Gå til hovudinnhald
Tilgjenge
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Vanleg søk
Søkjehjelp
10 treff

Nynorskordboka 10 oppslagsord

agere

agera

verb

Uttale

ageˊre

Opphav

frå latin ‘gjere, setje i rørsle’

Tyding og bruk

  1. spele (ei rolle);
    opptre som
    Døme
    • agere storkar;
    • agere dum
  2. Døme
    • agere rasjonelt
Artikkelside

spele

spela

verb
kløyvd infinitiv: -a

Opphav

frå lågtysk spelen, spillen

Tyding og bruk

  1. Døme
    • sola spela i vassflata
  2. vere med i eller drive med ball- eller kulespel
    Døme
    • spele fotball;
    • dei spela mot eit utanlandsk lag
  3. vere med i spel med kort, terningar eller liknande
    Døme
    • spele sjakk
  4. satse pengar;
    vedde
    Døme
    • spele lotto;
    • spele på travbana
  5. få fram, lage musikk
    Døme
    • spele på trekkspel;
    • spele plater;
    • spele ein sonate
  6. om fugl: lage paringslyd
    Døme
    • orrhanen spelar oppi åsen
  7. utføre ei teaterrolle, filmrolle eller liknande
    Døme
    • spele ei rolle dårleg;
    • spele revy;
    • teateret spelar no ‘Nokon kjem til å komme’ av Jon Fosse
  8. Døme
    • spele idiot

Faste uttrykk

  • spele ballen over til
    overlate neste trekk til
    • staten spelar ballen over til kommunane
  • spele ei rolle
    ha noko å seie;
    påverke
    • det dårlege vêret kan ha spela ei rolle for dei dårlege avlingane;
    • det spelar inga rolle
  • spele eit høgt spel
    ta ein stor vågnad
  • spele fallitt
    mislykkast
    • prosjektet har spela fallitt
  • spele for galleriet
    appellere medvite og på ein lettvint måte til publikum eller massen
  • spele inn
    • lage opptak av (ein film, ei plate eller liknande)
      • filmen er spela inn i Noreg
    • gje inntekt ved framvisning (av film, teaterstykke eller liknande)
      • filmen har spela inn store summar
    • verke inn;
      ha noko å seie
      • fleire faktorar vil spele inn;
      • vêret spelar inn på inntrykket av turen
  • spele korta sine godt
    utnytte dei sjansane ein får
  • spele med
    vere delaktig i;
    ha verknad på
    • eg prøver å spele med i staden for å stide imot
  • spele med opne kort
    ikkje løyne noko
  • spele nokon eit puss
    lure eller narre nokon
  • spele nokon ut over sidelinja
    setje nokon ut av spel;
    gjere nokon makteslaus
  • spele opp
    byrje spelet
    • spele opp til dans
  • spele på lag
    samarbeide
  • spele på mange strenger
    vere allsidig
  • spele på noko
    utnytte noko
    • spele medvite på noko
  • spele ut
    ha utspelet
  • spele ut mot
    setje opp mot (kvarandre)
Artikkelside

aktiv 2

adjektiv

Opphav

av latin activus ‘verksam, handlande’ av actus, perfektum partisipp av agere ‘handle’

Tyding og bruk

  1. Døme
    • aktive lagsfolk;
    • aktive og passive medlemer;
    • ein aktiv idrettsutøvar;
    • ein aktiv vulkan;
    • i aktiv teneste;
    • gjere ein aktiv innsats;
    • spele ei aktiv rolle;
    • aktiv på sosiale medium;
    • politisk aktiv;
    • fysisk aktiv;
    • seksuelt aktiv
    • brukt som adverb
      • delta aktivt;
      • ta aktivt del i;
      • arbeide aktivt for noko;
      • bidra aktivt
    • brukt som substantiv
      • både dei aktive og leiarane budde på hotell
  2. om verb: som uttrykkjer ei handling eller ein tilstand som subjektet utfører eller er årsak til;
    Døme
    • verb med aktiv tyding;
    • aktiv form av verbet;
    • aktive og passive setningar

Faste uttrykk

  • aktiv dødshjelp
    tiltak for å avslutte livet til ein person som er håplaust sjuk og som sjølv ønskjer å døy
    • gje ein pasient aktiv dødshjelp
  • aktivt ordforråd
    orda ein bruker
    • ha eit større passivt enn aktivt ordforråd;
    • utvide det aktive ordforrådet sitt
Artikkelside

aksjon

substantiv hankjønn

Uttale

aksjoˊn

Opphav

av latin actio, av agere ‘handle, setje i rørsle’

Tyding og bruk

  1. organisert handling som har til føremål å gripe inn i eller endre ein situasjon
    Døme
    • setje i gang ein aksjon for fleire sjukeheimsplassar
  2. i fysikk: følgje av ei kraft; motsett reaksjon
    Døme
    • Newtons lov om aksjon og reaksjon

Faste uttrykk

  • gå til aksjon
    ta affære;
    gripe inn
    • politiet gjekk til aksjon
  • i aksjon
    i verksemd
    • fotballspelarar i full aksjon;
    • sjå ein kokk i aksjon over grytene
Artikkelside

navigere

navigera

verb

Opphav

frå latin , av navis ‘skip’ og agere ‘bevege framover’

Tyding og bruk

  1. styre skip, fly eller anna fartøy
    Døme
    • navigere i ureint farvatn
  2. finne posisjonen og leia for
    Døme
    • trekkfuglar kan navigere etter stjernene;
    • navigere utan GPS
  3. flytte seg i ein digital struktur
    Døme
    • med musa kan du navigere deg fram
  4. handle slik at ein oppnår det ein ynskjer
    Døme
    • leiarar må navigere klokt
  5. finne fram, orientere seg
    Døme
    • navigere i informasjonsjungelen
Artikkelside

akt 1

substantiv hokjønn

Opphav

av latin actus ‘handling’, av agere ‘handle, setje i rørsle’

Tyding og bruk

  2. Døme
    • ei kyrkjeleg akt
  3. Døme
    • ta seg eit bad etter akta
  4. hovudbolk i eit skodespel
    Døme
    • eit skodespel i fem akter;
    • bli drepen i siste akta
  5. skriftleg utgreiing;
    (saks)dokument
    Døme
    • underteikne akta
  6. (bilete av) naken modell
    Døme
    • måle akt;
    • liggjande akt
Artikkelside

agitere

agitera

verb

Uttale

agiteˊre

Opphav

av latin agitare ‘setje i rørsle’; samanheng med agere

Tyding og bruk

freiste å påverke folks syn med overtaling, egging eller liknande;
Døme
  • agitere for ei sak, eit parti
Artikkelside

agent

substantiv hankjønn

Uttale

agenˊt

Opphav

av latin agens, genitiv agentis, presens partisipp av agere ‘gjere’

Tyding og bruk

  1. seljar (2), salsrepresentant
    Døme
    • agent for brusautomatar;
    • agent for eit plogfirma;
    • vere agent i utlandet for eit reiarlag
  2. person som arbeider i etterretningstenesta;
    Døme
    • hemmeleg agent;
    • agent for ei framand makt
Artikkelside

aktor

substantiv hankjønn

Uttale

-aˊtorar eller  -atoˊrar

Opphav

frå latin ‘handlande person’; samanheng med agere

Tyding og bruk

offentleg klagar i ei straffesak, motsett forsvarar
Artikkelside

aktør

substantiv hankjønn

Opphav

frå fransk; samanheng med agere

Tyding og bruk

handlande, medverkande person
Døme
  • alle aktørane på scena var amatørar;
  • aktørane på verdsarenaen – stormaktene
Artikkelside