Avansert søk

Vanleg søk

Nynorskordboka 24 oppslagsord

vokster

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt vǫkstr; jamfør vekst

Tyding og bruk

det å vekse;
vekst (1)
Døme
- vere hemma i voksteren;
- regulere vokster og feiting på grisen;
- eit område i vokster;
- ei næringsgrein i sterk vokster
storleik, utsjånad;
vekst (5)
Døme
- vere liten av vokster
plante, vegetasjon;
vekst (4)
Døme
- levande vokstrar;
- tre, buskar og andre vokstrar

Artikkelside

visdom

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt vísdómr

Tyding og bruk

det å vere vis (2, 1);
stor klokskap og innsikt
Døme
- barna går fram i vokster og visdom;
- døme i saka med stor visdom
noko som vitnar om klokskap
Døme
- visdomen i språket vårt

Faste uttrykk

i sin visdom
brukt ironisk for å uttrykkje at nokon har handla med uforstand
i all sin visdom har styresmaktene fastsett dette

Artikkelside

vaksen

adjektiv

Opphav

norrønt vaxinn; perfektum partisipp av vaxa ‘vekse’

Tyding og bruk

som har nådd si fulle lekamlege (og åndelege) mogning
Døme
- tidleg vaksen;
- i vaksen alder;
- berre for vaksne;
- aldri bli skikkeleg vaksen;
- oppføre seg som ein vaksen
som er (slik eller slik) på vokster
Døme
- grannvaksen;
- krokvaksen;
- fint vaksen
som det veks (det eller det) på
Døme
- grasvaksen
fullt ut dugande, stor
Døme
- ikkje vere vaksen nok til ei stilling;
- ein vaksen kniv
som forsterkande adverb: særs, svært
Døme
- det var vakse morosamt

Artikkelside

på

preposisjon

Opphav

av norrønt upp á ‘opp på’

Tyding og bruk

brukt om plassering mot eit underlag eller inntil noko
Døme
- maten står på bordet;
- sitje på benken;
- liggje på stranda;
- lese på senga;
- biletet heng på veggen;
- stå på ei liste
brukt om plassering i noko
Døme
- det er vatn på flaska;
- ha pengar på lomma
brukt ved nemning for lokalitet, område eller liknande
Døme
- bu på ein gard;
- vere ute på sjøen
brukt ved namn på øyar og dei fleste byane i innlandet
Døme
- vere heimehøyrande på Stord;
- bu på Lillehammer
brukt ved nemning av lokale, institusjon eller liknande
Døme
- gå på konsert;
- vere på skulen;
- dei er ute på byen
brukt ved ord for kroppsdel
Døme
- kome seg på beina;
- stå på hendene;
- ha hår på brystet;
- træ ein ring på fingeren
brukt ved ord for transportmiddel
Døme
- setje seg på sykkelen;
- gå på ski;
- om bord på båten
brukt for å vise tilknyting mellom del og heilskap
Døme
- taket på huset;
- ulla på sauen;
- enden på visa
brukt ved nemningar for eigenskapar i forhold til noko anna
Døme
- breidda på vegen;
- fargen på veggen;
- storleiken på beløpet
brukt i uttrykk som nemner relasjon, situasjon eller liknande
Døme
- gleda er på mi side;
- ta noko på seg;
- helse på nokon;
- vente på noko;
- få tid på seg;
- kjenne noko på seg;
- sove på saka;
- vere ekspert på fleire område;
- resultatet er på nivå med det i fjor
brukt i tidsuttrykk
Døme
- midt på dagen;
- på sine gamle dagar;
- gjere noko på ein time;
- hytta har ikkje vore i bruk på år og dag;
- eg har ikkje vore der på mange år
brukt for å indikere ei rekkje;
etter (2, 8)
Døme
- tusen på tusen;
- gong på gong
brukt ved ord som nemner årsak, middel eller måte
Døme
- på eigen kostnad;
- vere på jakt;
- klare seg på eit vis;
- ta fisk på garn;
- skyte på langt hald;
- truge nokon på livet;
- køyre på høggir;
- krevje husleige på forskot;
- lese bøker på engelsk;
- spele eit stykke på oppmoding frå publikum
med omsyn til
Døme
- stor på vokster;
- på godt og vondt
med hjelp av
Døme
- motoren går på bensin;
- konkurrere på kvalitet
brukt ved talstorleikar
Døme
- ein fisk på to kilo;
- ein sum på 1 000 kr;
- ein periode på minimum ti år
brukt ved fordeling
Døme
- det blir 200 kr på kvar
brukt ved rørsle eller flytting av noko
Døme
- lyfte på hatten;
- gløtte på døra
om det å sanse eller vende seg til: i retning av noko eller nokon;
mot
Døme
- rope på nokon;
- sjå på tv;
- han tittar på henne
brukt som verbalpartikkel
Døme
- drive på med noko;
- det fryser på;
- det stod ikkje lenge på;
- det tok hardt på;
- vinden står på;
- kan eg sitje på med deg?
- slå på radioen
brukt saman med verb i uttrykk med ‘seg’
Døme
- kle på seg;
- la vente på seg;
- han har lagt på seg
brukt som adverb: i aktiv tilstand
Døme
- tv-en er på;
- lyset står på

Faste uttrykk

ha noko på nokon
skulde nokon for noko ugunstig eller ulovleg
politiet har noko på han
likne på
sjå ut som
han liknar på mor si
på fote
i orden, i tilfredsstillande tilstand
få noko på fote;
hjelpe nokon på fote;
kome seg på fote att
på førehand
i førevegen;
føreåt, tidlegare
skrive kontrakt på førehand;
eg fekk ingen informasjon på førehand
på grunn av
som følgje av;
forkorta pga.
brua er stengd på grunn av uvêret
på kryss og tvers
i alle retningar
dei søkte gjennom området på kryss og tvers
på langs
i lengderetninga
skjere loffen på langs;
på langs og på tvers
på skeive
- på skakke;
  på skrå
  kassene står på skeive
- på ein uheldig og uynskt måte
  alt går på skeive
på tverke
på feil eller dårleg måte;
skeis, ulagleg
dette kjem på tverke for meg;
alt går på tverke i dag
stå på
- gå føre seg;
  hende
  kva er det som står på her?
  krangelen stod ikkje lenge på
- henge i;
  jobbe hardt
  elevane har verkeleg stått på i dag
vere på
med trykksterkt ‘på’: vere vaken og engasjert
for å lukkast må ein alltid vere på
vere på han
vere i aktivitet
etter pausen er det på han igjen;
han var tidleg på han om morgonen

Artikkelside

akklimatisere

akklimatisera

verb

Uttale

aklimatiseˊre

Opphav

jamfør ad og klima

Tyding og bruk

venje til nye vokster- eller livsvilkår

Døme

akklimatisere plantene til å stå ute

Faste uttrykk

akklimatisere seg
venje seg til nye tilhøve;
finne seg til rette
idrettsfolk må ha tid til å akklimatisere seg i tynn luft;
akklimatisere seg i den nye jobben

Artikkelside

tørkesvak

adjektiv

Tyding og bruk

om jord eller vokster: som lett tørkar inn;

motsett tørkesterk

Artikkelside

voksterforhold

substantiv inkjekjønn

Tyding og bruk

forhold for vokster;
veksttilhøve
i overført tyding: moglegskap for utvikling
Døme
- gode voksterforhold for innovasjon

Artikkelside

voksterauke

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

auke i vokster;

vekstauke

Artikkelside

ung

adjektiv

Opphav

norrønt ungr; jamfør yngre og yngst

Tyding og bruk

som har nokså låg alder;
som er mellom barn og fullvaksen
Døme
- eit ungt miljø;
- ei ung kvinne;
- han er ung og urøynd;
- vere ung av år;
- den unge generasjonen;
- dei unge vaksne
- brukt som substantiv:
  både unge og gamle har møtt fram
som gjeld livsfase for personar i nokså låg alder
Døme
- slå igjennom i ung alder;
- i mine unge dagar;
- ha røynt mykje i sitt unge liv
som særpregar ungdom;
ungdommeleg
Døme
- vere ung og sprek;
- vere ung av sinn
om person: som har låg alder i høve til nokon annan eller til ei viss norm
Døme
- vere for ung til å gå av med pensjon;
- unge besteforeldre
brukt som substantiv: personar som høyrer til ein ny generasjon
Døme
- dei unge bur i gamlehuset, kårfolket i nyhuset
om vokster, fenomen, institusjon: nokså nyleg tilkomen, nokså ny
Døme
- ungt gras;
- ung skog;
- ein ung stat;
- ein ung vitskap;
- eit ungt skriftspråk;
- natta er ung

Artikkelside

snauflekk

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

naken flekk

Døme

ein snauflekk i skogen utan vokster

Artikkelside

Side 1 av 3

Resultat per side: