Avansert søk

Nynorskordboka 512 oppslagsord

første, fyrste 2

adjektiv

Opphav

same opphav som først (

Tyding og bruk

som er nummer éin i ei rekkjefølgje;
rekkjetal til éin (1.)
Døme
- for første gong;
- ta det første steget;
- første mai;
- første verdskrigen;
- i første omgang;
- eit første steg på vegen
- brukt som substantiv
  ho vil støtt vere den første;
  dei siste skal bli dei første;
  det første som eg hugsar;
  for det første vil eg ikkje, for det andre kan eg ikkje
lengst framme, best, viktigast
Døme
- kome i første rekkje;
- reise på første klasse;
- det første og mest grunnleggjande prinsippet

Faste uttrykk

aller første
før alt anna (i ei rekkjefølgje)
dette var den aller første konserten deira
første og beste
som er det første ein finn utan omsyn til kvalitet
han valde den første og beste sykkelen han kunne finne
med det første
snart; førebels

stein 1

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt steinn

Tyding og bruk

fast og hardt mineralsk materiale som finst i store og små stykke i jordskorpa;
berg (1), fjell (3);
til skilnad frå jord (3), sand (1) og grus (1
Døme
- bryte stein;
- i Noreg er det mykje stein
- - gråstein
  - kalkstein
  - kleberstein
blokk eller klump av stein (1, 1)
Døme
- kaste stein;
- få stein i skoen;
- hoppe frå stein til stein over elva;
- steinane rasa ned fjellsida
- - kampestein
  - småstein
stykke som er tilhogge av stein (1, 1) eller laga av betong, tegl eller liknande og nytta til eit særskilt føremål
Døme
- reise ein stein på grava;
- leggje ny stein på taket
- - bautastein
  - gravstein
  - murstein
  - slipestein
  - stabbestein
  - teglstein
edelt (fargerikt) mineral (1) brukt i smykke;
smykkestein
Døme
- edle steinar
- - edelstein
  - smykkestein
frø av steinfrukt med hardt skal rundt
Døme
- spytte ut steinen
- - plommestein
  - sviskestein
hardt frø i bær
Døme
- druer utan stein
i medisin: liten fast lekam som blir skild ut, særleg i kjertlar
- - gallstein
  - nyrestein
testikkel

Faste uttrykk

byggje/leggje stein på stein
arbeide tolmodig for å nå eit mål
bedrifta bygde stein på stein i etableringsfasen;
vi må leggje stein på stein for å få framgang
ein skal ikkje kaste stein når ein sit i glashus
ein bør ikkje kritisere andre for noko ein sjølv kan kritiserast for
erte på seg stein
terge til den aller rolegaste blir oppøst
falle ein stein frå nokons hjarte
bli fri frå ei tung bør (1, 2)
det fall ein stein frå hjartet hans da han fekk vite sanninga
få ein stein til å gråte
få den mest kjenslelause til å ynkast over nokon
ha eit hjarte av stein
vere hard og kjenslelaus
hard som stein
svært hard
hoggen/skriven i stein
umogleg å endre
framtida er ikkje hoggen i stein;
planane er ikkje skrivne i stein
ikkje liggje att stein på stein
vere eller bli heilt øydelagd
kaste den første steinen
vere den første til å døme eller kritisere
kaste stein i glashus
kritisere nokon for noko ein sjølv har gjort feil
opposisjonspartiet kastar stein i glashus
leggje stein til børa/byrda
auke vanskane for andre
denne lova legg stein til byrda for dei som er komne i ein vanskeleg situasjon;
den låge lønsveksten la stein til børa
snu kvar stein
undersøkje nøye;
saumfare
sove som ein stein
sove tungt
steinar for brød
noko verdilaust i staden for noko nyttig

stereotypisering

substantiv hokjønn

Opphav

av stereotypisere

Tyding og bruk

det å framstille noko på ein stereotyp (, 1) måte

Døme

stereotypisering er det første steget til fordomar

synopsis

substantiv hankjønn

Opphav

frå gresk ‘samsyn’, jamfør syn-

Tyding og bruk

samandrag (1) av innhaldet i ei bok, ein film eller liknande
tekstutgåve der fleire variantar av same tekst, eller tekstar som liknar kvarandre, er oppstilte i parallelle spalter, til dømes ei utgåve av dei tre første evangelia;
jamfør synoptikar

stolrad

substantiv hokjønn

Opphav

Tyding og bruk

rad av stolar;

Døme

dei tre første stolradene er reserverte

stivne

stivna

verb

Tyding og bruk

bli stiv eller stivare
Døme
- løparen stivna like før mål;
- piske kremfløyten så han stivnar;
- lyden fekk meg til å stivne av skrekk
- brukt som adjektiv:
  eit stivna smil
fryse (2, 1), storkne (1)
Døme
- myrane stivna i frosten
bli mekanisk;
bli stereotyp
Døme
- bandet har stivna i stilen frå den første plata

stillingskrig

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

krig som begge partane fører frå faste stillingar
Døme
- første verdskrigen vart ein stillingskrig
i overført tyding: fastlåst situasjon;
konflikt der ingen av partane vil ta initiativ til ei løysing
Døme
- det er ein stillingskrig mellom regjeringa og opposisjonen

slette 4

sletta

verb

Opphav

norrønt slétta

Tyding og bruk

gjere slett (3, 1);
jamne (3
Døme
- slette duken;
- eg sletta til jorda etter å ha sett ned laukane;
- dei reklamerer med at kremen slettar ut rynkene
stryke ut, ta bort, fjerne;
utslette
Døme
- dei slettar alle spor etter seg;
- kommunen sletta gjelda som idrettslaget hadde;
- det første avsnittet kan du berre slette;
- eg har sletta profilen min

Faste uttrykk

slette over
gjere godt att;
glatte over;
pynte på

øving

substantiv hokjønn

Tyding og bruk

det å øve eller øve opp;
opplæring, trening (3)
Døme
- øving gjer meister
det å meistre eit fag, ein kunst eller ein dugleik (fordi ein har øvd opp evna og halde ho ved like);
dugleik
Døme
- det skulle øving til dette;
- ha øving i noko
handling, prøve, omgang eller forsøk (i ei samanhengande rekkje) utført for å oppnå større dugleik
Døme
- øvingar i symjing;
- skriftlege øvingar på skulen;
- dei hadde berre 14 dagars øving
- - botsøving
  - elevøving
  - kroppsøving
  - songøving
organisert verksemd der mannskap eller personale øver for å få rutine i å samarbeide om ein større operasjon
Døme
- kalle inn hæren til øvingar
- - brannøving
  - militærøving
  - repetisjonsøving
i idrett: særskild distanse, teknikk eller disiplin som ein konkurrerer i innanfor ein idrett
Døme
- alpine øvingar;
- første øving var 110 m hekk

tolvfingertarm

substantiv hankjønn

Opphav

etter tysk; opphavleg frå gresk

Tyding og bruk

første del av tynntarmen

Døme

ha sår på tolvfingertarmen

Resultater per side: