Gå til hovudinnhald
Tilgjenge
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Vanleg søk
Søkjehjelp
Eitt treff

Nynorskordboka 138 oppslagsord

garn

substantiv inkjekjønn

Opphav

norrønt garn, samanheng med gǫrn ‘tarm’, truleg opphavleg ‘snor av tarmar’

Tyding og bruk

  1. tråd spunnen av ull, bomull, lin eller kunststoff
    Døme
    • spinne garn av karda ull;
    • kjøpe strikkepinnar og garn;
    • saum i blått og kvitt garn
  2. nettforma fangstreiskap, særleg til fiske
    Døme
    • fiske med garn;
    • setje ut garn;
    • trekkje garna;
    • få fisk på garn;
    • fisken sprellar i garnet

Faste uttrykk

  • få i garnet
    få i si makt
  • gå i garnet
    bli lurt
  • ha garna ute
    prøve å fange eller å få i si makt
  • sitje i garnet
    vere i ein fastlåst situasjon
Artikkelside

på

preposisjon

Opphav

av norrønt upp á ‘opp på’

Tyding og bruk

  1. brukt om plassering mot eit underlag eller inntil noko
    Døme
    • maten står på bordet;
    • sitje på benken;
    • liggje på stranda;
    • lese på senga;
    • biletet heng på veggen;
    • stå på ei liste
  2. brukt om plassering i noko
    Døme
    • det er vatn på flaska;
    • ha pengar på lomma
  3. brukt ved nemning for lokalitet, område eller liknande
    Døme
    • bu på ein gard;
    • vere ute på sjøen
  4. brukt ved namn på øyar og dei fleste byane i innlandet
    Døme
    • vere heimehøyrande på Stord;
    • bu på Lillehammer
  5. brukt ved nemning av lokale, institusjon eller liknande
    Døme
    • gå på konsert;
    • vere på skulen;
    • dei er ute på byen
  6. brukt ved ord for kroppsdel
    Døme
    • kome seg på beina;
    • stå på hendene;
    • ha hår på brystet;
    • træ ein ring på fingeren
  7. brukt ved ord for transportmiddel
    Døme
    • setje seg på sykkelen;
    • gå på ski;
    • om bord på båten
  8. brukt for å vise tilknyting mellom del og heilskap
    Døme
    • taket på huset;
    • ulla på sauen;
    • enden på visa
  9. brukt ved nemningar for eigenskapar i forhold til noko anna
    Døme
    • breidda på vegen;
    • fargen på veggen;
    • storleiken på beløpet
  10. brukt i uttrykk som nemner relasjon, situasjon eller liknande
    Døme
    • gleda er på mi side;
    • ta noko på seg;
    • helse på nokon;
    • vente på noko;
    • få tid på seg;
    • kjenne noko på seg;
    • sove på saka;
    • vere ekspert på fleire område;
    • resultatet er på nivå med det i fjor
  11. brukt i tidsuttrykk
    Døme
    • midt på dagen;
    • på sine gamle dagar;
    • gjere noko på ein time;
    • hytta har ikkje vore i bruk på år og dag;
    • eg har ikkje vore der på mange år
  12. brukt for å indikere ei rekkje;
    Døme
    • tusen på tusen;
    • gong på gong
  13. brukt ved ord som nemner årsak, middel eller måte
    Døme
    • på eigen kostnad;
    • vere på jakt;
    • klare seg på eit vis;
    • ta fisk på garn;
    • skyte på langt hald;
    • truge nokon på livet;
    • køyre på høggir;
    • krevje husleige på forskot;
    • lese bøker på engelsk;
    • spele eit stykke på oppmoding frå publikum
  14. med omsyn til
    Døme
    • stor på vokster;
    • på godt og vondt
  15. med hjelp av
    Døme
    • motoren går på bensin;
    • konkurrere på kvalitet
  16. brukt ved talstorleikar
    Døme
    • ein fisk på to kilo;
    • ein sum på 1 000 kr;
    • ein periode på minimum ti år
  17. brukt ved fordeling
    Døme
    • det blir 200 kr på kvar
  18. brukt ved rørsle eller flytting av noko
    Døme
    • lyfte på hatten;
    • gløtte på døra
  19. om det å sanse eller vende seg til: i retning av noko eller nokon;
    mot
    Døme
    • rope på nokon;
    • sjå på tv;
    • han tittar på henne
  20. brukt som verbalpartikkel
    Døme
    • drive på med noko;
    • det fryser på;
    • det stod ikkje lenge på;
    • det tok hardt på;
    • vinden står på;
    • kan eg sitje på med deg?
    • slå på radioen
  21. brukt saman med verb i uttrykk med ‘seg’
    Døme
    • kle på seg;
    • la vente på seg;
    • han har lagt på seg
  22. brukt som adverb: i aktiv tilstand
    Døme
    • tv-en er på;
    • lyset står på

Faste uttrykk

  • ha noko på nokon
    skulde nokon for noko ugunstig eller ulovleg
    • politiet har noko på han
  • likne på
    sjå ut som
    • han liknar på mor si
  • på fote
    i orden, i tilfredsstillande tilstand
    • få noko på fote;
    • hjelpe nokon på fote;
    • kome seg på fote att
  • på førehand
    i førevegen;
    føreåt, tidlegare
    • skrive kontrakt på førehand;
    • eg fekk ingen informasjon på førehand
  • på grunn av
    som følgje av;
    forkorta pga.
    • brua er stengd på grunn av uvêret
  • på kryss og tvers
    i alle retningar
    • dei søkte gjennom området på kryss og tvers
  • på langs
    i lengderetninga
    • skjere loffen på langs;
    • på langs og på tvers
  • på skeive
    på skakke, på skrå
    • kassene står på skeive
  • på tverke
    ulagleg, bakvendt
    • dette kjem på tverke for meg;
    • alt går på tverke i dag
  • stå på
    • gå føre seg;
      hende
      • kva er det som står på her?
      • krangelen stod ikkje lenge på
    • henge i;
      jobbe hardt
      • elevane har verkeleg stått på i dag
  • vere på han
    vere i aktivitet
    • han er tidleg på han
  • vere på
    med trykksterkt ‘på’: vere vaken og engasjert
    • for å lukkast må ein alltid vere på
Artikkelside

brodergarn

substantiv inkjekjønn

Tyding og bruk

garn til å brodere (1) med
Artikkelside

organsin

substantiv hankjønn

Opphav

gjennom fransk; frå italiensk

Tyding og bruk

garn av råsilke der fleire trådar er tvinna i motsett retning, brukt til varp (4) i fine silkestoff
Artikkelside

nyste 1, nøste

substantiv inkjekjønn

Opphav

truleg samanheng med norrønt hnoða ‘nyste’; jamfør node (1

Tyding og bruk

  1. ball eller kule som er vunden saman av garn, tråd eller liknande
    Døme
    • vinde eit nyste;
    • ho kjøpte tre nyste grønt ullgarn;
    • katta leikte med eit nyste
  2. lite og rundt dyr eller menneske
    Døme
    • kjetta hadde dei små nysta kring seg
Artikkelside

nyste 2, nøste 2

nysta, nøsta

verb

Tyding og bruk

  1. vinde tråd til nyste (1, 1)
    Døme
    • nyste opp garn
  2. i overført tyding: finne ut av, få klart
    Døme
    • politiet har teke til å nyste opp trådane i saka;
    • journalisten nystar opp i historia;
    • han nysta seg gjennom den gamle historia

Faste uttrykk

  • nyste seg saman
    klumpe seg saman;
    krølle seg saman
    • skyene nystar seg saman;
    • ungene nysta seg saman
Artikkelside

omfar

substantiv inkjekjønn

Opphav

jamfør far (2

Tyding og bruk

  1. Døme
    • eit omfar i eit laftehus
  2. Døme
    • omfar i ein båt
  3. om eldre forhold: mål på maskestorleiken i garn og notreiskap
  4. rekkje av masker på eit strikketøy;
    Døme
    • eit omfar i ein bunding
Artikkelside

netje 2

netja

verb
kløyvd infinitiv: -a

Opphav

norrønt netja; samanheng med nett (1

Tyding og bruk

refleksivt: gå seg fast i eit garn
Døme
  • fisken netjar seg
Artikkelside

mohair

substantiv hankjønn eller inkjekjønn

Uttale

mohæˊr

Opphav

gjennom engelsk og italiensk, frå arabisk mukhayyar ‘klede av geitehår’; i engelsk innverknad frå hair ‘hår’

Tyding og bruk

  1. ull av angorageit
  2. garn eller stoff av mohair (1)
Artikkelside

maskevidd, maskevidde, moskevidd, moskevidde

substantiv hokjønn

Tyding og bruk

storleik på ruteopningar i garn, nøter og liknande;
Artikkelside
Side 1 av 14