Gå til hovudinnhald
Tilgjenge
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Vanleg søk
Søkjehjelp
80 treff

Nynorskordboka 80 oppslagsord

skale

skala

verb
kløyvd infinitiv: -a

Opphav

av skal

Tyding og bruk

  1. ta skalet av noko
  2. miste hud;

Faste uttrykk

  • skale av
    • falle av i flak
      • målinga har skala av;
      • huda skalar av på nasen
    • skilje seg av med;
      bryte med
      • partiet skala av i alle retningar
Artikkelside

skala

substantiv hankjønn

Opphav

gjennom italiensk; frå latin scalae ‘stige, trapp’

Tyding og bruk

  1. tonerekkje ordna stegvis innanfor ein oktav (2)
    Døme
    • øve skalaer
  2. stegvis rekkje, ordna etter intensitet, kvalitet, nyansar eller liknande;
    jamfør fargeskala
    Døme
    • heile skalaen av skiftande stemningar og kjensler
  3. Døme
    • skalaen på eit måleinstrument;
    • eit kart i skalaen 1 : 5000
  4. Døme
    • drive smugling i stor skala
Artikkelside

skal

substantiv inkjekjønn

Opphav

samanheng med skjel

Tyding og bruk

  1. hornaktig hylster kring kroppen hos virvellause dyr eller egg
    Døme
    • store, svarte skjell med tjukt skal;
    • dei fann skal frå små sjødyr
  2. ytste laget på frukt, frø eller grønsak
    Døme
    • agner og skal;
    • ha rive skal av ein appelsin i røra
  3. Døme
    • eit skal av betong
  4. flak av noko hardt
    Døme
    • slå eit skal av tanna
  5. i overført tyding: stengsel som vernar mot omverda
    Døme
    • han gjekk inn i skalet sitt
  6. i overført tyding: noko tomt og innhaldslaust
    Døme
    • utan kultur er byen eit tomt skal
  7. i fysikk: elektronskal
Artikkelside

temperatur

substantiv hankjønn

Opphav

av latin temperatura ‘høveleg blanding’

Tyding og bruk

  1. grad av varme
    Døme
    • høg temperatur;
    • måle temperaturen i havet;
    • i dag er det behageleg temperatur
  2. temperatur (1) uttrykt som tal på ein skala
    Døme
    • liste over temperaturane ulike stader;
    • kva er temperaturen?
  3. kroppsvarme
    Døme
    • du har normal temperatur;
    • barnet har litt høg temperatur
  4. i overført tyding: grad av kjenslemessig engasjement;
    Døme
    • temperaturen i debatten er høg
  5. i overført tyding: grad av aktivitet
    Døme
    • drive opp temperaturen i økonomien
  6. i musikk: avvik frå absolutt reinstemming i eit orgel eller liknande

Faste uttrykk

  • absolutt temperatur
    temperatur målt frå det absolutte nullpunktet
  • kritisk temperatur
    temperatur da ei kjemisk eller fysisk endring går føre seg
  • ta temperaturen
    • måle grad av varme
      • ta temperaturen på nokon
    • skaffe seg eit inntrykk av eller overblikk over noko
      • ta temperaturen på stemninga blant publikum
Artikkelside

terningkast

substantiv inkjekjønn

Tyding og bruk

  1. kast med terning(ar)
  2. trinn på ein skala frå 1 til 6 som blir brukt i meldingar av bøker, filmar og liknande
    Døme
    • konserten fekk terningkast fem

Faste uttrykk

  • setje alt på eitt terningkast
    satse alt på éin gong
Artikkelside

steg

substantiv inkjekjønn

Opphav

norrønt stig; jamfør stige (2

Tyding og bruk

  1. det å flytte ein fot framover
    Døme
    • gå med lange steg
  2. i overført tyding: handling som ledd i verksemd, utvikling, prosess eller liknande
    Døme
    • ta eit avgjerande steg;
    • eit steg i rett lei;
    • ta steget fullt ut
  3. Døme
    • lære seg stega i tango
  4. avstand mellom kvar fot når ein går
    Døme
    • ho gjekk eit steg til sida
  5. tverrtre til å trø på
    Døme
    • det øvste steget i stigen
  6. grad eller punkt i ein skala;
    fase eller stadium i ei utvikling;
    trinn

Faste uttrykk

  • steg for steg
    litt etter litt;
    gradvis
    • verksemda nærmar seg målet steg for steg
Artikkelside

skalere

skalera

verb

Tyding og bruk

dele inn etter ein skala (2);
tilpasse i storleik, omfang eller liknande
Døme
  • skalere tilbodet etter veksande behov

Faste uttrykk

  • skalere ned
    gjere mindre;
    minske
    • dei skalerte ned frå tolv til åtte barn på avdelinga
  • skalere opp
    gjere større;
    auke
    • prosjektet vart skalert opp
Artikkelside

register

substantiv inkjekjønn

Opphav

frå mellomalderlatin registrum, av regerere ‘skrive inn’

Tyding og bruk

  1. liste eller kartotek over opplysningar som er ordna alfabetisk, kronologisk eller på annan måte
  2. rekkje av orgelpiper med same klangfarge
  3. Døme
    • syngje høgt oppe i registeret
  4. i overført tyding: område eller skala som noko spenner over
    Døme
    • dei bruker eit stor register av verkemiddel
  5. i teknikk: gruppe av maskin- eller apparatdelar som verkar saman etter eit visst prinsipp

Faste uttrykk

  • spele på heile registeret
    utfalde seg
Artikkelside

oppe

adverb

Opphav

norrønt uppi; jamfør opp

Tyding og bruk

  1. på ein stad som ligg høgare enn ein annan;
    motsett nede (1)
    Døme
    • oppe på taket;
    • oppe i lufta;
    • oppe under mønet;
    • her oppe;
    • eit vindauge langt oppe på veggen;
    • sola er oppe
  2. plassert høgt på ein skala, i eit hierarki eller i ei rekkjefølgje
    Døme
    • langt oppe på rangstigen;
    • ho var godt oppe i 30-åra
  3. ståande
    Døme
    • han datt, men var snart oppe att
  4. stått opp frå senga;
    ikkje i seng
    Døme
    • vere tidleg oppe om morgonen;
    • dei sit lenge oppe om kvelden
  5. inne eller nede i noko (som har opninga i den øvste delen)
    Døme
    • oppe i eit fat
  6. Døme
    • døra stod oppe
  7. på ein stad lenger framme
    Døme
    • stå oppe ved scena
  8. lenger inn i landet;
    nord
    Døme
    • oppe i dalen;
    • bu oppe i Finnmark
  9. til drøfting eller handsaming
    Døme
    • saka har ikkje vore oppe ennå
  10. involvert i ei verksemd, hending eller ein situasjon
    Døme
    • vere oppe til eksamen;
    • stå midt oppe i arbeidet;
    • partiet er oppe i ein krevjande situasjon
  11. på eit normalt (godt) nivå;
    ved like
    Døme
    • halde folketalet oppe;
    • halde interessa oppe;
    • dei heldt motet oppe
  12. i funksjon
    Døme
    • mobilnettet er snart oppe igjen

Faste uttrykk

  • høgt oppe
    i svært godt humør;
    veldig glad;
    euforisk
  • høgt oppe og langt nede
    med skiftande sinnsstemning
Artikkelside

oktav

substantiv hankjønn

Opphav

frå latin ‘den åttande’

Tyding og bruk

  1. i musikk: åttande tone i ein diatonisk skala
  2. i musikk: intervall på åtte steg
  4. parade (3) i fekting

Faste uttrykk

Artikkelside
Side 1 av 8