Avansert søk

Nynorskordboka 124 oppslagsord

heil 1

adjektiv

Opphav

norrønt heill

Tyding og bruk

ikkje sund;
uskadd, i stand
Døme
- buksa er heil;
- egget er like heilt;
- vindauga er heile
av same materialet;
ublanda, usamansett
Døme
- heil ull
i full storleik;
udelt, uredusert, fullstendig
Døme
- eit heilt brød;
- han har det heile og fulle ansvaret for krisa
- brukt som substantiv
  to halve er ein heil
svær, stor, dugeleg
Døme
- ei heil mengd
ikkje mindre enn
Døme
- heimturen tok heile 15 timar
brukt som adverb: fullt ut, fullstendig, aldeles
Døme
- det er heilt sikkert;
- eg er heilt utsliten;
- dette er heilt etter min smak;
- temperaturen var heilt nede i –39 °C

Faste uttrykk

det heile
alt i hop
ha overoppsyn med det heile
ein heil del
nokså mykje eller mange
fullt og heilt
fullstendig, aldeles;
fullt ut
stille seg fullt og heilt bak leiaren
heil ved
- massivt tre
  ei list av heil ved
- heilstøypt (2), solid (4) person eller produkt
  slike folk er heil ved
heil vegg
vegg utan dør eller vindauge
heile tal
tal som ikkje er brøkar
heilt gjennom
fullt ut, fullt og heilt
han var heilt gjennom lygnaktig
heilt ut
fullt ut, fullt og heilt
teateret er heilt ut finansiert av staten
i det heile teke
- på mange måtar;
  stort sett;
  i det store og heile
  eg er i det heile teke litt forundra over denne avgjerda
- i nektande uttrykk: på nokon måte
  eg angrar ikkje i det heile teke
i det store og heile
alt i alt, stort sett, jamt over

heil 2

interjeksjon

Opphav

same opphav som heil (

Faste uttrykk

heil og sæl
helsing brukt av norske nazistar (etter norrøn helsing (kom, far, ver) heill ok sæll ‘måtte du vere frisk og lykkeleg’, som seinare vart teken opp av NS, truleg med påverknad frå det tyske Heil Hitler)

heile 4

heila

verb

Opphav

norrønt heila

Tyding og bruk

gjere heil;

Døme

heile skaden

mengd, mengde

substantiv hokjønn

Opphav

Tyding og bruk

stort tal;
stort kvantum, masse
Døme
- ei heil mengd med folk;
- plukke mengder av blomstrar;
- det har kome ei mengd snø
så eller så mykje;
kvantum, masse;
tal (3)
Døme
- ei høveleg mengd feitt i kosten
- - kalorimengd
  - nedbørmengd
i matematikk: samling av element (7)
Døme
- endeleg mengd;
- uendeleg mengd;
- tom mengd
- - delmengd
i bunden form eintal: storhopen, dei fleste;
allmenta, massen
Døme
- skilje seg ut frå mengda
i bunden form eintal: samling av menneske;
folkemasse, folkemengd (1)
Døme
- oppdage ein kjenning i mengda

fleire

determinativ kvantor

Opphav

norrønt fleiri, komparativ av mang og mange; jamfør superlativ flest

Tyding og bruk

meir enn éin;
mange, ein heil del;
nokre
Døme
- spørsmålet har fleire sider;
- kunne fleire språk;
- hende fleire gonger;
- i fleire år;
- fleire av dei er borte
ved uttrykt samanlikning: som det er meir av i tal;
meir talrik
Døme
- fleire kvinner enn menn;
- fleire bøker enn eg har råd til;
- dei er fleire enn vi er
nokre i tillegg;
enda nokre;
enda meir
Døme
- fleire enn eg;
- få fleire ark!
- brukt som substantiv
  somme klappa og fleire jubla;
  stadig fleire meiner dette;
  fleire og fleire tek ny utdanning

Faste uttrykk

med fleire
og fleire andre som ikkje er nemnde med namn;
forkorta mfl.
ei kunstsamling av biletkunstnarar som Astrup d. y., Eikås, Weidemann, Tunold med fleire
og fleire
og fleire andre som ikkje er nemnde med namn;
forkorta ofl.
sitat av Ivar Aasen, Henrik Ibsen, Aksel Sandemose, Olav Duun og fleire

hjernedaude, hjernedød

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

heil utsløkking av hjernefunksjonane

seistim

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

stim ( av sei

Døme

dei fekk ein heil seistim i nota

heile tida

Tyding og bruk

støtt og stadig;

alltid;

Sjå: heil, tid

Døme

vi vart avbrotne heile tida

halv 1

adjektiv

Opphav

norrønt halfr

Tyding og bruk

som utgjer den eine av to (meir eller mindre like store) delar
Døme
- dei delte og fekk eit halvt eple kvar;
- ein halv liter;
- to og ein halv
- brukt som substantiv
  ikkje det halve;
  det halve hadde vore meir enn nok;
  ein halv må vere lov
om mengde, fart eller anna måleining, som er fylt eller blir brukt ca. halvparten av maksimal kapasitet;
halvfull, halvfylt
Døme
- ei halv flaske;
- ta ein halv øl;
- båten gjekk med halv fart
om klokkeslett: 30 minutt før heil time
Døme
- klokka er halv ni, altså 08.30 eller 20.30
som utgjer opp til halvdelen av noko;
delvis (2), nesten
Døme
- oppleve det som ein halv fridag;
- ein halv siger
brukt som adverb: delvis, nesten, i ein viss mon
Døme
- han sa det halvt i spøk;
- dei sat halvt smilande;
- ho stirra halvt forbi han
om gjerning, karakter, lovnad, sanning, svar og liknande: ikkje heil, ufullkomen, ufullstendig
Døme
- ein halv lovnad;
- eit halvt svar;
- ta halve standpunkt

Faste uttrykk

ei halv ei
ei halvflaske brennevin
ha ei halv ei på innerlomma
ein halv gong
femti prosent (meir);
ofte brukt i samanlikningar om mengde, storleik eller liknande
utgiftene vart ein halv gong større;
dreie mutteren ein halv gong til;
den norske kystlinja går to og ein halv gong rundt jorda
flagge på halv stong
la flagg henge om lag halvvegss ned på flaggstong for å vise sorg ved dødsfall og gravferd
halvt om halvt
(etter tysk halb und halb) bortimot, så å seie
vere halvt om halvt trulova
med eit halvt auge
med ein gong, med å sjå berre lausleg
at den er øydelagd, kan eg sjå med eit halvt auge
med eit halvt øyre
utan å høyre godt etter
læraren lytta med eit halvt øyre
på halv tolv
ikkje heilt rett, skeivt, tilfeldig, utan styring;
på skeive
med hatten på halv tolv;
det har gått litt på halv tolv i det siste

slakte

slakta

verb

Opphav

av lågtysk slachten, av slan ‘slå’

Tyding og bruk

avlive og dele opp (hus)dyr som skal brukast til mat
Døme
- slakte grisen til jul;
- laksen blir slakta i båten
drepe eller myrde brutalt og omsynslaust
Døme
- heile folket vart slakta
kritisere særs hardt;
nedsable (1)
Døme
- avisene slakta framsyninga;
- leiinga slaktar forslaga
hogge opp eller dele opp noko og selje det som er av verdi
Døme
- banden stal bilar og slakta dei;
- dei kjøpte opp verksemda berre for å slakte henne

Faste uttrykk

slakte ned
drepe ei heil eller delar av ei besetning av (hus)dyr på grunn av sjukdom eller liknande
heile reinstamma vart slakta ned på grunn av sjukdom

Side 1 av 13

Resultat per side: