Gå til hovedinnhold
Tilgjengelighet
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Enkelt søk
Om avansert søk
11 treff

Nynorskordboka 11 oppslagsord

toppnivå

substantiv inkjekjønn

Tyding og bruk

høgaste nivå eller plan på ein rangorden, skala, eit hierarki eller liknande;
Døme
  • leiarene på toppnivået;
  • aksjekursen har nådd eit toppnivå;
  • dei er musikarar på internasjonalt toppnivå
Artikkelside

tind, tinde

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt tindr

Tyding og bruk

  1. takk (2 i reiskap
    Døme
    • tindane i ein kam;
    • gaffel med fem tindar
  2. høg og kvass fjelltopp
    Døme
    • tindane i Jotunheimen
  3. i overført tyding: øvste nivå i ei utvikling eller i eit hierarki
    Døme
    • vere på veg mot maktas tindar;
    • nå dei høgaste tindar i karrieren
Artikkelside

rang 1

substantiv hankjønn

Opphav

av fransk ‘rekkje, plass’

Tyding og bruk

  1. plassering som ein person har i eit fast (sosialt) hierarki;
    militær grad
    Døme
    • offiserar med løytnants rang;
    • plassere gjestene etter rang
  2. plassering som noko har (i høve til noko anna av same art) ut frå kvalitet, verdi eller liknande;
    status, verdi
    Døme
    • ha rang mellom dei fremste

Faste uttrykk

  • av rang
    blant dei aller beste i sitt slag
    • ho var ein talar av rang
  • gjere nokon rangen stridig
    konkurrere om førsteplassen;
    måle seg med nokon;
    utkonkurrere
    • ingen kan gjere han rangen stridig
  • ha rangen
    ha førerett
    • fotgjengarar har rangen
Artikkelside

oppe

adverb

Opphav

norrønt uppi; jamfør opp

Tyding og bruk

  1. på ein stad som ligg høgare enn ein annan;
    motsett nede (1)
    Døme
    • oppe på taket;
    • oppe i lufta;
    • oppe under mønet;
    • her oppe;
    • eit vindauge langt oppe på veggen;
    • sola er oppe
  2. plassert høgt på ein skala, i eit hierarki eller i ei rekkjefølgje
    Døme
    • langt oppe på rangstigen;
    • ho var godt oppe i 30-åra
  3. ståande
    Døme
    • han datt, men var snart oppe att
  4. stått opp frå senga;
    ikkje i seng
    Døme
    • vere tidleg oppe om morgonen;
    • dei sit lenge oppe om kvelden
  5. inne eller nede i noko (som har opninga i den øvste delen)
    Døme
    • oppe i eit fat
  6. Døme
    • døra stod oppe
  7. på ein stad lenger framme
    Døme
    • stå oppe ved scena
  8. lenger inn i landet;
    nord
    Døme
    • oppe i dalen;
    • bu oppe i Finnmark
  9. til drøfting eller handsaming
    Døme
    • saka har ikkje vore oppe ennå
  10. involvert i ei verksemd, hending eller ein situasjon
    Døme
    • vere oppe til eksamen;
    • stå midt oppe i arbeidet;
    • partiet er oppe i ein krevjande situasjon
  11. på eit normalt (godt) nivå;
    ved like
    Døme
    • halde folketalet oppe;
    • halde interessa oppe;
    • dei heldt motet oppe
  12. i funksjon
    Døme
    • mobilnettet er snart oppe igjen

Faste uttrykk

  • høgt oppe
    i svært godt humør;
    veldig glad;
    euforisk
  • høgt oppe og langt nede
    med skiftande sinnsstemning
Artikkelside

hakkeorden

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

  1. tendens i dyreflokkar til å lage ei rangordning slik at individ med høg status ustraffa kan gå til åtak på dei med lågare status
  2. i overført tyding: hierarki der dei sterke dominerer dei svake
Artikkelside

hierarkisk

adjektiv

Tyding og bruk

som kjenneteiknar eit hierarki (1)
Døme
  • ein hierarkisk struktur
  • brukt som adverb
    • ein hierarkisk oppbygd organisasjon
Artikkelside

befalingsmann

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

i organisasjon med strengt hierarki, til dømes Forsvaret: person som har stilling som er tillagt ansvar for å leie og befale;
Artikkelside

hierarki

substantiv inkjekjønn

Opphav

gjennom mellomalderlatin hierarchia; frå gresk ‘styret til dei heilage’, av hieros ‘heilag’ og arkhein ‘leie, styre’

Tyding og bruk

  1. organisasjon som er strengt ordna etter rang (1, 2)
    Døme
    • vere på botnen av eit hierarki
  2. kyrkjesystem organisert etter rang;
  3. Døme
    • det militære hierarkiet
Artikkelside

hierark

substantiv hankjønn

Opphav

jamfør hierarki

Tyding og bruk

leiar eller medlem av hierarki
Artikkelside

-arki

substantiv inkjekjønn

Opphav

av gresk -arkhia, av arkhos ‘leiar, styrar’

Tyding og bruk

suffiks som lagar ord for maktforhold eller styreform;
i ord som hierarki og monarki
Artikkelside