Gå til hovedinnhold
Tilgjengelighet
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Enkelt søk
Om avansert søk
20 treff

Nynorskordboka 20 oppslagsord

kong 1

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt kaun

Tyding og bruk

Artikkelside

kong 2

substantiv ubøyeleg

Opphav

same opphav som konge (1

Tyding og bruk

  1. tittel for konge (1, 1) føre namnet
    Døme
    • kong Harald
  2. tittel føre nemning på noko som er mektig eller størst i sitt slag;
Artikkelside

under 2

preposisjon

Opphav

norrønt undir, opphavleg komparativ av norrønt und ‘under’

Tyding og bruk

  1. på undersida av;
    Døme
    • dei bur to etasjar under meg;
    • liggje under senga;
    • krype under bordet;
    • køyre under brua;
    • liggje under dyna;
    • nå opp under taket;
    • symje under vatn;
    • ha fast grunn under føtene
  2. med lågare tal eller verdi enn;
    mindre eller færre enn;
    motsett over (1)
    Døme
    • temperatur under null;
    • 20 m under vassflata;
    • ho er under 20 år;
    • selje noko under innkjøpspris
  3. på baksida eller innsida av
    Døme
    • ha lort under neglene;
    • stikke noko under kleda;
    • halde ei mappe under armen;
    • ha på ei tynn trøye under jakka
  4. ved (nedre) kanten av
    Døme
    • bu under fjellet;
    • sitje under treet
  5. innanfor tidsrommet av;
    samstundes med, i løpet av
    Døme
    • leve under krigen;
    • skaden skjedde under flyttinga;
    • halde seg taus under middagen
  6. som høyrer til;
    styrt av, underordna (2)
    Døme
    • stå under kommandoen hennar;
    • ha mykje folk under seg;
    • Noreg under kong Sverre;
    • segle under norsk flagg;
    • dette sorterer under eit anna departement
  7. utsett for;
    følgd av
    Døme
    • under tvil;
    • under alle omstende;
    • under visse vilkår;
    • arbeide under press;
    • leve under elendige tilhøve
  8. til gjenstand for;
    Døme
    • halde nokon under oppsikt;
    • lova er under revisjon;
    • kome under tilsyn av lege;
    • saka er under behandling
  9. kjend ved;
    knytt til
    Døme
    • gå under namnet Gulosten;
    • skrive under pseudonym

Faste uttrykk

  • gå under
    søkke; øydeleggjast
  • gå under jorda
    gøyme seg;
    gå i skjul
  • leggje under seg
    eigne til seg, ta makt over
  • liggje under
    liggje dårlegast an i tevling;
    liggje etter;
    motsett leie (3, 5)
    • liggje under med to mål til pause
  • seks fot under
    i grava
    • ho gjev seg ikkje før ho ligg seks fot under
Artikkelside

vinter

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt vetr; jamfør dansk vinter

Tyding og bruk

  1. kaldaste og mørkaste tid av året;
    årstid mellom haust og vår (som i Noreg i alle høve femner om månadene desember, januar og februar)
    Døme
    • milde vintrar ved kysten;
    • det vart ein hard vinter;
    • han bur her i dalen om vinteren;
    • eg skal vere her vinteren over
  2. brukt for å oppgje alder: år (3, 2)
    Døme
    • han var 20 vintrar gammal
  3. i astronomi: tid frå vintersolkverv til vårjamdøgn
  4. i meteorologi: tidsrom da middeltemperaturen er lågare enn 0 °C

Faste uttrykk

  • både vinter og vår
    svært lang tid
  • i vinter
    vinteren ein er inne i (eller som nyleg har vore)
  • kong vinter
    vinteren
    • kong vinter heldt eit iskaldt grep på dalen
Artikkelside

salomonisk

adjektiv

Opphav

etter namnet til den bibelske kong Salomo

Tyding og bruk

klok, vis

Faste uttrykk

  • salomonisk dom
    klok, rettvis avgjerd (etter den dommen kong Salomo sa fram i ei usemje mellom to mødrer (1. Kong 3,16–28))
Artikkelside

kreti

substantiv ubøyeleg

Opphav

frå hebraisk , i uttrykket kreti og pleti, opphavleg om kong Davids livvakter, truleg ‘kretarar’ og ‘filistrar’

Faste uttrykk

  • kreti og pleti
    kven som helst;
    alle slags folk
Artikkelside

hattemakar

substantiv hankjønn

Opphav

jamfør -makar

Tyding og bruk

person som lagar hattar;
jamfør modist

Faste uttrykk

  • det er skilnad på kong Salomo og Jørgen hattemakar
    det er skilnad på ein viktig, høgtståande person og ein vanleg person
  • kong Salomo og Jørgen hattemakar
    ein viktig, høgtståande person og ein vanleg person;
    jamfør det er skilnad på kong Salomo og Jørgen hattemakar
    • lova må vere lik for kong Salomo og Jørgen hattemakar
Artikkelside

femte

adjektiv

Opphav

norrønt fimti

Tyding og bruk

rekkjetal til fem;
5.;
som er nummer fem (i ei rekkjefølgje)
Døme
  • femte gongen;
  • den femte juli – 5.7.;
  • kong Olav den femte;
  • i femte veggen – i lause lufta

Faste uttrykk

  • femte hjulet på vogna
    vere til overs, unyttig, i vegen
Artikkelside

alkohol

substantiv hankjønn

Uttale

alˊ- eller  -hoˊl

Opphav

arabisk al-kohl ‘fint pulverisert antimon (brukt til å måle augeloka)'; gjennom mellomalderlatin alcohol ‘den finaste delen av noko, destillert essens av vin’

Tyding og bruk

  1. hydrokarbon der eitt eller fleire hydrogenatom er bytte ut med ei eller fleire hydroksylgrupper
  2. rusdrikk som inneheld alkohol i tyding 1;
    Døme
    • bruke, misbruke, halde seg borte frå alkohol

Faste uttrykk

  • kong alkohol
    personifisering av alkohol og alkoholrus (som sosialt vonde (1))
Artikkelside

uriaspost

substantiv hankjønn

Opphav

etter namnet til den bibelske personen Uria som kong David sette på ein så farleg post i krigen at han fall

Tyding og bruk

utsett stilling;
farleg plassering
Døme
  • formannsjobben der må vere ein uriaspost
Artikkelside