Gå til hovudinnhald
Tilgjenge
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Vanleg søk
Søkjehjelp
26 treff

Bokmålsordboka 8 oppslagsord

ordtak

substantiv intetkjønn

Opphav

norrønt orðtak; jamfør tak (2

Betydning og bruk

fast vending som uttrykker en allmenn erfaring eller leveregel;
Artikkelside

ordspråk

substantiv intetkjønn

Betydning og bruk

fast vending som uttrykker en allmenn erfaring eller leveregel;
Eksempel
  • ‘øst, vest, hjemme best’ er et kjent ordspråk
Artikkelside

munnhell

substantiv intetkjønn

Opphav

norrønt munnshǫfn ‘munnhell, talemåte’ og orðheill ‘(hilsnings)ord, rykte’

Betydning og bruk

talemåte, ordtak eller frase som går igjen hos en person eller i et miljø
Artikkelside

vert

substantiv hankjønn

Opphav

lavtysk wert

Betydning og bruk

  1. person som tar imot gjester og trakterer dem
    Eksempel
    • hotellvert, krovert;
    • verten bad gjestene til bords
    • ordtak:
      • gjøre regning uten vert – glemme, se bort fra viktige ting som senere skaper vansker
  2. huseier;
    person en leier hos
    Eksempel
    • verten kastet ut leieboerne
  3. person, institusjon som etter avtale driver eiendommen sin for en annen parts regning (for eksempel staten)
    Eksempel
    • skaffe vert til forsøksdrift
  4. dyr, plante som en snylter lever på
    Eksempel
    • mennesket er vert for bendelorm
Artikkelside

verpe 2

verb

Opphav

norrønt verpa, egentlig ‘kaste’

Betydning og bruk

  1. om fugler, særlig høne: legge egg
    Eksempel
    • høna verper sjelden mer enn ett egg om gangen
  2. ordtak:
    Eksempel
    • egget vil lære høna å verpe – se høne
Artikkelside

vende 2

verb

Opphav

norrønt venda; beslektet med vinde (2

Betydning og bruk

  1. transitivt: snu (2, 1)
    Eksempel
    • vende høyet;
    • vende sokkene;
    • vende nesen hjemover, mot nord;
    • vende tommelen ned – se tommel;
    • vende seg til myndighetene – henvende seg til;
    • lykken vendte seg;
    • alt vendte seg til det beste;
    • hvor en snur og vender seg – overalt
    • ordtak:
      • gammel vane er vond å vende – legge av
  2. intransitivt: ta en annen retning, snu (2, 2)
    Eksempel
    • vende hjem(over), tilbake;
    • vende i tide
    • i seiling: baute
      • klar til å vende!
      • snu og vende på alt;
      • det blir ikke bra samme hvordan en snur og vender på det
    • peke i en viss retning
      • rommet vender (ut) mot sjøen

Faste uttrykk

  • vende en ryggen
    holde seg borte fra en
Artikkelside

utakk

substantiv hankjønn eller hunkjønn

Betydning og bruk

Eksempel
  • aldri få annet enn utakk;
  • utakk er verdens lønn – ordtak
Artikkelside

selvros, sjølros

substantiv hankjønn

Betydning og bruk

ros over seg selv
Eksempel
  • selvros stinker – (ordtak) er motbydelig
Artikkelside

Nynorskordboka 18 oppslagsord

ordtak

substantiv inkjekjønn

Opphav

norrønt orðtak; jamfør tak (2

Tyding og bruk

  1. setning som uttrykkjer ei allmenn erfaring eller ein leveregel;
Artikkelside

omskrive

omskriva

verb

Tyding og bruk

  1. skrive om;
    gje ei anna ordlegging eller form
    Døme
    • omskrive eit gammalt ordtak
    • brukt som adjektiv:
      • ein omskriven versjon
  2. i matematikk: teikne ei linje rundt
    Døme
    • omskrive ein sirkel med eit kvadrat

Faste uttrykk

  • omskrive historia
    gje ein ny og endra versjon av noko som har hendt
Artikkelside

ordspråk

substantiv inkjekjønn

Tyding og bruk

setning, ofte i rytmisk form og med (bokstav)rim, som gjev att livsrøynsle, uttrykkjer ein moralregel eller liknande;
Artikkelside

ordtøke

substantiv inkjekjønn

Opphav

norrønt orðtǿki

Tyding og bruk

setning som uttrykkjer ei allmenn erfaring eller ein leveregel;
Døme
  • aust eller vest, heime er best er eit velkjent ordtøke
Artikkelside

munnhell

substantiv inkjekjønn

Opphav

norrønt munnshǫfn ‘munnhell, talemåte’ og orðheill ‘(helsings)ord, rykte’

Tyding og bruk

talemåte, ordtak eller frase som går att hos ein person eller i eit miljø
Artikkelside

ære 1

substantiv hokjønn

Opphav

seint norrønt æra; frå lågtysk ere

Tyding og bruk

  1. vyrdnad, heiderleg omdømme, gjetord, ry, glans, respekt
    Døme
    • vinne ære
    • i ordtak:
      • når lorten kjem til ære, veit han ikkje korleis han vil vere;
      • kome til (heider og) ære;
      • setje si ære i å gjere det bra
  2. (sterk) ros, høg grad av påskjøning, hylling;
    Døme
    • dette er til ære for deg
      • æra er lettare gått enn fått;
      • det var ei ære for staden at kongen kom på vitjing;
      • gjere ære på ein – rose, hylle ein;
      • han gjorde oss den æra at han kom;
      • vere all ære verd – fortene ros, vørdnad
  3. noko som heidrar ein, noko som gjev vyrdnad, gjetord
    Døme
    • det er ikkje stor ære i det;
    • det er inga ære i slikt
  4. kjensle hos det einskilde mennesket av indre verd;
    Døme
    • ho bar inga ære i seg;
    • dette går på æra mi;
    • gå på æra laus;
    • eit folk utan ære;
    • gå eins ære for nær
    • òg: godt namn og rykte
      • redde æra
    • i høgtidleg lovnad
      • underskrive sjølvmeldinga på ære og samvit
  5. Døme
    • i tukt og ære;
    • ikkje ha ære i livet
  6. Døme
    • gjere ein ei ære;
    • den som gjer ei ære, får ei ære att;
    • den eine æra er den andre verd

Faste uttrykk

  • gjere ære på maten
    vise at ein set pris på maten
  • ha æra for
    vere den som fortener ros for (noko)
  • vise ein den siste ære
    vere til stades i gravferda til ein
Artikkelside

åtfunnen

adjektiv

Opphav

perfektum partisipp av finne (5 (8) og åt

Tyding og bruk

kritisert;
lasta, spotta;
i ordtak:
Døme
  • ingenting så velgjort at det ikkje blir åtfunne
Artikkelside

øle 1

substantiv inkjekjønn

Opphav

norrønt ǿli; samanheng med ale (2

Tyding og bruk

i ordtak:

Faste uttrykk

  • eit øle i kvart bøle
    ein stakkar, eit utskot i kvar slekt
Artikkelside

øl 3

substantiv inkjekjønn

Opphav

norrønt ǫl

Tyding og bruk

  1. alkoholhaldig drikk laga av vatn, malt, humle og gjær;
    i ordtak:
    Døme
    • når ølet går inn, går vitet ut
  2. gjestebod, gilde, i samansetningar som barnsøl, gravøl
Artikkelside

æve

substantiv hokjønn

Opphav

norrønt ævi

Tyding og bruk

  1. (særs) lang tid
    Døme
    • det vart ikkje noka lang æve – det varte ikkje lenge;
    • det er ei heil æve sidan
  2. i ordtak:
    Døme
    • det veit ingen si æve før ho er all
  4. endelaus tid, tid utan byrjing og slutt
    • i bibelmål:
      • ein sann Gud frå æve og til æve

Faste uttrykk

  • i all æve
    for alltid
Artikkelside
Side 1 av 2