Gå til hovudinnhald
Tilgjenge
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Vanleg søk
Søkjehjelp
19 treff

Bokmålsordboka 9 oppslagsord

sølje

substantiv hankjønn eller hunkjønn

Opphav

norrønt sylgja

Betydning og bruk

brystsmykke, særlig brukt til bunad
Artikkelside

skål 1

substantiv hunkjønn eller hankjønn

Opphav

norrønt skál; samme opprinnelse som skall og skille (1

Betydning og bruk

  1. mindre, rundt kar eller fat, ikke så dypt som en bolle (1
    Eksempel
    • en skål med sjokolade;
    • han hadde havregryn i skåla;
    • kopp med skål og asjett
  2. glass eller beger med drikke som en drikker som gratulasjon, med ønske om lykke, hyllest eller lignende;
    Eksempel
    • drikke jubilantens skål;
    • utbringe en skål for brudeparet
  3. noe som er formet som en skål (1, 1)
    Eksempel
    • skålene på en sølje
  4. den delen av en bh som støtter eller omslutter et bryst;
  5. trestykke til forsterkning av en (knekt) mast eller lignende

Faste uttrykk

  • en annen skål
    en annen sak enn den som blir diskutert
  • gi i skåla
    legge penger i en innsamlingsbøsse eller lignende som bæres rundt;
    donere penger
Artikkelside

solhjul

substantiv intetkjønn

Betydning og bruk

ringformet mønster eller tegn (opprinnelig som symbol på sola)
Eksempel
  • en sølje med solhjul;
  • de fant helleristninger med solhjul
Artikkelside

løv, lauv

substantiv intetkjønn

Opphav

norrønt lauf

Betydning og bruk

  1. flate blader på trær eller busker
    Eksempel
    • rake løv;
    • løvet spretter;
    • det grønne løvet på trærne
  2. Eksempel
    • så stille at ikke et løv rører på seg
  3. ornament formet som løv (2), for eksempel på søljer
    Eksempel
    • en rund sølje med løv
Artikkelside

bolesølje

substantiv hankjønn eller hunkjønn

Opphav

førsteleddet av norrønt bóla ‘kul’

Betydning og bruk

sølje med runde opphøyde plater på
Artikkelside

bringeduk

substantiv hankjønn

Betydning og bruk

(brodert) tøystykke i bringa (1, særlig på kvinnebunad;
Eksempel
  • et bunadsliv med sølje, tørkle og perlebrodert bringeduk
Artikkelside

agnus Dei

substantiv intetkjønn

Uttale

agˊnus deˋi

Opphav

fra latin ‘Guds lam’

Betydning og bruk

  1. bilde (på amulett eller i kirkekunst) av Kristus framstilt som et lam med kors og seiersfane
  2. en type hengende smykke eller sølje (til brudebunad), opprinnelig brukt som amulett
  3. del av nattverdsliturgien innledet med ordene «du Guds Lam»
Artikkelside

bringesølje

substantiv hankjønn eller hunkjønn

Betydning og bruk

sølje til å bære på brystet
Eksempel
  • bringesølje til rogalandsbunad
Artikkelside

bringe 1

substantiv hankjønn eller hunkjønn

Opphav

norrønt bringa

Betydning og bruk

  1. fremste del av brystet på visse dyr
    Eksempel
    • skuddet traff bjørnen i bringa
  2. kroppsdel mellom hals og bukhule på menneske;
    Eksempel
    • være bred over bringa;
    • hjertet dunker hardt i bringa
  3. i overført betydning: hjerte (2), sinn (1)
    Eksempel
    • skuffelsen sved i bringa
  4. kjøtt fra brystet på dyr
    Eksempel
    • bruke bringe av oksekjøtt til kjøttgryter
  5. del av klesplagg som dekker brystet
    Eksempel
    • en bunadsskjorte med sølje på bringa
Artikkelside

Nynorskordboka 10 oppslagsord

sølje, sylje

substantiv hokjønn

Opphav

norrønt sylgja

Tyding og bruk

  1. brystsmykke, brosje
    Døme
    • ei sølje av sølv til bunaden
  2. (belte)spenne
Artikkelside

skål 1

substantiv hokjønn

Opphav

norrønt skál; same opphav som skal og skilje (1

Tyding og bruk

  1. mindre, rundt kar eller fat, ikkje så djup som bolle (1
    Døme
    • kopp og skål;
    • det stod ei skål med epler på bordet;
    • han sette skålene på bordet
  2. glas eller beger med drykk som ein drikk som gratulasjon, med ynskje om lykke, hylling eller liknande;
    Døme
    • drikke ei skål for bursdagsbarnet
  3. noko som er forma som ei skål (1, 1)
    Døme
    • skålene på ei sølje;
    • skålene på ei harv
  4. den delen av ein bh som støttar eller omsluttar eit bryst;
  5. trestykke som forsterkar ei (knekt) mast eller liknande

