Avansert søk

Vanleg søk

Nynorskordboka 58 oppslagsord

kontrakt

substantiv hankjønn

Opphav

frå latin; jamfør kontrahere

Tyding og bruk

rettsleg bindande avtale

Døme

setje opp ein kontrakt;
bryte kontrakten

- kjøpekontrakt
- leigekontrakt

Artikkelside

slutte

slutta

verb

Opphav

av lågtysk sluten

Tyding og bruk

ikkje lenger fortsetje med;
halde opp med;
ta slutt
Døme
- slutte arbeidet for dagen;
- dei har slutta av for dagen;
- ho slutta i songkoret;
- du bør slutte å drikke;
- skulen sluttar 20. juni
gjere ferdig, ende
Døme
- møtet slutta med ein appell
vere tett inntil;
leggje seg stramt omkring;
høve, passe;
sitje (9)
Døme
- langrennsdressen slutta tett kring kroppen;
- pakninga slutta kring skøyten og tetta godt
danne, samle
Døme
- ta kvarandre i hendene og slutte ein ring
- brukt som adjektiv:
  gå i slutta tropp;
  eit festlokale for slutta lag
binde saman
Døme
- straumen blir slutta på nytt når vi slår på brytaren
- brukt som adjektiv:
  ein slutta straumkrins
semjast om;
avtale;
inngå (2)
Døme
- slutte ein kontrakt;
- slutte venskap med nokon;
- dei slutta fred
skrive kontrakt om
Døme
- slutte ein tankbåt;
- slutte ei frakt
leie ut;
konkludere
Døme
- slutte frå det kjende til det ukjende

Faste uttrykk

slutte opp om
samle seg om;
stø opp om
slutte seg saman
samle seg;
slå seg saman
slutte seg til
- slå følgje med
- seie seg samd med nokon eller samd i noko
  dei slutta seg til framlegget
- tenkje seg til;
  resonnere seg til

Artikkelside

på

preposisjon

Opphav

av norrønt upp á ‘opp på’

Tyding og bruk

brukt om plassering mot eit underlag eller inntil noko
Døme
- maten står på bordet;
- sitje på benken;
- liggje på stranda;
- lese på senga;
- biletet heng på veggen;
- stå på ei liste
brukt om plassering i noko
Døme
- det er vatn på flaska;
- ha pengar på lomma
brukt ved nemning for lokalitet, område eller liknande
Døme
- bu på ein gard;
- vere ute på sjøen
brukt ved namn på øyar og dei fleste byane i innlandet
Døme
- vere heimehøyrande på Stord;
- bu på Lillehammer
brukt ved nemning av lokale, institusjon eller liknande
Døme
- gå på konsert;
- vere på skulen;
- dei er ute på byen
brukt ved ord for kroppsdel
Døme
- kome seg på beina;
- stå på hendene;
- ha hår på brystet;
- træ ein ring på fingeren
brukt ved ord for transportmiddel
Døme
- setje seg på sykkelen;
- gå på ski;
- om bord på båten
brukt for å vise tilknyting mellom del og heilskap
Døme
- taket på huset;
- ulla på sauen;
- enden på visa
brukt ved nemningar for eigenskapar i forhold til noko anna
Døme
- breidda på vegen;
- fargen på veggen;
- storleiken på beløpet
brukt i uttrykk som nemner relasjon, situasjon eller liknande
Døme
- gleda er på mi side;
- ta noko på seg;
- helse på nokon;
- vente på noko;
- få tid på seg;
- kjenne noko på seg;
- sove på saka;
- vere ekspert på fleire område;
- resultatet er på nivå med det i fjor
brukt i tidsuttrykk
Døme
- midt på dagen;
- på sine gamle dagar;
- gjere noko på ein time;
- hytta har ikkje vore i bruk på år og dag;
- eg har ikkje vore der på mange år
brukt for å indikere ei rekkje;
etter (2, 8)
Døme
- tusen på tusen;
- gong på gong
brukt ved ord som nemner årsak, middel eller måte
Døme
- på eigen kostnad;
- vere på jakt;
- klare seg på eit vis;
- ta fisk på garn;
- skyte på langt hald;
- truge nokon på livet;
- køyre på høggir;
- krevje husleige på forskot;
- lese bøker på engelsk;
- spele eit stykke på oppmoding frå publikum
med omsyn til
Døme
- stor på vokster;
- på godt og vondt
med hjelp av
Døme
- motoren går på bensin;
- konkurrere på kvalitet
brukt ved talstorleikar
Døme
- ein fisk på to kilo;
- ein sum på 1 000 kr;
- ein periode på minimum ti år
brukt ved fordeling
Døme
- det blir 200 kr på kvar
brukt ved rørsle eller flytting av noko
Døme
- lyfte på hatten;
- gløtte på døra
om det å sanse eller vende seg til: i retning av noko eller nokon;
mot
Døme
- rope på nokon;
- sjå på tv;
- han tittar på henne
brukt som verbalpartikkel
Døme
- drive på med noko;
- det fryser på;
- det stod ikkje lenge på;
- det tok hardt på;
- vinden står på;
- kan eg sitje på med deg?
- slå på radioen
brukt saman med verb i uttrykk med ‘seg’
Døme
- kle på seg;
- la vente på seg;
- han har lagt på seg
brukt som adverb: i aktiv tilstand
Døme
- tv-en er på;
- lyset står på

Faste uttrykk

ha noko på nokon
skulde nokon for noko ugunstig eller ulovleg
politiet har noko på han
likne på
sjå ut som
han liknar på mor si
på fote
i orden, i tilfredsstillande tilstand
få noko på fote;
hjelpe nokon på fote;
kome seg på fote att
på førehand
i førevegen;
føreåt, tidlegare
skrive kontrakt på førehand;
eg fekk ingen informasjon på førehand
på grunn av
som følgje av;
forkorta pga.
brua er stengd på grunn av uvêret
på kryss og tvers
i alle retningar
dei søkte gjennom området på kryss og tvers
på langs
i lengderetninga
skjere loffen på langs;
på langs og på tvers
på skeive
- på skakke;
  på skrå
  kassene står på skeive
- på ein uheldig og uynskt måte
  alt går på skeive
på tverke
på feil eller dårleg måte;
skeis, ulagleg
dette kjem på tverke for meg;
alt går på tverke i dag
stå på
- gå føre seg;
  hende
  kva er det som står på her?
  krangelen stod ikkje lenge på
- henge i;
  jobbe hardt
  elevane har verkeleg stått på i dag
vere på
med trykksterkt ‘på’: vere vaken og engasjert
for å lukkast må ein alltid vere på
vere på han
vere i aktivitet
etter pausen er det på han igjen;
han var tidleg på han om morgonen

Artikkelside

papir

substantiv inkjekjønn

Opphav

seint norrønt pappir, gjennom lågtysk og, latin; frå gresk papyros

Tyding og bruk

stoff av samanfiltra og valsa tynne fibrar
blad, ark til å skrive på
Døme
- få tankane ned på papiret;
- avtalen er berre papir – utan verdi
dokument, attest, vitnemål, verdipapir, manuskript
Døme
- søkjaren har gode papir – attestar og vitnemål;
- ho har papir på – har skriftleg prov (kontrakt e l) på; har sertifikat som viser;
- dei etterlatne papira til forfattaren – manuskripta som forfattaren lét etter seg
om person:

Faste uttrykk

avskil på grått papir
plutseleg oppseiing
ho fekk avskil på grått papir
eit dårleg papir
ein person som har dårleg rykte eller omdøme
den nye partnaren hennar viste seg å vere eit dårleg papir
eit gullkanta papir
verdipapir som gjev stor forteneste
på papiret
i teorien
på papiret er dette ein god plan, men han lèt seg ikkje gjennomføre

Artikkelside

heve, hevje

heva, hevja

verb

Opphav

norrønt hefja, truleg av tysk heben; jamfør dansk hæve

Tyding og bruk

setje høgare;
lyfte
Døme
- heve glaset;
- heve taktstokken;
- heve taket;
- heve blikket
gjere betre;
styrke, auke
Døme
- heve nivået
- brukt som adjektiv:
  få ein hevd levestandard
få utbetalt
Døme
- heve løn;
- heve ein sum i banken
gjere slutt på;
oppheve, annullere, bryte
Døme
- heve ein kontrakt;
- heve trulovinga;
- heve møtet

Faste uttrykk

heve augebryna
syne skeptisk undring
heve seg
stige
deigen hever seg;
brystet hevde seg;
landet har hevt seg etter istida;
dei høge toppane hever seg over slettelandet
heve seg over
ikkje bry seg om
han hevde seg over folkesnakket
heve stemma
snakke høgare
heve taffelet
ende måltidet
kjenne seg hevd over
- kjenne seg betre enn
  han kjende seg hevd over mengda
- meine at reglar, normer og liknande ikkje gjeld ein sjølv
  dei kjende seg hevde over lov og styresmakter
med hevd hovud
stolt, sjølvmedviten
på tå hev
- på tærne
  stå på tå hev
- i skjerpa, vaken tilstand
  spelarane var på tå hev frå kampstart
vere hevd over
- vere upåverka av
  ho er hevd over kritikk;
  dei er hevde over slike løyer
- ikkje vere til å ta feil av
  dette er hevt over all tvil

Artikkelside

førehand

substantiv hokjønn

Opphav

av for- (

Tyding og bruk

forhand
posisjon langt framme
Døme
- vere i førehanda

Faste uttrykk

på førehand
i førevegen;
føreåt, tidlegare
skrive kontrakt på førehand;
eg fekk ingen informasjon på førehand

Artikkelside

fornye

fornya

verb

Opphav

av for- ( og ny (

Tyding og bruk

gjere ny att;
nye opp att;
skifte ut med nytt
Døme
- fornye kjøkenet;
- fornye datamaskina
- brukt som adjektiv:
  etter fornya vurdering;
  med fornya styrke gjekk dei på;
  sjå på nokon med fornya interesse
få i stand på nytt;
gjere gyldig vidare;
forlengje
Døme
- fornye ein kjennskap;
- fornye ein kontrakt;
- passet må fornyast kvart tiande år

Faste uttrykk

fornye seg
gje seg sjølv ein ny utsjånad, eit nytt innhald eller preg
fornye seg hjå frisøren;
miste evna til å fornye seg;
bli tvungen til å fornye seg
få fornya tillit
få fortsetje i same posisjon, stilling eller gruppe som før;
bli vald igjen
få fornya tillit i regjering;
trenaren fekk fornya tillit etter førre sesong

Artikkelside

forlengje, forlenge

forlengja, forlenga

verb

Opphav

frå lågtysk, av for- (; av lang (

Tyding og bruk

gjere lengre i utstrekning
Døme
- forlengje vegen
gjere lengre i tid;
gje lengre varigskap
Døme
- forlengje ein kontrakt;
- fristen er forlengd med to dagar
- brukt som adjektiv
  laget skåra i den forlengde speletida

Faste uttrykk

forlengd arm
person, institusjon eller liknande som handlar på vegner av nokon andre (i ei sak eller ein situasjon)
vere den forlengde armen til industriselskapa i lokalmiljøet;
dei meinte at fylkesmannen, som statens forlengde arm, måtte finne ei løysing

Artikkelside

feit

adjektiv

Opphav

norrønt feitr

Tyding og bruk

som inneheld mykje feittstoff
Døme
- feit mat;
- feit olje
tjukk, rund;
velnært
Døme
- han er tjukk og feit;
- ein feit gris;
- løna er ingenting å bli feit av;
- ei feit lommebok
sjølvtilfreds
Døme
- feite lovnader;
- feite floskler
grøderik, frodig
Døme
- feit jord
utbyterik, lønsam
Døme
- få ein feit kontrakt

Faste uttrykk

feit ved
ved rik på kvae eller tjære
feite typar
i typografi: tjukke, fylte bokstavar
ikkje ha det for feitt
ha trong økonomi
store ord og feitt flesk
tomme talemåtar

Artikkelside

dekkje, dekke 2

dekkja, dekka

verb

Opphav

frå lågtysk; same opphav som tekkje (

Tyding og bruk

leggje over;
kle (3);
dølje, løyne (2;
dekkje til
Døme
- landskapet er dekt av flaumvatn;
- snøen dekte marka;
- dekkje matrestane med plast;
- flisene dekte veggen
gjere eit bord klart for måltid;
setje fram tallerkenar, glas, bestikk, dukar og liknande
Døme
- dekkje bordet;
- bordet var dekt til selskap;
- vi dekte til 12 mann
vere stor nok til å utlikne (2) eller betale;
stette (2, 1)
Døme
- dekkje eit behov;
- bedrifta dekte reisekostnadene;
- dekkje etterspurnaden etter ei vare;
- få dekt utgiftene sine
vere identisk eller kongruent med;
svare til, vere lik;
vere likeverdig med
Døme
- figurane dekkjer kvarandre;
- dei to omgrepa dekkjer ulike fenomen
omfatte, femne (2) om;
gjelde
Døme
- lærebok som skal dekkje ein periode på fleire hundre år;
- kulturhuset skal dekkje heile regionen;
- legen dekkjer eit stort område;
- norskfaget skal dekkje mange emne;
- politiet treng meir ressursar for å dekkje alle oppgåvene sine
verne mot angrep, mistanke eller liknande;
tryggje (2, 1)
Døme
- dekkje nokon med falsk forklaring;
- finne ord å dekkje seg bak;
- har du ein skriftleg kontrakt, er du dekt mot det meste;
- dekkje seg bak ein fasade
referere eller rapportere frå;
skildre alt om
Døme
- dekkje landsmøtet for avisa;
- reporteren som dekte vinter-OL
om hund, særleg i kommando: leggje seg ned
Døme
- dekk!

Faste uttrykk

dekkje inn
kompensere (1) for;
betale;
dekkje opp (1)
dekkje inn kostnadene
dekkje opp
- kompensere (1) for;
  betale;
  dekkje inn
  dekkje opp underskotet
- i idrett: halde seg nær ein motspelar for å hindre han eller henne i å få ballen eller liknande
  det er vanskeleg å dekkje opp alle spelarane
dekkje over
dølje, løyne (2, skjule (2);
kamuflere
prøve å dekkje over ein feil;
dekkje over saka
dekkje til
leggje over;
kle (3);
dølje, løyne (2;
dekkje (1)
dekkje til andletet;
vere dekt til med jord
kome til dekt bord
kome til arbeid eller liknande der alt er gjort ferdig på førehand;
få alt lagt til rette for seg

Artikkelside

Side 1 av 6

Resultat per side: