Avansert søk

Vanleg søk

Nynorskordboka 116 oppslagsord

temperatur

substantiv hankjønn

Opphav

av latin temperatura ‘høveleg blanding’

Tyding og bruk

grad av varme
Døme
- høg temperatur;
- måle temperaturen i havet;
- i dag er det behageleg temperatur
temperatur (1) uttrykt som tal på ein skala
Døme
- liste over temperaturane ulike stader;
- kva er temperaturen?
kroppsvarme
Døme
- du har normal temperatur;
- barnet har litt høg temperatur
i overført tyding: grad av kjenslemessig engasjement;
stemning (2, 1)
Døme
- temperaturen i debatten er høg
i overført tyding: grad av aktivitet
Døme
- drive opp temperaturen i økonomien
i musikk: avvik frå absolutt reinstemming i eit orgel eller liknande

Faste uttrykk

absolutt temperatur
temperatur målt frå det absolutte nullpunktet
kritisk temperatur
temperatur da ei kjemisk eller fysisk endring går føre seg
ta temperaturen
- måle grad av varme
  ta temperaturen på nokon
- skaffe seg eit inntrykk av eller overblikk over noko
  ta temperaturen på stemninga blant publikum

Artikkelside

gass

substantiv hankjønn

Opphav

av gresk khaos med tydinga ‘luft’, laga av den belgiske fysikaren og kjemikaren J.B. van Helmont, 1580–1644; i tydinga ‘drivstoff’ av engelsk gas, kortform av gasoline ‘bensin’; jamfør kaos

Tyding og bruk

stoff i luftformig aggregattilstand (ved vanleg trykk og temperatur)
Døme
- gassar, væsker og faste stoff
brennbart luftformig stoff som mellom anna blir brukt til å skaffe lys og varme
Døme
- det stig ein gass opp av jorda;
- utvinne olje og gass;
- kondensere til flytande gass
- - naturgass
  - propangass
kjemisk våpen
Døme
- bruke gass mot demonstrantane
- - giftgass
  - stridsgass
  - tåregass
drivstoff i forbrenningsmotor
Døme
- gje meir gass på motoren
gasspedal
Døme
- trø inn gassen

Faste uttrykk

full gass
- full fart eller framdrift på bil eller anna køyretøy
  han gav full gass ut av rundkøyringa;
  setje seg på mopeden og gje full gass
- maksimal innsats, kraft eller aktivitet
  løparen klinte til med full gass frå starten;
  ungane gav full gass på leikeplassen
gje gass
- trø ned gasspedalen slik at farten aukar;
  gasse (3, 3)
  ein må gje litt gass for å få bilen opp bakken
- setje opp tempoet, yte meir;
  gje jernet (2)
  laget gav gass i andre omgang

Artikkelside

trekkje, trekke

trekkja, trekka

verb

Opphav

frå lågtysk

Tyding og bruk

føre frå ein stad til ein annan;
hale (3, dra (1)
Døme
- trekkje nokon inntil seg;
- trekkje dyna over seg;
- trekkje garnet;
- han trekte føre gardina;
- hesten trekte ei vogn etter seg
flytte seg frå ein stad til ein annan
Døme
- trekkje seg unna;
- gjestane trekte inn i huset;
- kan de trekkje litt nærare kvarandre?
- trekkje seg attende etter festen;
- trekkje ned til stranda
ta, suge eller lokke til seg;
tiltrekkje (1)
Døme
- støvlane trekkjer vatn;
- trekkje frisk luft;
- store prisnedslag trekkjer kundar;
- popartisten trekte fulle hus
ta opp eller fram
Døme
- trekkje lodd;
- trekkje eit kort frå bunken;
- trekkje fram ein pistol
dra med seg;
bringe inn i ein situasjon
Døme
- prøve å trekkje med seg fleire;
- bli trekt inn i ein krangel
kome fram til
Døme
- trekkje ei slutning;
- trekkje ei grense mellom jobb og privatliv;
- trekkje linjer mellom store hendingar
slutte å late gjelde;
skrote (2)
Døme
- trekkje forslaget til ny trasé;
- trekkje attende ei løyving
avgjere ved slump
Døme
- trekkje om kven som er vinnaren;
- bli trekt ut til å vere med
nøle medan ein snakkar
Døme
- ho trekte litt på det før ho sa noko;
- han sit og trekkjer på svaret
dra føremon av;
utnytte (2);
jamfør trekkje/dra vekslar på
Døme
- trekkje på kompetansen til arbeidarane
i matlaging: gjere i stand ein rett ved å la råemnet liggje i væske med temperatur opp mot kokepunktet
Døme
- lat lutefisken trekkje i fem minutt;
- trekkje kaffi
redusere mengd eller storleik;
subtrahere
Døme
- trekkje to frå fem;
- bli trekt for mykje i skatt
fare i flokk;
vere på ferd
Døme
- reinen trekkjer til nye beiteområde;
- fuglane trekkjer sørover om hausten
gje trekk (2, 1), kjøle
Døme
- det trekkjer frå døra;
- omnen trekkjer dårleg

Faste uttrykk

trekkje av
trykkje på avtrekkjaren på skytevåpen
trekkje fram
snakke om;
nemne (2, 2), påpeike
trekkje fram eit interessant poeng
trekkje ned
løyse ut mekanismen som tømmer doskåla etter ein har vore på do;
trekkje opp (4)
ungane gløymer å trekkje ned
trekkje om
setje eller sy trekk (3, 8) på
trekkje om den gamle sofaen
trekkje opp
- stramme fjøra i ein mekanisme
  trekkje opp klokka
- endre seg til det verre
  det trekkjer opp til storm
- opne flaske med ein opptrekkjar
  kelneren trekte opp vinen ved bordet
- løyse ut mekanismen som tømmer doskåla etter ein har vore på do;
  trekkje ned
  hugs å trekkje opp etter deg!
trekkje seg
ikkje vere med lenger
han trekte seg frå vervet i siste liten
trekkje seg saman
gjere seg mindre og meir kompakt;
krype saman, krympe (1)
kulda får blodårene til å trekkje seg saman
trekkje ut
vare lenge;
gå på overtid
samværet trekte ut

Artikkelside

ta temperaturen

Tyding og bruk

Sjå: temperatur

måle grad av varme
Døme
- ta temperaturen på nokon
skaffe seg eit inntrykk av eller overblikk over noko
Døme
- ta temperaturen på stemninga blant publikum

Artikkelside

temperaturstiging, temperaturstigning

substantiv hokjønn

Tyding og bruk

det at noko blir varmare;

stiging i temperatur (1)

Artikkelside

termisk

adjektiv

Opphav

frå tysk; av gresk thermos ‘varm’

Tyding og bruk

som gjeld temperatur eller varme

Døme

termisk energi;
søkje med termisk kamera

Faste uttrykk

termisk ekvator
linje rundt jorda som går gjennom stadene med høgast middeltemperatur på kvar meridian
termisk kraftverk
varmekraftverk
termisk ureining
det at luft eller varme blir tilført for mykje varme, slik at den økologiske balansen blir endra