Gå til hovudinnhald
Tilgjenge
ordbøkene.no, Bokmålsordboka og Nynorskordboka

Avansert søk

Vanleg søk
Søkjehjelp
Eitt treff

Nynorskordboka 13 oppslagsord

idiot

substantiv hankjønn

Opphav

av gresk idiotes ‘privatmann, uvitande person’, av idios ‘eigen’

Tyding og bruk

  1. person som oppfører seg svært dumt
    Døme
    • den idioten køyrde mot raudt lys;
    • eg er ein idiot når det gjeld teknikk
  2. brukt som skjellsord: dumrian, tosk
    Døme
    • din idiot!
  3. i samansetningar: person som har svært einsidige interesser
Artikkelside

nyttig idiot

Tyding og bruk

naiv person som let seg utnytte av andre personar eller grupper;
Sjå: nyttig
Døme
  • professoren er vorten ein nyttig idiot for fundamentalistane
Artikkelside

kraftidiot

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

Artikkelside

kronidiot

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

stor idiot;
Artikkelside

toppmålt

adjektiv

Tyding og bruk

om holmål: full med haug, topp på
  • i overført tyding: svær, mykje
    • ein toppmålt idiot
Artikkelside

toppmåle

toppmåla

verb

Tyding og bruk

  1. måle med rikeleg mål (1;
    òg i overført tyding:
    Døme
    • ein toppmålt idiot
  2. måle tømmer i den tynne enden
Artikkelside

jubelidiot

substantiv hankjønn

Tyding og bruk

stor idiot;
jamfør jubel- (3)
Artikkelside

helsikes

adjektiv

Tyding og bruk

brukt i kraftuttrykk: helvetes (2)
Døme
  • din helsikes idiot!
Artikkelside

nyttig

adjektiv

Opphav

jamfør norrønt nýtr ‘nyttig’

Tyding og bruk

som gjer eller er til nytte (1, 2) eller hjelp;
Døme
  • ein nyttig samfunnsborgar;
  • ei nyttig oppfinning;
  • ho gjev alltid nyttige råd

Faste uttrykk

  • gjere seg nyttig
    hjelpe til
  • nyttig idiot
    naiv person som let seg utnytte av andre personar eller grupper
    • professoren er vorten ein nyttig idiot for fundamentalistane
Artikkelside

spele 2

spela

verb
kløyvd infinitiv: -a

Opphav

lågtysk spelen, spillen

Tyding og bruk

  1. Døme
    • sola spela i vassflata
  2. vere med i, drive med ball- eller kulespel
    Døme
    • spele biljard, fotball, tennis;
    • han vart spela fri og laga mål;
    • spele mot eit utanlandsk lag
  3. vere med i spel med kort, terningar og liknande
    Døme
    • spele bingo, dam, femkort, poker, sjakk;
    • spele korta sine klokt – òg: handle klokt;
    • spele falskt;
    • spele medvite på noko – utnytte noko medvite
  4. satse pengar, vedde
    Døme
    • spele lotto;
    • spele på travbana;
    • spele fallitt – særl: mislykkast;
    • spele høgt (spel) – ta stor vågnad
  5. få fram, lage musikk
    Døme
    • spele (på) fele, piano, trekkspel, grammofon;
    • spele plater;
    • spele ein sonate;
    • spele førstefiolin – òg: rå
    • om fugl: lage paringslyd
      • orrhanen spelar oppi åsen;
      • kanonane spela opp – byrja å skyte;
      • spele (opp) til dans
  6. utføre, gje liv til ei teater-, filmrolle og liknande
    Døme
    • spele ei rolle (godt, dårleg);
    • spele revy, skodespel
    • syne fram
      • teateret spelar no ‘Medmenneske’ av Olav Duun
    • agere
      • spele idiot;
      • spele lita rolle – ha lite å seie;
      • filmen, stykket har spela inn store summar – har gjeve stor inntekt
  7. Døme
    • spele ein eit puss

Faste uttrykk

  • spele ballen over til
    la (nokon annan) ta seg av (noko)
  • spele inn
    lage opptak av (ein film)
  • spele inn
    • lage opptak av (ein film, ei plate eller liknande)
      • filmen er spela inn i Noreg
    • gje inntekt ved framvisning (av film, teaterstykke eller liknande)
      • filmen har spela inn store summar
    • verke inn;
      ha noko å seie
      • fleire faktorar vil spele inn;
      • vêret spelar inn på inntrykket av turen
  • spele opp
    byrje spelet
    • spele opp til dans
  • spele opp
    òg: lage oppstyr, skape seg vrang
  • spele på dei same strengene
    bruke dei same argumenta, verkemidla og liknande
  • spele ut
    ha utspelet
  • spele ut mot
    setje opp mot (kvarandre)
  • spele ut over sidelinja
    setje (nokon, seg) utanfor
Artikkelside
Side 1 av 2