Faste uttrykk

  • ei anna skål
    ei anna sak enn den som blir drøfta
  • gje i skåla
    leggje pengar i innsamlingsbørse eller liknande som går rundt;
    donere pengar
Artikkelside

gammal, gamal

adjektiv

Opphav

norrønt gamall, jamfør eldre; eldst

Tyding og bruk

  1. som har levd lenge;
    merkt av elde
    Døme
    • ein gammal mann;
    • den gamle kvinna;
    • den gamle hesten;
    • gamle folk;
    • bli gammal og grå;
    • bli gammal før tida
    • brukt som substantiv
      • dei gamle i samfunnet;
      • både gamle og unge var samla
  2. om ting: som har vore til eller vore i bruk lenge;
    dårleg som følgje av elde;
    Døme
    • ei gammal stove;
    • gamle klede;
    • ein gammal ljå;
    • ei verdifull gammal sølje;
    • ta vare på dei gamle trehusa;
    • noko gammalt skrap;
    • gammal mat
    • brukt som adverb
      • det luktar gammalt av fisken
  3. Døme
    • gamle segner;
    • gamle viser;
    • gamle sanningar;
    • den same gamle leksa;
    • på den gamle måten
    • brukt som substantiv:
      • gammalt og nytt side om side;
      • fortelje gammalt
  4. med opphav i fortida;
    som har eksistert lenge (slik det no er)
    Døme
    • gamle vener;
    • gammal usemje;
    • gammal venskap;
    • gammal gjeld;
    • garden er gammal i ætta
  5. som har vore lenge i ei viss rolle, eit visst yrke eller liknande;
    Døme
    • ein gammal tråvar;
    • du er den gode gamle;
    • vere gammal i tralten;
    • han vart ikkje gammal der i garden
  6. som var før;
    tidlegare
    Døme
    • den gamle vegen gjekk der;
    • i det gamle Hellas;
    • den gamle og den nye formannen;
    • dei gamle romarane;
    • den gamle teljemåten;
    • det gamle året
    • brukt som adverb
      • gammalt var det slik
  7. av ein viss alder
    Døme
    • ho er ti år gammal;
    • kor gammal er du?
    • eg er like gammal som du;
    • ho er ikkje gammal nok til å byrje på skulen

Faste uttrykk

  • den gamle verda
    fellesnemning for dei verdsdelane som oldtidas europearar kjende til: Europa, Asia og Afrika;
    til skilnad frå den nye verda
  • etter gammalt
    som før i tida
    • slik seier dei etter gammalt
  • frå gammal tid
    frå langt attende i tid
    • kjende julesongar frå gammal tid
  • frå gammalt av
    frå langt attende i tid (og framleis)
    • her har dei drive med ysting av geitemjølk frå gammalt av
  • gammal vane er vond å vende
    det er vanskeleg å leggje av seg ein innarbeidd vane
  • i gamle dagar
    før i tida
  • i gammal tid
    før i tida
  • med/ved det gamle
    som før;
    uendra
  • på sine gamle dagar
    i alderdomen
Artikkelside

bringe 1

substantiv hokjønn

Opphav

norrønt bringa

Tyding og bruk

  1. fremste del av brystet på visse dyr
    Døme
    • skotet råka bjørnen i bringa
  2. kroppsdel mellom hals og bukhole på menneske;
    Døme
    • ha vondt i bringa;
    • vere brei over bringa;
    • ha hår på bringa
  3. i overført tyding: hjarte (2), hug (1, 1)
    Døme
    • bli varm i bringa;
    • ord som svir i bringa
  4. kjøt av brystet på dyr
    Døme
    • bringe av storfe
  5. del av klesplagg som dekkjer brystet
    Døme
    • ei sølje i bringa på halskledet

Faste uttrykk

Artikkelside

agnus Dei

substantiv inkjekjønn

Uttale

agˊnus deˋi

Opphav

frå latin ‘Guds lam’

Tyding og bruk

  1. bilete (på amulett eller i kyrkjekunst) av Kristus framstilt som eit lam med kross og sigersfane
  2. slags hengande smykke eller sølje (til brurebunad), opphavleg brukt som amulett
  3. del av nattverdsliturgien innleidd med orda «du Guds Lam»
Artikkelside

søljelauv, syljelauv

substantiv inkjekjønn

Tyding og bruk

lauv av metall på ei sølje
Artikkelside

forgylle

forgylla

verb

Opphav

frå lågtysk; jamfør gull

Tyding og bruk

  1. trekkje med eit tynt lag gull eller materiale som liknar gull
    Døme
    • forgylle ei sølje
  2. gje gulaktig, skinande glans
    Døme
    • solstrålane forgyller landskapet
  3. gjere vakrare enn røynda;
    Døme
    • ein forfattar som forgyller tida vi lever i
Artikkelside

bringesølje, bringesylje

substantiv hokjønn

Tyding og bruk

sølje til å bere på bringa
Døme
  • bringesølje til namdalsbunad
Artikkelside

lauv

substantiv inkjekjønn

Opphav

norrønt lauf

Tyding og bruk

  1. flate blad på tre eller buskar
    Døme
    • rake lauv;
    • lauvet sprett;
    • det første grøne lauvet spirte fram
  2. Døme
    • så stilt at ikkje eit lauv rører på seg
  3. ornament forma som lauv (2), til dømes på søljer
    Døme
    • ei stor sølje med lauv
Artikkelside

bolesølje, bolesylje

substantiv hokjønn

Opphav

førsteleddet av norrønt bóla ‘kul’

Tyding og bruk

sølje med runde boler (1 eller kuvar på
Artikkelside