Avansert søk

Nynorskordboka 29 oppslagsord

initiativ

substantiv inkjekjønn

Uttale

initsiatiˊv

Opphav

frå fransk; av latin initium ‘byrjing’

Tyding og bruk

første steg eller tiltak som får noko i gang eller i stand
Døme
- initiativet må kome nedanfrå
vilje eller evne til å kome i gang med noko;
tiltaksevne
Døme
- han eig ikkje initiativ
i jus: rett til å gjere lovframlegg

Faste uttrykk

ha initiativet
ha utspelet
heimelaget hadde initiativet i kampen
på eige initiativ
ut frå eiga vilje;
utan å bli beden
ta initiativet
prøve å få i gang
dei tok initiativet til ein underskriftskampanje;
statsråden vil ta eit initiativ for å endre lova

utspel

substantiv inkjekjønn

Tyding og bruk

det å spele ut, til dømes kort eller ball
handling eller ytring som set noko i gang;
initiativ (1)
Døme
- regjeringa har kome med fleire utspel i valkampen

Faste uttrykk

ha utspelet
skulle ta neste steg
dei andre har utspelet

tom

adjektiv

Opphav

norrønt tómr

Tyding og bruk

som er utan innhald;
lens (2
Døme
- spannet var tomt;
- tomme hyller;
- tomme tønner ramlar mest – sjå tønne
- om hus, husvære og liknande: som er utan inventar, møblar og liknande
  eit tomt rom
- om hus, husvære, rom, stad og liknande: utan folk (eller dyr), folkelaus
  kome til tomt hus
- einsam, audsleg
  det er tomt etter han – han er sakna
om person, sinn, andletsuttrykk og liknande: som er utan vilje, initiativ, idear og liknande;
som er utan tankeinnhald
Døme
- kjenne seg tom;
- ein tom smil;
- stire med eit tomt blikk
utan røyndom, verdilaus
Døme
- tomme ord, skuldingar, lovnader

Faste uttrykk

med to tomme hender
utan noko;
på berr bakke
ho starta med to tomme hender og arbeidde seg opp
på tom mage
utan å ha ete
arbeide på tom mage

dans

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt dans, frå gammalfransk; jamfør danse

Tyding og bruk

rytmiske rørsler, trinn (1, oftast til musikk;
dansing
Døme
- spele opp til dans;
- svinge seg i dansen;
- trø dansen;
- bli riven med i dansen;
- danse ein munter dans
- - krigsdans
  - pardans
  - ringdans
  - selskapsdans
arrangement med dans (1);
dansetilstelling;
dansemoro
Døme
- gå på dans
type dans (1);
musikkstykke til å danse etter
Døme
- ein kjend dans;
- ein dans frå Telemark;
- gamle og nye dansar
dans (1) som kunstform
Døme
- studere dans;
- drive med dans;
- vere interessert i dans
rørsle som liknar på dans (1)
Døme
- ei svale i vill dans på himmelen;
- bladet fauk rundt i ein dans

Faste uttrykk

by opp til dans
- be nokon om å danse (1) med ein
  by si utkåra opp til dans;
  han vart stadig boden opp til dans
- arrangere, leggje til rette for dans (1)
  samfunnshuset byr opp til dans på laurdag;
  bandet baud opp til dans med raske låtar
- i overført tyding: ta initiativ (1);
  utfordre nokon
  laget baud opp til dans i andre omgang;
  opposisjonen byr regjeringa opp til dans
dans på roser
enkel eller sorglaus affære
livet er ingen dans på roser;
å velje dette yrket er langt ifrå ein dans på roser;
reint økonomisk er det ingen dans på roser
dansen kring/rundt gullkalven
strevet etter rikdom, dyrking av mammon
bransjen er prega av dansen kring gullkalven;
situasjonen liknar dansen rundt gullkalven
ein annan dans
ei anna (og strengare) ordning;
ein motsett situasjon;
andre bollar
frå no av blir det ein annan dans her i heimen;
den nye leiaren vil syte for at det blir ein annan dans
ute av dansen
ikkje lenger mellom dei aktive eller leiande
utøvaren er ute av dansen i konkurransen;
selskapet har gått konkurs, og er no ute av dansen;
deltakaren er framleis ikkje heilt ute av dansen

ball 1

substantiv hankjønn

Opphav

norrønt bǫllr ‘kule, ball’

Tyding og bruk

(lett) kule av gummi, plast og liknande til å leike eller spele med
Døme
- sparke ballen langt;
- dei liker å kaste ball;
- ballen dunka i golvet
slag, pasning, skot i ballspel
Døme
- vinne dei første ballane;
- ein vanskeleg ball;
- slå lange ballar inn i midten
rundvoren klump;
kule (1
Døme
- tulle kleda i hop i ein ball
- - snøball
  - raspeball
rundvoren kjøtfull del av kroppen
- - tåball
  - seteball
kødd (1, 1) testikkel

Faste uttrykk

ha ballar
vere modig
ha mange ballar i lufta
gjere mange ting på ein gong
kaste ball
utveksle meiningar, jobbe seg fram mot ei løysing
sjefen treng nokon å kaste ball med
leggje ballen daud
- stoppe ballen og få han til å liggje still (til dømes i fotball)
- avslutte ei (vanskeleg) sak
spele ballen over til
overlate neste trekk til
staten spelar ballen over til kommunane
ta mannen i staden for ballen
gå laus på personen i staden for saka
vere på ballen
- om ballspel (2): vere i kontakt med ballen
  spelaren var på ballen, men trefte ikkje reint
- involvere seg aktivt i noko som skjer;
  ta initiativ, vere der det skjer
  her forventar vi at statsråden er på ballen

tiltøke

substantiv inkjekjønn

Tyding og bruk

tiltak, initiativ

tiltak

substantiv inkjekjønn

Tyding og bruk

åtgjerd;
steg (2)
Døme
- setje inn naudsynte tiltak
- - antiterrortiltak
  - innstrammingstiltak
  - mottiltak
prosjekt, aktivitet
Døme
- offentlege tiltak
noko som krev overskot;
krafttak (2), ork (1)
Døme
- det er eit tiltak å reise til dei når dei bur så langt unna
handlekraft, initiativ (2)
Døme
- det finst ikkje tiltak i guten

ta initiativet

Tyding og bruk

prøve å få i gang;

Sjå: initiativ

Døme

dei tok initiativet til ein underskriftskampanje;
statsråden vil ta eit initiativ for å endre lova

vere på ballen

Tyding og bruk

Sjå: ball

om ballspel (2): vere i kontakt med ballen
Døme
- spelaren var på ballen, men trefte ikkje reint
involvere seg aktivt i noko som skjer;
ta initiativ, vere der det skjer
Døme
- her forventar vi at statsråden er på ballen

på eige initiativ

Tyding og bruk

ut frå eiga vilje;

utan å bli beden;

Sjå: initiativ

Side 1 av 3

Resultat per side: