Avansert søk

Eitt treff

Nynorskordboka 74 oppslagsord

vi, me

pronomen

Opphav

truleg med innverknad frå svensk og dansk, me truleg av norrønt mit ‘vi to’, jamfør òg norrønt vit, mit ‘vi to’, vi; oss dativ og akkusativ av norrønt vér, mér ‘vi’

Tyding og bruk

  1. brukt av talaren om seg sjølv og alle i nærleiken, i same stilling og liknande: 1. person fleirtal; jamfør vår (2
    Døme
    • vi to;
    • vi som er her;
    • vi arbeidarar;
    • stakkars oss!
    • hjelp oss!
    • tenk litt på oss
    • brukt på vegner av ein institusjon, eit firma og liknande
      • vi takkar for førespurnaden
    • allmenngjerande
      • vi finn alltid unnatakdet finst
    • som substantiv
  2. brukt for 1. person eintal som kongeleg fleirtal
    Døme
    • Vi Olav 5.
    • brukt av talarar, journalistar og liknande
      • først vil vi nemne
    • ofte skjemtande
      • no skal vi sjå
  3. særleg til barn eller pasient;
    brukt i staden for du, de
    Døme
    • kom skal vi ta tran;
    • korleis har vi det i dag?

Faste uttrykk

  • det store vi
    det store fleirtalet

regime

substantiv inkjekjønn

Uttale

resjiˋme

Opphav

gjennom fransk; frå latin regimen

Tyding og bruk

  1. (eineveldig eller omsynslaus) styreform;
    styre, regjering
    Døme
    • eit reaksjonært regime;
    • dei kjempar mot regimet i landet;
    • under hennar regime var det ikkje mogleg å sluntre unna
  2. opplegg ein følgjer
    Døme
    • han har eit strengt regime for trening og kost

meze

substantiv hankjønn

Uttale

me´se

Opphav

gjennom gresk mezes og tyrkisk meze, frå persisk maza ‘smak’

Tyding og bruk

liten matrett, ofte servert fleire saman som eit fullt måltid;
jamfør tapas
Døme
  • meze er mykje mat, sjølv om det er smårettar;
  • mezear som fylte vinblad, pølser, hummus og ostar

shintoisme

substantiv hankjønn

Uttale

sjinto-isˊme

Opphav

av shinto og -isme

Tyding og bruk

tradisjonell japansk religion

so-me

substantiv ubøyeleg

Opphav

etter engelsk SoMe, forkorting for social media ‘sosiale medium’

Tyding og bruk

Døme
  • følgje med på so-me;
  • sjå på bilete i so-me

kum

substantiv hankjønn

Opphav

av lågtysk kum(me)

Tyding og bruk

  1. større behaldar for vatn, gjødsel eller liknande
    Døme
    • sauene hadde falt ned i ein kum;
    • ho tømte vatnet i kummen
  2. stor skål, kar;

polyteisme

substantiv hankjønn

Uttale

polite-isˊme

Opphav

jamfør poly- og teisme

Tyding og bruk

tru på fleire gudar;
motsett monoteisme

hypotagme

substantiv inkjekjønn

Uttale

hypotagˋme

Opphav

av gresk tagma ‘ordning, oppstilling’

Tyding og bruk

sambinding mellom to ledd der det eine leddet er underordna det andre;
hypotaktisk samband;
Døme
  • ‘den eldste dottera’ er eit hypotagme fordi adjektivet ‘eldste’ er underordna substantivet ‘dottera’

paratagme

substantiv inkjekjønn

Uttale

paratagˋme

Opphav

av gresk para- og tagma ‘ordning, oppstilling’; jamfør para-

Tyding og bruk

i språkvitskap: sambinding av to eller fleire sideordna setningsledd der kvart av ledda kan ha same funksjon (1) i setninga som heile sambandet;
parataktisk samband;
Døme
  • i setninga ‘Per, Ola og Kari gjekk heim’ er ‘Per, Ola og Kari’ eit paratagme

bramanisme, bramaisme

substantiv hankjønn

Uttale

bramanisˊme; bramaisˊme

Opphav

av braman

Tyding og bruk

del av hinduismen som er dominert av tekstane og rituala til braminane