til 1
preposisjon
Opphav
norrønt til, oftast med genitivTyding og bruk
- brukt til å uttrykkje reise(mål), sluttpunkt for ei rørsle:
Døme
- køyre til byen;
- reise til fjells, sjøs;
- kome til gards;
- gå til altars;
- gå, setje seg til bords;
- gå, leggje seg til sengs;
- søkke til botnar el. til botns;
- dra frå stad til stad;
- følgje (nokon) til døra;
- gå til dokteren;
- spele ballen til nokon
- brukt for å uttrykkje rørsle i ei viss retning:
- vike til sides;
- ta av til høgre;
- vere festa til noko;
- gå heim, be, ha, få til middag(s);
- kome til (verda) – bli fødd;
- setje barn til verda;
- vakne til ein ny dag;
- gje noko til nokon;
- stille til disposisjon;
- tale til folket;
- bli til noko (stort);
- gå til verket – gå i gang;
- gå hardt til verks – fare hardt fram;
- vere kalla til misjonær;
- gjere nokon til lygnar, narr;
- lese, stryke til eksamen;
- kome til rette(s), til sin rett;
- ha tillit til;
- setje si lit til noko(n);
- ha, få kjennskap til;
- tiltjukning til snø
- som adverb:
- strøyme til;
- kome til;
- slå til – hende; godta eit tilbod;
- friskne til;
- isen frys til;
- lyte, måtte til – måtte gje seg; måtte gjere noko
- brukt for å uttrykkje tilstand:
Døme
- liggje til sengs;
- stå til rors;
- vere langt til havs;
- sitje til bords;
- vere til stades;
- reise til fots;
- stå til rådvelde;
- hus til leige;
- ha til eige
- stå lagleg til;
- det står bra til;
- vere glad til;
- halde til (på ein stad)
- brukt til å uttrykkje retning, rørsle, overgang:
Døme
- utsyn til sjøen;
- snu ryggen til noko(n);
- ta til gråten, kniven;
- ta til beins;
- andlet til andlet;
- lytte, smile til noko(n);
- referere, syne til ei sak;
- vere villig til noko;
- teikn til betring;
- fryse til is;
- trollet vart til stein;
- bli kåra, utnemnd, vald til bisp;
- kome til syne(s)
- brukt for å uttrykkje grense, tidspunkt:
Døme
- åkeren når ned til elva;
- stå i vatn til knes el. knea;
- eit oppgåvesvar til toppkarakter;
- her er rom til tolv;
- bli ferdig til våren;
- vente til seinare;
- flytte inn til jul;
- til dauden skil oss;
- kjøpe bil til hundre tusen;
- det kostar frå fem til ti tusen;
- frå 1972 til i dag;
- til same tid;
- alt til si tid;
- til alle tider;
- no til dags
- brukt for å uttrykkje føremål:
Døme
- ta åkeren til veg;
- ordne alt til eigen fordel;
- få boka til gjennomsyn;
- kome til hjelp;
- reiskap til å grave med;
- rope inn til mat;
- rå til noko;
- duge til noko;
- kle seg til fest;
- ha graut til middag(s);
- ha pengar til bil;
- ha noko til merke;
- høve til bonde;
- vere noko, mykje til talar;
- til gagns – grundig; sjå gagn
- brukt for å uttrykkje evne, høve, utveg, årsak:
Døme
- vere dårleg til beins;
- i form til å sykle;
- vere til glede, til hjelp, til skade, til sorg;
- ein skuff til å låse;
- grunn til å gråte;
- vere opphav til noko
- brukt for å uttrykkje samband, omsyn:
Døme
- knyte seg til noko(n);
- drikke vatn til maten;
- høyre til;
- det ligg til slekta;
- bispen til Agder;
- bli rekna til familien;
- har du sett noko til det?
- ein tulling til mann
- brukt for å uttrykkje samanlikning:
Døme
- for stor til å gråte;
- for god til å kaste;
- ho er klok til å vere så lita;
- ha råd til, rett til noko
- brukt for å uttrykkje eigedomstilhøve, årsak:
Døme
- mor til jenta;
- bror til snikkaren – åt, av;
- ha bispen til morbror – som;
- nykelen til huset
- brukt framfor infinitivsmerke:
Døme
- vere snar til å gå
- i samansetningar med adverb:
Døme
- inntil;
- opptil el. opp til
- som konjunksjon: til dess at
Døme
- eg blir her til ho kjem;
- han sprang til han stupte
Faste uttrykk
- sleppe tilfå plass, få vere med
- slumpe tilhende på slump
- ta tilbyrje, starte
- vere tilfinnast