drive på med noko;
    • det fryser på;
    • det stod ikkje lenge på;
    • det tok hardt på;
    • vinden står på;
    • kan eg sitje på med deg?
    • slå på radioen
  21. brukt saman med verb i uttrykk med ‘seg’
    Døme
    • kle på seg;
    • la vente på seg;
    • han har lagt på seg
  22. brukt som adverb: i aktiv tilstand
    Døme
    • tv-en er på;
    • lyset står på

Faste uttrykk

  • ha noko på nokon
    skulde nokon for noko ugunstig eller ulovleg
    • politiet har noko på han
  • likne på
    sjå ut som
    • han liknar på mor si
  • på fote
    i orden, i tilfredsstillande tilstand
    • få noko på fote;
    • hjelpe nokon på fote;
    • kome seg på fote att
  • på førehand
    i førevegen;
    føreåt, tidlegare
    • skrive kontrakt på førehand;
    • eg fekk ingen informasjon på førehand
  • på grunn av
    som følgje av;
    forkorta pga.
    • brua er stengd på grunn av uvêret
  • på kryss og tvers
    i alle retningar
    • dei søkte gjennom området på kryss og tvers
  • på langs
    i lengderetninga
    • skjere loffen på langs;
    • på langs og på tvers
  • på skeive
    på skakke, på skrå
    • kassene står på skeive
  • på tverke
    ulagleg, bakvendt
    • dette kjem på tverke for meg;
    • alt går på tverke i dag
  • stå på
    • gå føre seg;
      hende
      • kva er det som står på her?
      • krangelen stod ikkje lenge på
    • henge i;
      jobbe hardt
      • elevane har verkeleg stått på i dag
  • vere på han
    vere i aktivitet
    • han er tidleg på han
  • vere på
    med trykksterkt ‘på’: vere vaken og engasjert
    • for å lukkast må ein alltid vere på
Artikkelside

full pupp

Tyding og bruk

full styrke;
full fart;
Sjå: pupp
Døme
  • fotballaget går for full pupp;
  • det var full pupp frå start til mål
Artikkelside

pyramide

substantiv hankjønn

Opphav

frå gresk

Tyding og bruk

  1. i geometri: lekam med fleirkanta grunnflate og trekanta sider som øvst går saman i ein spiss
  2. byggverk med form som ein pyramide (1), mellom anna i Egypt og Mellom-Amerika
  3. brukt som etterledd i samansetningar: struktur som minner om ein pyramide (2)
Artikkelside

pupp

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

Døme
  • ha store puppar;
  • barnet fekk pupp;
  • ho gjev barnet pupp

Faste uttrykk

  • full pupp
    full styrke;
    full fart
    • fotballaget går for full pupp;
    • det var full pupp frå start til mål
Artikkelside

på tverke

Tyding og bruk

ulagleg, bakvendt;
Sjå: på, tverke
Døme
  • dette kjem på tverke for meg;
  • alt går på tverke i dag
Artikkelside

dagbot

substantiv hokjønn

Tyding og bruk

bot som ein må betale for kvar dag som går over ein frist før eit pålegg er følgt eller ein kontrakt er oppfylt
Døme
  • dei som ikkje har gjort jobben, får dagbøter
Artikkelside
Side 2 av 150